Το 2019, εκτός από το ρεκόρ για το μεγαλύτερο noodle του κόσμου, ανέδειξε και το ενεργειακό παράδοξο σε όλη του την έκταση. Πέρυσι σημειώθηκε η υψηλότερη στα χρονικά παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου λόγω ενεργειακών δραστηριοτήτων ενώ ταυτόχρονα ήταν και η χρονιά κατά την οποία περισσότεροι από 800 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν περιορισμένη ή ανύπαρκτη πρόσβαση στις διάφορες πηγές ενέργειας.
Είναι υπαρκτή όμως η ενεργειακή ισότητα και κατά πόσο οι φυλετικοί ρόλοι επηρεάζουν τη δράση και την καθημερινότητα των γυναικών και καθορίζουν τη συμβολή τους στην παραγωγή και στην κατανάλωση της ενέργειας;
Τι είναι ενεργειακή ισότητα;
Αν και ο όρος ενεργειακή ισότητα είναι σχετικά νέος, η κομβική του συμβολή στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα καθώς και η αλληλεπίδρασή του με άλλες έννοιες εξίσου σημαντικές στον ενεργειακό χώρο τον τοποθετούν στο επίκεντρο των πράσινων πολιτικών ανά τον κόσμο.
Ως ενεργειακή ισότητα ορίζουμε την παροχή ίσων ευκαιριών κατανάλωσης ενέργειας προς ικανοποίηση των προσωπικών και κοινοτικών αναγκών αλλά και την ισότιμη αξιοποίηση των υπηρεσιών ενέργειας και των ενεργειακών τεχνολογιών. Με άλλα λόγια η έννοια αυτή ρυθμίζει, άμεσα ή έμμεσα, τις περισσότερες από τις καθημερινές μας συνήθειες, από το μαγείρεμα και τη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς μέχρι την εκπαίδευση και την επαγγελματική μας σταδιοδρομία. Η ενεργειακή ισότητα είναι ένα από τα μεγέθη που διαμορφώνουν το λεγόμενο «ενεργειακό τρίλημμα», το οποίο μελετά τη δυσκολία μας να εξασφαλίσουμε ενεργειακή ασφάλεια σε χαμηλό κόστος και με χαμηλές εκπομπές ρύπων.
Η έμφυλη διάσταση της ενεργειακής ισότητας
Ίσως η ισότιμη παροχή και κατανάλωση ενέργειας ανεξαρτήτως φύλου, καταγωγής και οικονομικής κατάστασης να θεωρείται δεδομένη από τον μέσο Ευρωπαίο πολίτη που απολαμβάνει καθημερινά απεριόριστη κατ’ οίκον πρόσβαση σε νερό, θέρμανση και ηλεκτρισμό. Δυστυχώς όμως η αλήθεια απέχει αρκετά από αυτό και οι διακρίσεις μεταξύ των δύο φύλων φέρουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης.
Οι αριθμοί
Η τεράστια επιρροή των φυλετικών ανισοτήτων στον χώρο της ενέργειας γίνεται εύκολα αντιληπτή ρίχνοντας μια ματιά στους ενεργειακούς νόμους διάφορων χωρών ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με έρευνα της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης σε 192 περιβαλλοντικά νομοσχέδια, τα 61 (32%) περιείχαν συγκεκριμένες διατάξεις ή λέξεις-κλειδιά που αφορούσαν το φύλο όπως γυναίκα, κορίτσι, φύλο, ισότητα και ισοτιμία. Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι το 73% των λέξεων αυτών συναντώνται σε ενεργειακές νομοθεσίες των χωρών της υποσαχάριας Αφρικής και των περιοχών της Ασίας και του Ειρηνικού. Από τους 1.1 δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως χωρίς πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα το 95% κατοικεί στις παραπάνω περιοχές. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι και η ευρεία γκάμα χαρακτηρισμών που αποδίδονται στις γυναίκες με τις τρεις κύριες κατηγορίες να τονίζουν την ευάλωτη φύση τους, την ιδιότητά τους ως ενεργειακοί καταναλωτές αλλά και ως φορείς αλλαγής που μπορούν να ανατρέψουν αυτή τη νοσογόνο κατάσταση.
Τα παραπάνω στατιστικά, εκτός από τη σύγχυση και την αμηχανία που φέρνει μαζί του κάθε παράδοξο, εγείρουν ουσιαστικά ερωτήματα για τη λειτουργία του ενεργειακού τομέα τόσο σε επίπεδο παραγωγής όσο και σε επίπεδο κατανάλωσης. Αν τα ίδια τα «εγχειρίδια οδηγιών», που θα έπρεπε να απεικονίζουν τον τομέα της ενέργειας στην καλύτερη εκδοχή του, καλλιεργούν στερεότυπα και διακρίσεις εναντίον των γυναικών, υποτιμούν τις ικανότητές τους και την άτυπη οικονομική τους δραστηριότητα και αποτυγχάνουν στο να αξιοποιήσουν την εμπειρία και την εξειδίκευσή τους με σκοπό τη στροφή προς τη βιωσιμότητα, τότε ποια είναι τα ενεργειακά προβλήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωπες οι γυναίκες στην πραγματική ζωή;
Τα προβλήματα
Παρόλο που η πρόσβαση στην ενέργεια αυτή καθαυτή δεν αποτελεί νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα, είναι στενά συνδεδεμένη με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα όπως το δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει την υγεία και την ευημερία, το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο και την ίση πληρωμή για ίση εργασία που προστατεύονται από την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Η ενεργειακή ισότητα είναι λοιπόν ένα σημαντικό βήμα για την ουσιαστική χειραφέτηση των γυναικών και την καταπολέμηση κάθε είδους ανισότητας που υπονομεύει τη δράση και την εξέλιξή τους. Οι συνέπειες της έλλειψής της είναι αισθητές και ενισχύουν υφιστάμενες παθογένειες σε όλα τα επίπεδα:
-
Διαβίωση
Με την παροχή φροντίδας για την οικογένεια να θεωρείται μια από τις βασικότερες «γυναικείες υποχρεώσεις» σε πολλές κοινωνίες, η δυσανάλογη σε σχέση με τους άντρες έκθεση στον καπνό από αμφιλεγόμενες ρυπογόνες μορφές βιομάζας όπως ο ξυλάνθρακας και οι κοπριές ζώων, ελλείψει πρόσβασης σε κάποια άλλη μορφή ενέργειας, θέτει την υγεία χιλιάδων γυναικών σε κίνδυνο. Σύμφωνα με στοιχεία της ΜΚΟ Clean Cookstoves, κάθε 16 δευτερόλεπτα σημειώνεται και ένας θάνατος που αποδίδεται σε χρόνια έκθεση στις παραπάνω αναθυμιάσεις, στην ατμοσφαιρική ρύπανση εσωτερικού χώρου ή στον κακό εξαερισμό. Η συντριπτική πλειονότητα των θυμάτων ανήκουν σε κατώτερη οικονομική τάξη ή να είναι κάτοικοι αναπτυσσόμενων χωρών.
-
Ασφάλεια και αυτοδιαχείριση
Στον αναπτυσσόμενο κόσμο η διάνυση μεγάλων αποστάσεων για την συλλογή καύσιμης ύλης και ενεργειακών πόρων θέτει πολλές φορές τη ζωή των γυναικών σε κίνδυνο καθώς τις αφήνει έκθετες στην έμφυλη βία και στις επιθέσεις άγριων ζώων. Χαρακτηριστικά, 41% των οικογενειών στην Ουγκάντα έχουν τουλάχιστον ένα μέλος που έπεσε θύμα βίας (σωματικής ή λεκτικής), κλοπής ή βιασμού κατά τη συγκομιδή ξύλων. Ακόμη, δεν είναι λίγες οι φορές που άπορες γυναίκες, από κατώτερα κοινωνικά στρώματα, αναγκάζονται λόγω της υψηλής τιμής του ρεύματος να καταφύγουν σε παράνομες και αναξιόπιστες «ενεργειακές διασυνδέσεις» με αποτέλεσμα την εξαθλίωση και τη χρόνια εκμετάλλευση.
Η απειλή εξακολουθεί να φαντάζει μακρινή; Είναι γεγονός ότι οι γυναίκες—και όχι μόνο—αισθάνονται ανασφαλείς να κυκλοφορούν τις νυχτερινές ώρες σε ανεπαρκώς φωτισμένους δημόσιους χώρους, γεγονός που ενδέχεται να περιορίζει την πρόσβαση και τη συμμετοχή τους σε βασικές υπηρεσίες ή κοινωνικές δραστηριότητες. Όπως υποστηρίχθηκε και από τον ΟΗΕ: «Η χειραφέτηση και ανάπτυξη των γυναικών ως πολίτες αλλά και ως άτομα εξαρτάται ως ένα βαθμό και από την κινητικότητά τους και την ασφαλή πρόσβαση σε δραστηριότητες όπως η εργασία, οι χώροι αναψυχής και εκπαίδευσης και οι κοινωνικές εκδηλώσεις».
- Πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη
Η ενέργεια είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή ιατρικών υπηρεσιών. Παρόλ’ αυτά, πολλές κλινικές και υγειονομικές εγκαταστάσεις—με τον αριθμό να εκτινάσσεται στο 58% στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής—δεν έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα. Ο απολογισμός σε αυτή την περίπτωση περιλαμβάνει εκτός από μειωμένο προσδόκιμο ζωής λόγω ασθενειών και αδυναμίας παροχής επαρκούς βοήθειας σε στοιχειώδη ιατρικά συμβάντα (π.χ. έμφραγμα) και αυξημένα ποσοστά μητρικής θνησιμότητας.
-
Εργασία
Η βιομηχανία της ενέργειας παραμένει ένας από τους χώρους με τη μικρότερη γυναικεία εκπροσώπηση. Στον τομέα των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, η απασχόληση των γυναικών αποτελεί το 10 έως 20% του τομέα. Ωστόσο, τα ποσοστά απασχόλησης των γυναικών σε αιολικά, ηλιακά, κύματα και άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι υψηλότερα—πάνω από 25%.
Σε αυτά τα ποσοστά σημαντικό ρόλο παίζει και η διστακτικότητα πολλών γυναικών να εργαστούν στις θετικές επιστήμες (STEM), κατάλοιπο της αναχρονιστικής πεποίθησης ότι το STEM και η πρακτική σκέψη είναι «αντρική υπόθεση». Επιπλέον, οι μεγάλες μισθολογικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων στους περισσότερους επαγγελματικούς κλάδους σε συνδυασμό με τις αυξημένες τιμές των κύριων πηγών ενέργειας (ρεύμα, νερό) μετατρέπουν την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών πολλών γυναικών σε οδύσσεια αντί σε μία υπόθεση ρουτίνας.
Συνοψίζοντας, η ισότιμη πρόσβαση στην ενέργεια αν και αποτελεί καταλύτη της ανθρώπινης δράσης σε όλα τα επίπεδα κάθε άλλο παρά αυτονόητη θα πρέπει να θεωρείται. Η ανάγκη προστασίας, νομοθετικής παρέμβασης και αναγνώρισης της ενεργειακής ισότητας σαν θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα αναδεικνύεται ιδιαίτερα όταν τοποθετήσουμε την έννοια του φύλου σε ένα ευρύτερο κοινωνικό, νομικό και θεσμικό πλαίσιο.
Όπως ανέφερε ο τέως Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Μπαν Κι-μουν: «Η βιώσιμη ενέργεια μπορεί να αναζωογονήσει τις οικονομίες μας, να ενισχύσει την κοινωνική ισότητα και να πυροδοτήσει μια επανάσταση καθαρής ενέργειας προς όφελος όλης της ανθρωπότητας». Εάν οι γυναίκες έχουν την ίδια πρόσβαση στην ενέργεια, την εκπαίδευση και τους χώρους λήψης αποφάσεων με τους άνδρες, μπορούν πράγματι να συμβάλουν ενεργά στη διαμόρφωση ενός καλύτερου, καθαρότερου κόσμου για όλους.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο
Διαδίκτυο
- Energizing Equality: The importance of integrating gender equality principles in national energy policies and frameworks, ανακτήθηκε από www.portals.iucn.org, τελευταία επίσκεψη 8/6/2020
- Energy Equality on Earth Day, ανακτήθηκε από www.genderandenvironment.org, τελευταία επίσκεψη 8/6/2020
- Empowering women as clean energy entrepreneurs, ανακτήθηκε από www.oecd-environment-focus.blog, τελευταία επίσκεψη 8/6/2020
Άρθρα
- Pellegrini-Masini G. (2019). Energy equality and energy sufficiency: new policy principles to accelerate the energy transition, ανακτήθηκε από www.eceee.org/library/conference_proceedings/, τελευταία επίσκεψη 8/6/2020
-
Łapniewska Z. (2019). Energy, equality and sustainability? European electricity cooperatives from a gender perspective. Energy Research & Social Science, Vol. 57. ανακτήθηκε από www.sciencedirect.com, τελευταία επίσκεψη 8/6/2020
