Έθιμο ετυμολογικά θεωρείται η ενέργεια που επαναλαμβάνεται σε προκαθορισμένες περιστάσεις, έτσι όπως έχει καθιερωθεί από την κουλτούρα ενός λαού ή μιας περιοχής. Τα έθιμα του τόπου μας είναι πολλά. Κάποια από αυτά έχουν χαθεί στο πέρασμα των χρόνων. Διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή και συνήθως είναι χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής των κατοίκων της.
Έθιμα της Αποκριάς
Η εξέλιξη της κοινωνίας κάποιες φορές ήταν ο καθοριστικός παράγοντας που εξάλειψε κάποια έθιμα αιώνων. Με αφετηρία τις μέρες που διανύουμε θα ξεκινήσω με αυτά της τελευταίας Αποκριάς. Της Τυρινής όπως ονομάζεται. Στα παλαιότερα χρόνια, συνήθιζαν τη συγκέντρωση συγγενών σε ένα σπίτι, που διασκέδαζαν όλοι μαζί. Μάλιστα έδιναν ιδιαίτερη βαρύτητα σε αυτό το οικογενειακό πανηγύρι και οι προετοιμασίες ξεκινούσαν μέρες πριν. Έπρεπε μάλιστα να παραβρίσκονται όλοι οι συγγενείς αν ήθελαν να υπάρχει τύχη, καλή υγεία στην οικογένεια.
Κατά την εβδομάδα της Τυροφάγου τα σπίτια προμηθεύονταν γάλα, για να φτιάξουν τις γαλόπιτες ή γαλατόπιτες, τις μακαρονόπιτες, τις τυρόπιτες και γιαούρτια. Ενώ δεν υπήρχε κανένα είδος κρεατικού στο σπίτι. Το Σάββατο της Τυρινής οι γυναίκες έφτιαχναν μικρά στρογγυλά ψωμάκια σαν πρόσφορα. Πήγαιναν στα νεκροταφεία, έπαιρναν από ένα ψωμάκι και προσεύχονταν. Το άφηναν πάνω στους τάφους των συγγενών τους μουσκεμένο με κρασί για τις ψυχές τους
Την Κυριακή της Τυρινής πήγαινε όλη η οικογένεια για εκκλησιασμό. Και μετά και άρχιζε πραγματικό γλέντι. Όλοι ζητούσαν συγχώρηση από τους πιο ηλικιωμένους για να αρχίσουν τη Σαρακοστή με καθαρή καρδιά και να μπορέσουν να φτάσουν άσπιλοι στην Ανάσταση. Έτρωγαν τις «μακαρούνες», χειροποίητα μακαρόνια που έφτιαχναν οι γηραιότερες. Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας οι ανύπαντροι μάλιστα έκλεβαν ένα κομμάτι μακαρόνι και το έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι τους, για να δουν ποιον ή ποια θα παντρευτούν!
Στις ορεινές περιοχές της χώρας μας έφτιαχναν τραχανά. Στην Κάρπαθο, όλοι μαζεύονταν στο σπίτι του άρχοντα του νησιού, όπου έτρωγαν ψάρι και διάφορα γαλακτοκομικά. Στη Μήλο και την Κέα δεν μάζευαν το τραπέζι μέχρι το επόμενο πρωί έτσι ώστε να μην αφήσουν να πεινάσει το πνεύμα του σπιτιού τη νύχτα. Στην Κρήτη η νοικοκυρά το τυρί που περίσσευε κατά την Τυρινή το φιλούσε και το έπαιρνε μαζί της στην Ανάσταση και με το Χριστός Ανέστη, το μοίραζε στους συγγενείς, για να μη βγάζουν καλόγερους. Το έθιμο του αυγού υπήρχε και σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας. Έψηναν τα αυγά τους στη θράκα του τζακιού και περίμεναν να δουν ποιο αυγό θα ιδρώσει πρώτο, σημάδι ότι αυτός που το είχε στην κατοχή του θα είχε καλή χρονιά.
Άλλο αποκριάτικο έθιμο της Μεγαλονήσου ήταν οι Αρκουδιάρηδες. Αυτοί φορούσαν προβιές ζώων και κουδούνια κάνοντας θόρυβο περπατώντας. Οι Λεράδες επίσης ήταν μασκαράδες που φορούσαν γύρω από τη μέση και τα χέρια μεγάλες κουδούνες. Φορούσαν μάσκες κατασκευασμένες από την ρίζα του φυτού Αθάνατου και γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας και τρομάζοντας τους ενοίκους. Καμήλα, όπως προδίδει το όνομα της ήταν το έθιμο με την αυτοσχέδια καμήλα φτιαγμένη από κουβέρτες που διασκέδαζε τον κόσμο κινούμενη από δύο άνδρες που ήταν κρυμμένοι κάτω από το δέρμα της.
Πασχαλινά έθιμα
Όμως και το Πάσχα έχει και αυτό αρκετά ξεχασμένα έθιμα όπως το χορό της βροχής. Ήταν μια επίκληση για ανοιξιάτικη βροχή που θύμιζε λίγο τις Διονυσιακές γιορτές. Πολύ τραγούδι, φαγητό και κρασί. Αυτό το έθιμο συνηθιζόταν την Τρίτη μέρα του Πάσχα στην Θάσο.
Οι μπότηδες είναι Επτανησιακό έθιμο που συνεχίζεται την πρώτη Ανάσταση, το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου κυρίως στην Κέρκυρα. Οι κάτοικοι πετάνε πήλινα κανάτια από τα μπαλκόνια τους στολισμένα με κόκκινες κορδέλες, οι φιλαρμονικές συνοδεύουν τον εορτασμό της Αναστάσεως.
Στην Ζάκυνθο υπήρχε το έθιμο των αντετιών. Την Μεγάλη Παρασκευή οι μαγαζάτορες έβγαζαν τις πινακίδες από τα καταστήματά τους και τις πήγαιναν στην πλατεία! Την επόμενη ημέρα το πρωί μαζεύονταν ώστε να πάρουν πίσω τις πινακίδες τους.
Τα φωτεινά «αερόστατα» στο Λεωνίδιο είναι άλλο ένα Πασχαλινό έθιμο που ευτυχώς αναβιώνει. Το βράδυ της Ανάστασης τα παιδιά ανάβουν την μικρή δάδα που βρίσκεται μέσα σε αυτοσχέδια αερόστατα που έχουν κατασκευάσει τα ίδια και τα αφήνουν να ανέβουν στον ουρανό. Ο παπάς την ίδια ώρα, διαβάζει το Ευαγγέλιο στην τσακωνική διάλεκτο.
Η αναπαράσταση των Παθών στην Πάρο είναι ένα μάλλον ιδιόμορφο έθιμο που δεν αφήνουν οι ντόπιοι να χαθεί. Καθώς ο Επιτάφιος περνά τα δρομάκια του νησιού κάνει δεκαπέντε στάσεις στις οποίες αναπαριστώνται ζωντανά εικόνες των Παθών του Χριστού. Το βράδυ του Σαββάτου το έθιμο κορυφώνεται με την αναπαράσταση της Ανάστασης.
Τα Μπουλούκια στην Καλαμάτα πηγάζουν από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821. Ντόπιοι με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο.
Τέλος ο Ζαφείρης στην Ήπειρο είναι ένα έθιμο που το συναντάμε σε πολλά μέρη της χώρας, απλά αλλάζει το όνομα του ήρωα. Είναι ένα παιδικό παιχνίδι στο οποίο ένα παιδί παριστάνει το νεκρό Ζαφείρη, τα υπόλοιπα τον στολίζουν και τον μοιρολογούν κρατώντας καλάμια αντί για λαμπάδες. Τελειώνοντας το μοιρολόι, του φωνάζουν «Σήκου Ζαφείρη, Σήκου!» και ο Ζαφείρης ανασταίνεται και κυνηγά φωνάζοντας και γελώντας τα υπόλοιπα παιδιά. Αυτός που θα πιάσει ο Ζαφείρης, γίνεται ο επόμενος «νεκρός».
Έθιμα του Αγίου Πνεύματος
Φυσικά υπάρχουν έθιμα και για άλλες μεγάλες γιορτές του τόπου μας όπως την ημέρα του Αγίου Πνεύματος. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας υπάρχουν ιδιαίτερης σημασίας έθιμα. Στα Μετέωρα για παράδειγμα οι νέοι κάνοντας αναρρίχηση αλλάζουν το μαντήλι που είχαν βάλει την ημέρα της γιορτής του Αγ. Γεωργίου στα βράχια, το οποίο συμβολίζει τον φερετζέ που έταξε μια γυναίκα προκειμένου να σωθεί ο Τούρκος τραυματισμένος άντρας της κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας. Στη Σίφνο αναβιώνει το μοναδικό έθιμο της επικοινωνίας του δικτύου των αρχαίων πύργων, ακροπόλεων του νησιού μέσω καπνού και κατόπτρων. Ένα καθόλα φαντασμαγορικό έθιμο.
Οι μουλαροδρομίες του Βώλακα. Είναι ουσιαστικά αγώνες αλόγων. Δυο παλικάρια ξεκινάνε το απόγευμα και κάνουν το γύρο του χωριού έχοντας σαν προορισμό τους το εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος. Με τον γύρο αυτό θέλουν να λάβει υπόψη του το Άγιο Πνεύμα ολόκληρο το χωριό για να τους βοηθήσει σε δύσκολες καταστάσεις.
Το Ταφικό έθιμο του Θρυλορίου Ροδόπης έχει τις ρίζες του στον Πόντο. Μετά την λειτουργία οι ντόπιοι ετοιμάζουν τραπέζι στο νεκροταφείο του χωριού όπου τρώνε, πίνουν, και μιλούν για τον νεκρό τους. Κανείς δεν νιώθει θλίψη, είναι μέρα χαράς. Λέγεται μάλιστα ότι στα παλιά χρόνια μετά το τραπέζι αυτό, κατά τις 12 το μεσημέρι οι ψυχές επέστρεφαν και μπορούσε κανείς να τις δει μέσα στα πηγάδια. Έτσι με ένα καθρεφτάκι προσπαθούσαν να δουν στο νερό τις ψυχές των δικών τους ανθρώπων.
Τον δεκαπενταύγουστο
Άλλη μια μεγάλη γιορτή είναι αυτή του δεκαπενταύγουστου που πολλοί την θεωρούν ένα μικρό Πάσχα. Δεν θα έλλειπαν και εδώ τα έθιμα κάθε περιοχής. Ένα από αυτά είναι και οι καβαλάρηδες της Σιάτιστας. Η γιορτή της Παναγίας γιορτάζεται με ξεχωριστό τρόπο εκεί.
Από τις πρώτες ημέρες του Αυγούστου οι καβαλάρηδες περιποιούνται τα ζώα τους, για την επίσημη μέρα. Θα πεταλωθούν, θα καθαριστούν και θα γυαλιστούν τα μπρούντζινα στολίδια και τα σπιρούνια τους. Την παραμονή, η κάθε κοπέλα στέλνει στο παλικάρι της ένα άσπρο μαξιλάρι που μπαίνει πάνω από τη φλοκάτη στη ράχη του ζώου. Επίσης του στέλνει ζυμωμένη και κεντημένη με σχέδια κουλούρα, κεφτέδες, τυρί, κοτόπουλο, κρασί. Οι άντρες πηγαίνουν στον Αλιάκμονα και βάζουν τα άλογα να κολυμπούν, τα πλένουν και πλέκουν στην ουρά και στη χαίτη πλεξούδες ώστε να γίνουν φουντωτές όταν τις λύσουν. Στη συνέχεια οργανώνονται και οι παρέες έχοντας έναν αρχηγό η κάθε μια. Όταν όλα είναι έτοιμα αρχίζει ο αγώνας και το πανηγύρι με πολύ χορό και τραγούδι. Φυσικά δεν πρέπει να ξεχάσουμε και τα δεκάδες έθιμα των Χριστουγέννων που όμως τα περισσότερα τα διαφυλάσσουμε σχεδόν ατόφια.
Τα έθιμα αποτελούν μέρος της ιστορίας μας και πολύ σωστά γίνονται προσπάθειες από διάφορους πολιτιστικούς, λαογραφικούς συλλόγους να διατηρηθούν έτσι ώστε να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές. Αποτελούν και αυτά μέρος του υπέροχου κλίματος, του φωτεινού χρώματος και της μεγαλοπρέπειας της χώρας μας.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
- Ήθη και έθιμα του Δεκαπενταύγουστου σε όλη την Ελλάδα, η Παναγία γιορτάζει, ανακτήθηκε από kulturosupa.gr
- Τι τρώμε την Κυριακή της Τυρινής; Ήθη και ξεχασμένα έθιμα από όλη την Ελλάδα, ανακτήθηκε από cityportal.gr
