Κλασσικά ή καινούργια βιβλία; Είναι ο Harry Potter κλασσικός; Τα βιβλία Game of thrones μπορούν να τοποθετηθούν στο ράφι της κλασσικής λογοτεχνίας; Ο όρος «κλασσικός» έχει σχέση με την απήχηση στο κοινό ή επεξηγεί την μάχη με τη διάρκεια του χρόνου που πρέπει να κατανικήσει ένα βιβλίο για να θεωρηθεί κλασσικό;

Κλασσικά ή καινούργια βιβλία;

Στη κοινή αντίληψη τα κλασσικά βρίσκονται στην εμβέλεια των πρωτοκλασάτων ονομάτων του Flaubert, του Ομήρου, του Dostoevsky και του Joyce. Γιατί τα γραπτά τους και οι ιδέες τους έχουν περάσει το τέστ του χρόνου. Άλλοι το αποκαλούν βαθιά λογοτεχνία. Μεταγενέστεροι όμως συγγραφείς που παράγουν καινούργια λογοτεχνία,  όπως η J.K. Rowling, ο George Martin, η Elena Ferrante και άλλοι πολλοί, δημοφιλέστατοι στις βιβλιοθήκες των αναγνωστών, δεν λογίζονται κλασσικοί και άξιοι της συνέχειας των παραπάνω, βαρύγδουπων λόγιων.

Αξίζει η προσπάθεια να αναλύσουμε το χάσμα μεταξύ της παλαιότερης, σχεδόν αρχαϊκής πλέον λογοτεχνίας με τους μετέπειτα, προσφιλείς και μη, λεξιπλάστες. Και εδώ ανοίγει μια τεράστια αντιπαράθεση των κλασικών εναντίων των καινούργιων βιβλίων. Από την μια πλευρά, εκείνοι που λειτουργούν ως άλογα που φοράνε παρωπίδες. Από την άλλη, οι νεωτεριστικοί που αδυνατούν να βρουν κάποια σύνδεση των παλιών με την παρούσα εποχή. Στους τελευταίους σταλάζει η αντίληψη πως κάθε εποχή έχει και το δικό της βιβλίο.

Marcel Proust vs Stephen King

«Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς. Μερικές φορές, μόλις έσβηνα το κερί, τα μάτια μου έκλειναν τόσο γρήγορα, ώστε δεν πρόφταινα ν’ αναλογιστώ: «Με παίρνει ο ύπνος.» Και, μισή ώρα αργότερα, η σκέψη πως καιρός ήταν πια ν’ αναζητήσω τον ύπνο με ξυπνούσε.» Η φράση αυτή του Proust είναι η πλέον χαρακτηριστικότερη λογοτεχνική φράση που γράφτηκε ποτέ. Η πολυπλοκότητα και το γλωσσολογικό κέντημα που συγκεντρώνονται σε εφτά τόμους αν μη τι άλλο, για πολλούς μόνο απόλαυση δεν τους χαρίζει. Ο κόπος και ο χρόνος που απαιτείται για έναν τέτοιο επεκτατισμό πάνω στην αναζήτηση του χρόνου δεν γίνεται μέσα σε ένα απόγευμα μετά τη δουλειά. Αλλά ένας Stephen King όσο να’ ναι αποφορτίζει. Η ψυχαγωγία είναι προνόμιο των καινούργιων βιβλίων ενώ τα κλασσικά αμβλύνουν την κριτική ικανότητα και για αυτό είναι πιο κουραστικά.

Γιατί όμως να σνομπάρεται και να απορρίπτεται με μια έκφραση αηδίας λες και μυρίζει κανείς  μουχλιασμένο τυρί, το βιβλίο του King με τη δικαιολογία πως αυτός που τον διαβάζει είναι πεζός με πουπουλένιο μυαλό; Η απάντηση είναι αποστομωτική. Ο νόμος των εχόντων το «πολιτιστικό κεφάλαιο» είναι πανάκεια. Όλοι εκείνοι οι γραμματιζούμενοι, οι έχοντες τον χρόνο, το χρήμα  και την εκπαίδευση να καταπιαστούν με τέτοια λογοτεχνήματα, θεσπίζουν την δική τους κουλτούρα. Έπειτα την επιβάλλουν στους άλλους.

Για λίγους ή για όλους;

Άραγε πρέπει η λογοτεχνία να βρίσκεται στα χέρια των λίγων; Διαφαίνεται ακόμα και στα βιβλία η ισχυρή πόλωση των κοινωνικών τάξεων; Οι περιπέτειες του Harry Potter έχουν διαβαστεί από το μεγαλύτερο κομμάτι της μάζας γιατί είναι προσβάσιμες σε όλους. Και αυτό είναι που ενοχλεί και δεν το κατατάσσει στα κλασσικά.

Αυτός ο μικρός και εκλεπτυσμένος πυρήνας ανθρώπων που προσπαθούν με νύχια και με δόντια να ξεχωρίσουν από τους άλλους. Από τη πλέμπα που διαβάζει για να περνάει η ώρα του αναγνώσματα επιπέδου άρλεκιν ή από εκείνους τους ψευτοκουλτουριάρηδες που ποστάρουν το Milk and honey και το Normal people της Rooney θεωρώντας πως διαβάζουν την αφρόκρεμα.

Λίγοι είναι εκείνοι που θα ασχοληθούν με τα παλιά βιβλία και θα τα προτιμήσουν έναντι των καινούργιων. Τιμή τους και καμάρι τους που δοκιμάζονται με τέρατα της διανόησης αλλά η πρεμούρα τους έγκειται στο να είναι αυτοί οι ξεχωριστοί και κανείς άλλος. Το προνόμιο αυτό δεν διανοούνται να το έχουν όλοι. Σάμπως όμως αυτοί να καταλαβαίνουν τα πάντα από τα δύσκολα βιβλία που τόσο πολύ μάχονται για να τα καρπωθούν; Μήπως για αυτό συνεχίζουν να ρίχνουν λάσπη στα πιο εύπεπτα, μαζικά αναγνώσματα; Οι αναγνωστικές προτιμήσεις του καθενός πρέπει να είναι σεβαστές και αποδεκτές σε όλους, τι κι αν διαβάζει ο ένας Proust και ο άλλος Λένα Μαντά.

Η μοίρα των παλιών βιβλίων

Περίεργο επίσης είναι και το γεγονός πως εκείνα που σήμερα θεωρούνται κλασσικά αριστουργήματα, έλαβαν κακές κριτικές στην εποχή τους και ξεχάστηκαν.  Ή λογοκρίθηκαν και απαγορεύτηκαν. Ή η αίγλη τους αναζωπυρώθηκε μετά τον θάνατο του δημιουργού τους.

Άρα λοιπόν κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες καθορίζουν την έκβαση κάποιου βιβλίου προβάλλοντας το περισσότερο από τα άλλα. Πίσω από αυτές τις συνθήκες όμως κρύβονται άνθρωποι που κρίνουν την τύχη του εκάστοτε βιβλίου. Υπήρχαν όμως και βιβλία όπως το 1984 και το Θαυμαστός καινούργιος κόσμος που προφήτεψαν μελλοντικά γεγονότα. Γι’αυτό έγιναν λογοτεχνικοί σταθμοί παρόλο που πέρασαν από σαράντα κύματα.

Ακόμα και στα ελληνικά δεδομένα, αν πάρουμε ως παράδειγμα τη λίστα με τα εκατό καλύτερα ελληνικά βιβλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, οι τίτλοι αναφέρονται σε βιβλία περασμένων δεκαετιών και βάλε, ενώ παρατηρούμε πως τα βιβλία που γράφτηκαν από το 2000 και έπειτα είναι μετρημένα στα δάχτυλα τους ενός χεριού. Επιπλέον, δεν υπάρχει ίχνος από σύγχρονους, ευπώλητους συγγραφείς.

Η αξία του αληθινού αναγνώστη

Όλα τα παραπάνω καλά και ωραία, όμως υπάρχει μια αναντίρρητη αλήθεια που δεν μπορεί να αποσιωπηθεί. Οι πραγματικοί αναγνώστες, που διαβάζουν για τη γνώση και την ανάγκη τους για αυτήν. Για την καλλιέργεια που φωλιάζει στα βιβλία του Zola και του Καραγάτση, την πνευματική αναζήτηση που προκαλούν στο τέλος του διαβάσματος. «Χίμαιρα ενός κόσμου άγνωστου και ονειρεμένου. Καράβι-μύθος, που έπλεγε προς τη χώρα της ευτυχίας, τη ζωή της χαράς. Και την πήρε το μαγικό καράβι. Την οδήγησε στην περιοχή της μαγγανείας. Θυμάται…. Ναι, θυμάται μια μέρα ηλιόλουστη.» Στο debate κλασσικά ή καινούργια βιβλία και στο ερώτημα αν ο Harry Potter αξίζει να καταταχθεί στα κλασσικά, το συμπέρασμα θα το κρίνει ο χρόνος.