Η κλασική Ρωσική λογοτεχνία διαθέτει μια αναμφισβήτητη θέση στις κορυφές της λογοτεχνίας γενικά. Ένα από τα μεγαλύτερα έργα της – τόσο από άποψη αξίας, όσο και από άποψη μεγέθους – είναι το αριστούργημα του Λέων Τολστόι, Πόλεμος και Ειρήνη. Πέρα από ένα έργο επικών διαστάσεων και ιδιοφυούς ταλέντου, αποτελεί μια αληθινή εγκυκλοπαίδεια της ζωής του Ρωσικού λαού του 19ου αιώνα. Η γοητευτική αυτή εξιστόρηση έχει για φόντο τους Ναπολεόντειους Πολέμους στη Ρωσία, και μέσα από τις παραπάνω από χίλιες σελίδες της διηγείται τις ιστορίες πέντε διαφορετικών αριστοκρατικών οικογενειών, μέσα από τις έντονες και πολύπλοκες αλλαγές που βιώνουν καθώς περνάνε μέσα από διάφορες κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές της εποχής.
Σε ένα βιβλίο με τόσο μεγάλο όγκο είναι φυσικό και επόμενο πως θα υπάρχει μια πληθώρα πλούσιων χαρακτήρων. Και πράγματι ο Τολστόι δεν θα μας απογοητεύσει ως προς αυτό το κομμάτι. Οι χαρακτήρες του Τολστόι ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια μας, αλλάζουν και εξελίσσονται – άλλοι προς το καλύτερο και άλλοι προς το χειρότερο – καθώς τους βλέπουμε να σμιλεύονται ή να σπάνε μέσα από σκληρές δοκιμασίες και αγώνες της ζωής, να ωριμάζουν ή να γίνονται χειρότεροι από κάθε άποψη. Από μια οπτική, ακολουθώντας τις δριμύτατες ψυχικές μεταμορφώσεις των προσωπικοτήτων των χαρακτήρων, ο αναγνώστης έχει την ικανότητα να ταυτίζεται, να παρατηρεί και να κατανοεί τις αλλαγές αυτές, συγκρίνοντας τες με αλλαγές του δικού του χαρακτήρα, νιώθοντας μια αρκετά δυνατή μεταμορφωτική επίδραση από το βιβλίο να ασκείται και στον ίδιο καθώς διαβάζει. Και είναι φυσικό αυτό καθώς οι ηρωίδες και οι ήρωες του Τολστόι δεν είναι απλώς αρχέτυπα, αλλά πολύπλοκα άτομα με τα δικά τους προτερήματα, τις αδυναμίες και τη δική τους εσωτερική ζωή.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η περιγραφή του πολέμου από το συγγραφέα, καθώς είναι ίσως η πρώτη φορά σε λογοτεχνικό κείμενο που ο πόλεμος περιγράφεται ρεαλιστικά και καταδεικνύεται η ωμότητα του, σε αντίθεση με τις ρομαντικές απεικονίσεις του που επικρατούσαν μέχρι και εκείνη την εποχή. Μιας και ο Τολστόι είχε υπάρξει και ο ίδιος βετεράνος του Κριμαϊκού Πολέμου, είχε γνωρίσει από πρώτο χέρι την αγριότητα και τον παραλογισμό μιας τέτοιας εμπειρίας. Δεν προσπαθεί να εξιδανικεύσει τον πόλεμο και αντιθέτως τονίζει τον καταστροφικό αντίκτυπο που έχει σε όλους τους τομείς.
Το στυλ του συγγραφέα είναι δεξιοτεχνικό, άκρως ρεαλιστικό και με έμφαση στη λεπτομέρεια. Ζωγραφίζει ικανά την ανθρώπινη φύση σε όλη την πολυδιάστατη πολυπλοκότητα της, καθώς και τις περίπλοκες και μπερδεμένες σχέσεις που υπάρχουν, τόσο σε διαπροσωπικό επίπεδο, όσο και ανάμεσα στους ανθρώπους και το σύνολο της κοινωνίας στην οποία ανήκουν. Ένα από τα σημαντικά μηνύματα που περνιέται μέσα σε αυτό το μυθιστόρημα είναι το γεγονός πως ακόμα και σε περιόδους μεγάλων αναταραχών και πολεμικών συρράξεων, οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να συνδεθούν με ισχυρούς δεσμούς μεταξύ τους και να δημιουργήσουν σχέσεις αγάπης και συντροφικότητας που πολλές φορές είναι μάλιστα αρκετά πιο στέρεες από τις αντίστοιχες σχέσεις που θα δημιουργούσαν εν καιρώ ειρήνης.
Αρκετή έμφαση δίνει επίσης ο συγγραφέας στους φιλοσοφικούς του διαλογισμούς και πιο συγκεκριμένα στη φύση της ιστορίας, του πολέμου και της ανθρώπινης ύπαρξης. Γενικά το έργο μπορεί να θεωρηθεί ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς διατρέχει μια μεγάλη και γεμάτη από αξιοσημείωτα ιστορικά γεγονότα περίοδο. Εκτός από τη διαμόρφωση των ανθρώπων και τις αλλαγές που συντελούνται μέσα τους εξαιτίας αυτής της περιόδου, ο Τολστόι επιχειρεί να εξηγήσει στο βαθμό που μπορεί και τα ίδια τα γεγονότα, διατυπώνοντας τις αρκετά ενδιαφέρουσες σκέψεις του σε σχέση με αυτά. Πιο συγκεκριμένα, οι απόψεις του πάνε κόντρα στο δημοφιλές ιδεαλιστικό ρεύμα της εποχής του που ήθελε την ιστορία να είναι δημιούργημα των ισχυρών προσωπικοτήτων και των ηγετών, ένα κατασκεύασμα του αποτελέσματος των απλών αποφάσεων που κατέβηκαν στο κεφάλι ενός ηγέτη ένα πρωί. Ο συγγραφέας επιχειρηματολογεί και υποστηρίζει πως οι μεγάλες ηγετικές προσωπικότητες δεν είναι πιο υπεύθυνες για την εξέλιξη των γεγονότων από έναν απλό στρατιώτη και υπερασπίζεται έντονα την άποψη πως όσο και αν φαινομενικά παίρνουν αυτοί όλες τις αποφάσεις, στην πραγματικότητα είναι απλώς όργανα της ιστορίας και της φύσης είτε αυτοί το καταλαβαίνουν είτε όχι. Οι απόψεις του φτάνουν για την ακρίβεια στο άλλο άκρο από τις ιδέες που ήθελε να αντικρούσει. Μπορεί ο Τολστόι να παραδέχεται πως ένα μεγάλο μέρος της εξέλιξης της ιστορίας οφείλεται στις ενέργειες των ίδιων των λαϊκών μαζών, όμως ακυρώνει εντελώς την επίδραση των αποφάσεων των αρχηγών των κρατών και ταυτόχρονα μοιάζει να παρασέρνεται σε μια ελαφρώς μυστικιστική μοιρολατρία. Ταυτόχρονα, από τις ιδέες του αυτές δεν θα μπορούσε να λείψει η αναφορά στην ελεύθερη βούληση και το κατά πόσο αυτή υφίσταται στην πραγματικότητα, ξετυλίγοντας με αρκετό ενδιαφέρον το κουβάρι των σκέψεων του.
Το «Πόλεμος και Ειρήνη» είναι ένα βιβλίο που εξακολουθεί να παραμένει διαχρονικό και επίκαιρο καθώς είναι ένα έργο με θέμα την ίδια τη ζωή. Μέσω των ξεχωριστών χαρακτήρων, της ρεαλιστικής ανάπτυξης τους, αλλά και των συγκινητικών σκηνών και βιωμάτων, μεταδίδει επιδέξια την ιδέα της ομορφιάς του να είναι κανείς ζωντανός σε αυτόν τον κόσμο. Η βαθιά εξερεύνηση της ανθρώπινης φύσης, της κοινωνίας και της ιστορίας που προσφέρει αποτελεί μια πολύτιμη πυξίδα πλοήγησης και κατανόησης της ζωής, ενώ οι αναταραχές της εποχής κατά την οποία γράφτηκε δεν διαφέρουν πολύ από την ακαταστασία και το χάος που επικρατεί στο σύγχρονο κόσμο, προσφέροντας έτσι αρκετή τροφή για σκέψη.
