Ένα αρκετά ενδιαφέρον βιβλίο που διάβασα πρόσφατα είναι ο “Ανθρωπος στο απόρθητο κάστρο” του Αμερικανού συγγραφέα Φίλιπ Ντικ, ένα μυθιστόρημα εναλλακτικής εκδοχής της ιστορίας του 21ου αιώνα. Αν και ο δημιουργός του είναι περισσότερο γνωστός ως συγγραφέας βιβλίων επιστημονικής φαντασίας, το εν λόγω μυθιστόρημα είναι άκρως ρεαλιστικό, περιέχοντας ελάχιστα στοιχεία που μπορούν να παραπέμψουν στο αγαπημένο του είδος. Η υπόθεση της ιστορίας είναι αρκετά πρωτότυπη και ταυτόχρονα ανατριχιαστική με τα ιστορικά γεγονότα του περασμένου αιώνα να έχουν πάρει μια εντελώς διαφορετική τροπή από την πραγματική και συγκεκριμένα με τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο να λήγει με νικητές του τους Ναζί Γερμανούς και τους Ιάπωνες συμμάχους τους.
Η ιστορία εκτυλίσσεται στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής οι οποίες είναι διχοτομημένες ανάμεσα στους νικητές του πολέμου. Για την ακρίβεια, η Ιαπωνία έχει καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής πλευράς της χώρας, η Γερμανία το ανατολικό, ενώ ανάμεσα τους έχει εγκαθιδρυθεί μια ουδέτερη ζώνη. Πρόκειται για μια εντελώς δυστοπική εκδοχή της πραγματικότητας μέσα στην οποία δεν θα βρει κανείς τα στοιχεία κάποιας μορφής αντίστασης ή εξέγερσης απέναντι στη νέα καθιερωμένη τάξη των πραγμάτων. Αντιθέτως, οι ντόπιοι πολίτες είναι εντελώς απρόθυμοι να αμφισβητήσουν το νέο καθεστώς και ζούνε τις ζωές τους ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Το σκηνικό που σκιαγραφεί ο Ντικ είναι αρκετά ζωντανό με πολύ έντονα τονισμένα τα διάφορα πολιτιστικά χαρακτηριστικά που συνδέονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους σε αυτό το τρελό και σχεδόν παράλληλο κόσμο. Κάνοντας σημαντικές αναφορές στη θρησκεία, στα κοινωνικά έθιμα, τη τέχνη και την αισθητική ο συγγραφέας καταφέρνει να τραβήξει σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
Η αφήγηση του έργου ξετυλίγεται μέσα από τα μάτια αρκετών διαφορετικών χαρακτήρων που συνθέτουν ένα ενδιαφέρον και πολυποίκιλο μωσαϊκό. Ο Ρόμπερτ Τσίλνταν, ένας ιδιοκτήτης παλαιοπωλείου που πουλά ρομαντικά και συχνά ψεύτικα αμερικανικά πολιτιστικά αντικείμενα σε Ιάπωνες εμπορικούς αξιωματούχους και τουρίστες. Ο κύριος Ταγκόμι, ένας αντιπρόσωπος εμπορικής εταιρείας που σε όλη τη διάρκεια της πλοκής βρίσκεται αντιμέτωπος με ηθικά διλήμματα. Ο Φρανκ Φρινκ, ένας Αμερικανοεβραίος βετεράνος που έχει χάσει τη δουλειά του και βγάζει τα προς το ζην, κατασκευάζοντας χειροποίητα κοσμήματα και απομιμήσεις παλιών αμερικανικών αντικειμένων, τα οποία πουλάει στους Ιάπωνες, και τέλος η Τζουλιάνα Φρινκ, πρώην σύζυγος του Φρανκ, που ζει στην ουδέτερη ζώνη και ξεκινάει μια σχέση με έναν μυστήριο επαγγελματία οδηγό φορτηγού. Αυτοί είναι κάποιοι από τους αλλόκοτους χαρακτήρες, την προσωπική ζωή των οποίων ακολουθεί η πλοκή.
Με μια πρώτη ματιά, φαίνεται πως τα γεγονότα που εκτυλίσσονται για κάθε έναν από τους ήρωες και τις ηρωίδες είναι εντελώς άσχετα μεταξύ τους, μα σιγά σιγά γίνεται αισθητή στον αναγνώστη η αίσθηση πως όλα συνδέονται με κάποιον παράξενο τρόπο. Ο τρόπος αυτός δεν είναι άλλος από ένα απαγορευμένο βιβλίο με τον παράξενο και ελαφρώς ασυνάρτητο τίτλο “Πολλή η Ακρίδα επί τα Πάντα”. Μα ο ακαταλαβίστικος αυτός τίτλος κρύβει από πίσω του μια αρκετά ενδιαφέρουσα πτυχή του έργου, καθώς το βιβλίο αυτό αποτελεί και αυτό με τη σειρά του ένα μυθιστόρημα εναλλακτικής ιστορίας, η εκδοχή του οποίου θέλει αυτή τη φορά τους συμμάχους και τη Σοβιετική Ένωση να βγαίνουν νικητές μετά από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όπως δηλαδή έγινε στην πραγματική ζωή. Ελπίζω να μην προκλήθηκε κάποιο ανεπιθύμητο βραχυκύκλωμα στα εγκεφαλικά σας κύτταρα και θα προσπαθήσω να εξηγήσω όσο καλύτερα γίνεται την περίπτωση αυτή. Με απλά λόγια πρόκειται για ένα βιβλίο μέσα στο βιβλίο, το οποίο αντικαθρεφτίζει και αποτελεί αντανάκλαση του ίδιου του έργου του Ντικ και που καταφέρνει να αντιστρέψει τη κεντρική πλοκή. Το μυθιστόρημα αυτό έχει απαγορευθεί από τους Ναζί, μα τραβάει σαν μαγνήτης την προσοχή όσων από τους ήρωες και τις ηρωίδες πέφτει στα χέρια τους. Με κάποιον αόριστο και ασαφή τρόπο, το μυθιστόρημα υπονοεί στους χαρακτήρες ότι η δική του αφήγηση αποτελεί την αληθινή αναπαράσταση των γεγονότων, σε αντίθεση με τη ζωή τους που είναι πιθανότατα μυθοπλασία, αντιστρέφοντας έτσι την πραγματικότητα! Η ιδέα αυτή υποβόσκει καθ’ όλη τη διάρκεια της πλοκής, παρόλαυτα δεν αναφέρεται ξεκάθαρα και παραμένει σαν άλυτο ζήτημα μέχρι το τέλος.
Συγγραφέας του απαγορευμένου αυτού βιβλίου δεν είναι άλλος από τον Άνθρωπο στο Απόρθητο Κάστρο, μια μυστηριακή φιγούρα που είναι πιθανότατα και η μοναδική εστία αμφισβήτησης της δυστοπικής αυτής πραγματικότητας. Παρόλαυτα, ο χαρακτήρας αυτός παραμένει αρκετά καλά κρυμμένος, καλυμμένος κάτω από ένα σκοτεινό και θολό πέπλο. Ο αινιγματικός συγγραφέας και το βιβλίο του αντιπροσωπεύουν τη μόνη έκφραση και εκδήλωση των παλιών αξιών για την ελευθερία.
Τέτοιου είδους ιδέες έχουν άλλωστε εκλείψει παντελώς στην εφιαλτική ζωή που ζωγραφίζει γλαφυρά με το συγγραφικό του ταλέντο ο Φίλιπ Ντικ, καθώς ο κόσμος αποτελεί πλέον ένα εντελώς διαφορετικό μέρος, χτισμένο πάνω στον ναζιστικό ολοκληρωτισμό που χαρακτηρίζεται από έντονο ρατσισμό και τη λεγόμενη “εθνολογική κάθαρση” που ξεκίνησε κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Μέσα από τις σελίδες του έργου γίνεται παραπάνω από αισθητή η ύπαρξη μιας διαρκούς κουλτούρας φυλετικής υπεροχής, τόσο από την πλευρά των ναζί όσο και των Ιαπώνων, που συνδυάζεται δυσαρμονικά με μια εκτεταμένη διαφθορά που επικρατεί παντού, επιφέροντας τραγικές επιπτώσεις στον ανθρώπινο πολιτισμό. Ο Ντικ δεν αποφεύγει επίσης να αναφερθεί σε θέματα φύλου, κοινωνικής ανισότητας και δικαιοσύνης, τόσο σε πολιτισμικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Ανάμεσα στις δύο νικήτριες δυνάμεις δεν λείπει καθόλου η ένταση, καθώς εκεί που παλιότερα υπήρχε η συμμαχία, τώρα διαφαίνεται ένας έντονος ανταγωνισμός που περιγράφεται με πειστικό τρόπο. Ταυτόχρονα γίνονται παροδικές μα φρικαλέες αναφορές στο πως η Ευρώπη και η Αφρική λεηλατήθηκαν και υπέφεραν από τους δυνάστες τους.
Από όλα αυτά πάντως, πιο αισθητές είναι οι αναφορές που γίνονται σε μεγάλο βαθμό στον πολιτισμό, κυρίως σε στοιχεία της κουλτούρας της ανατολής, τα οποία έτσι και αλλιώς ασκούσαν σημαντική επιρροή στο συγγραφέα. Ένα παράδειγμα είναι η καθιερωμένη από τους Ιάπωνες χρήση του Άι Τσινγκ, ενός αρχαίου κινεζικού βιβλίου που χρησίμευε ως είδος μαντείου και που στο έργο, ζητείται συνεχώς η γνώμη του από αρκετούς χαρακτήρες, σε σχέση με τις αποφάσεις που θα έπρεπε να πάρουν, αποφάσεις που έχουν συνήθως μια ηθική απόχρωση. Αν και οι συνεχείς αναφορές του Ντικ στις προφητικές δυνάμεις του Άι Τσινγκ μπορεί να καταντήσουνε σε ορισμένα σημεία κουραστικές, παραταύτα είναι εντελώς επιτυχημένη η δημιουργία από μέρους του ενός πολύ ενδιαφέροντος πολιτισμικού πεδίου, μέσα στο οποίο αναμειγνύονται στοιχεία της δύσης και της ανατολής. Όπως και να έχει αξίζει να αφιερώσει κανείς λίγο χρόνο για να διαβάσει αυτό το βιβλίο, το οποίο τόσο από άποψη πλοκής όσο και από την πλευρά του συγγραφικού του ταλέντου βρίσκεται σε αρκετά υψηλό επίπεδο.
