Πολλές φορές, περπατώντας στον δρόμο, ερχόμαστε σε επαφή με κτίρια ή και ολόκληρες εκτάσεις, των οποίων την ονομασία γνωρίζουμε, όχι όμως και την ιστορία τους. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με το πρώην Στρατόπεδο Παύλου Μελά, που βρίσκεται στην δυτική πλευρά της Θεσσαλονίκης και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της Σταυρούπολης. Αποτελεί ένα από τα στρατόπεδα της Θεσσαλονίκης, που εγκαταλείφθηκε από τον ελληνικό στρατό και δεν έχει ακόμα αξιοποιηθεί επαρκώς από τους αρμόδιους φορείς. Οι εγκαταστάσεις του αχανείς, τα κτίρια όμως που υπάρχουν στο εσωτερικό του άλλα ερείπια και άλλα χαλάσματα. Τίποτε δεν προδίδει τα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα πίσω από τις βαριές πύλες του στρατοπέδου Παύλου Μελά, μόλις λίγες δεκαετίες νωρίτερα.
Η ιστορία του στρατοπέδου Παύλου Μελά
Η ιστορία για τον συγκεκριμένο χώρο ξεκινάει το 1895, όταν ένα μεγάλο μέρος γης (περίπου 250 τ.μ.) αγοράστηκε από τον οθωμανικό στρατό, στα πλαίσια εκσυγχρονιστικών διαδικασιών που είχαν ξεκινήσει την περίοδο εκείνη. Ιδιοκτήτρια του χώρου αυτού, το προηγούμενο διάστημα, αλλά και πολλών άλλων στην δυτική Θεσσαλονίκη, ήταν η Σαφιγιέ Χανούν, από την οποία και αγοράστηκε. Η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου ώστε να στεγαστεί εκεί το στρατόπεδο, έγινε με βάση την ύπαρξη πόσιμου νερού, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για τα δεδομένα της εποχής. Σύντομα οι διαδικασίες οικοδόμησης του στρατοπέδου είχαν ολοκληρωθεί και έτσι κατά το έτος 1905, μπορούσε κανείς να συναντήσει μέσα στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, κτίρια στρατωνισμού και διοίκησης, ένα τζαμί και τέσσερις στάβλους.
Η ονομασία του στρατοπέδου δίνεται μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912, οπότε ο ελληνικός στρατός αποφασίζει να δώσει στο στρατόπεδο, που έχει πλέον εγκατασταθεί, το όνομα του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά. Στα χρόνια που ακολουθούν το εν λόγω στρατόπεδο χρησιμοποιείται συνεχώς ως καταυλισμός ανθρώπων που βρίσκονται σε ανάγκη όπως είναι οι πυρόπληκτοι της πυρκαγιάς του 1917 ή οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922. Περίπου δέκα χρόνια αργότερα, το στρατόπεδο Παύλου Μελά επεκτείνεται, καθώς οι ανάγκες του ελληνικού στρατού γίνονται όλο και μεγαλύτερες.
Το έτος 1940 όμως, έμελλε να αποτελέσει μια χρονολογία- ορόσημο των απάνθρωπων πράξεων που εκτυλίχθηκαν στο εσωτερικό του στρατοπέδου, το οποίο τη χρονιά εκείνη καταλήφθηκε από γερμανικές δυνάμεις και μετατράπηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και ενίοτε εξόντωσης, αθώων ανθρώπων. Μεταξύ άλλων, αποτέλεσε και χώρο φυλάκισης των ανθρώπων που ασχολήθηκαν με την Εθνική Αντίσταση. Κατά προσέγγιση, ο αριθμός των ανθρώπων που θανατώθηκαν στο στρατόπεδο του μαρτυρίου, ανέρχεται σε 700, ανεξαρτήτου φύλου, ηλικίας, καταγωγής. Μάλιστα έρευνες που πραγματοποιήθηκαν με σκοπό να προσδιορίσουν την ακριβή χρήση των κτιρίων του στρατοπέδου, έδειξαν πως κάποια από αυτά χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι συγκέντρωσης Χριστιανών και Εβραίων, κάποια άλλα ως χώροι συγκέντρωσης και εξόντωσης Σέρβων, οι στάβλοι λειτούργησαν ως φυλακές ενώ δεν έλειπαν φυσικά τα κτίρια, των οποίων η χρήση σχετιζόταν με τις διοικητικές υπηρεσίες των γερμανικών δυνάμεων.
Μετά τη λήξη του πολέμου, και για πολλά χρόνια τίποτα το αξιοσημείωτο δεν έλαβε χώρα μέσα στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Το 2003 όμως και ενώ το συγκεκριμένο στρατόπεδο, ήταν ακόμη εν ενεργεία, το Υπουργείο Πολιτισμού, χαρακτήρισε ως διατηρητέα κτίρια το οθωμανικό τέμενος, καθώς και δύο από τους βοηθητικούς χώρους, που υπήρχαν στο εσωτερικό του στρατοπέδου. Μετά την πράξη αυτή, επιτακτική κρίθηκε η ανάγκη, το τέμενος να αλλάξει θέση ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε πιθανότητα φθοράς ή και ολοκληρωτικής καταστροφής του. Περί το έτος 2006, το στρατόπεδο εγκαταλείφθηκε από τον ελληνικό στρατό. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, πως μεγάλο μέρος της έκτασης ανήκε κατά τα προηγούμενα χρόνια, στην γνωστή οικογένεια Ιακώβ Σαούλ Μοδιάνο, όμως μετά από απόφαση του μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, όλες οι διεκδικήσεις της οικογένειας διαγράφηκαν οριστικά.
Το πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά σήμερα
Πλέον γίνονται ενεργές προσπάθειες ώστε το πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά, αφήνοντας πίσω τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν στο εσωτερικό του, να αλλάξει χρήση και να μετατραπεί σε χώρο πράσινου και αναψυχής. Στόχος του προγράμματος αυτού, είναι οι πολίτες να έρθουν πιο κοντά στην φύση και να αξιοποιήσουν οι ίδιοι με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τις μεγάλες εκτάσεις του στρατοπέδου. Παρ’ όλα αυτά στη διάρκεια των χρόνων, προέκυψαν ουκ ολίγα κωλύματα τόσο από τις κυβερνήσεις, όσο και από τους δήμου. Μέρη του στρατοπέδου διεκδίκησαν η κυβέρνηση, ο στρατός, αλλά και η Εκκλησία, προτείνοντας διαφορετικούς τρόπους αξιοποίησης του χώρου. Εν τέλει, η σημερινή κυβέρνηση παραχώρησε για 99 χρόνια το πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά στην τοπική κοινωνία. Έκτοτε προτείνονται διάφορα σχέδια εξωραϊσμού του χώρου, όπως είναι η δημιουργία μουσείου Εθνικής Αντίστασης, με ελάχιστα από αυτά να περνούν στο στάδιο της υλοποίησης. Οι προσπάθειες δήμου και πολιτών όμως είναι έντονες και συντονισμένες και αποτέλεσμα αυτών είναι η διεξαγωγή ετησίως της εκδήλωσης του Ακριτικού Κύκλου, αφιερωμένου στην γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού. Στόχος όλων είναι το στρατόπεδο να μετατραπεί σε ένα Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά και να στολιστεί με πράσινο, πλατείες και κτίρια, τα οποία θα εξυπηρετούν τις ανάγκες των πολιτών και ταυτόχρονα θα αποτελούν έναν ‘πνεύμονα’ πράσινου, μέσα στην πόλη.
Πηγές:
- topontiki.gr
- farosthermaikou.blogspot.com
- occupation-memories.org
- life-events.gr
Σύνταξη κειμένου: Ευθυμία Μερτσανίδου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
