Η μέθοδος ABA(ή αλλιώς εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς) είναι μία πρακτική που εφαρμόζεται στα άτομα που χρήζουν ειδικής αγωγής. Αναλυτικότερα, η εν λόγω μέθοδος ανάγεται στη συμπεριφοριστική θεώρηση, η οποία πρεσβεύει την άποψη πως η μάθηση παράγεται μέσω της αλληλεπίδρασης του ατόμου με το περιβάλλον. Υποστηρίζεται, ακόμη, πως η κατάλληλη χρήση ενισχυτών συμβάλλει καθοριστικά στη τροποποίηση της συμπεριφοράς. Συγκεκριμένα η χρήση θετικών ενισχυτών συντελούν στην εξάλειψη δυσλειτουργικών μορφών συμπεριφοράς. Η μέθοδος ABA ενδείκνυται για άτομα με προβλήματα συμπεριφοράς, άτομα με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ), άτομα με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές, όπως ο αυτισμός. Βασικός στόχος είναι η ανάπτυξη κοινωνικών και ακαδημαϊκών δεξιοτήτων, η αντιμετώπιση γλωσσικών και συμπεριφορικών προβλημάτων και, τέλος, η ενίσχυση γνωστικών λειτουργιών. Η μέθοδος ABA έχει ως βασικό γνώμονα τη βελτίωση της λειτουργικότητας των ανθρώπων που παρουσιάζουν δυσκολίες.
Σύντομη ανάλυση της μεθόδου ABA
Η μέθοδος ABA σε αρχικό στάδιο υποστηρίζει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα και σταδιακά το άτομο εντάσσεται σε ένα ομαδικό πλαίσιο. Η συγκεκριμένη μέθοδος προϋποθέτει την συλλογή δεδομένων προβαίνοντας στην εκτενή περιγραφή των δυσλειτουργικών σημείων. Παράλληλα καταγράφονται οι στόχοι στου οποίους η μέθοδος ABA αποβλέπει για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων. Είναι σημαντικό να εντοπίζεται και να αναλύεται η αιτία εμφάνισης μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Ο προσδιορισμός της αιτιολογίας παρέχει στον θεραπευτή τη δυνατότητα να κατανοήσει τις επιθυμίες και τις ανάγκες του παιδιού. Κατόπιν, ο θεραπευτείς συμβάλει στην ανάδειξη κοινωνικά αποδεκτών συμπεριφορών. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συλλέγονται πληροφορίες για την κατάσταση που βρίσκεται το άτομο καθ’ όλη τη διάρκεια της παρέμβασης. Είναι γεγονός πως αν δεν σημειωθούν οι κατάλληλες αλλαγές με τις οποίες το άτομο επιδεικνύει πρόοδο, ο θεραπευτής οφείλει να δράσει εναλλακτικά.
Η σημασία της θετικής ενίσχυσης
Η μέθοδος ABA συμφωνεί με τι θεμελιώδεις αρχές της συμπεριφοριστικής προσέγγισης. Επισημαίνεται πως μία δράση λειτουργεί ως θετικός ενισχυτής όταν υπάρχει αύξηση της πιθανότητας εκδήλωσης της επιθυμητής συμπεριφοράς. «Μία δράση επιφέρει ένα ερέθισμα και αυτό έχει ως συνέπεια την αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης της συγκεκριμένης δράσης/συμπεριφοράς». Αξίζει να σημειωθεί πως, ενώ ο συμπεριφορισμός μίλησε για τιμωρία, στη μέθοδο ABA η συγκεκριμένη πρακτική δεν ενδείκνυται. Απεναντίας συνιστάται η εκδήλωση περιφρόνησης της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Επιπλέον, είναι σημαντικό τόσο ο θεραπευτής όσο και οι γονείς να επιβραβεύουν τις επιθυμητές συμπεριφορές. Η επιβράβευση έχει ως συνέπεια την ενίσχυση θετικής συμπεριφοράς και αποτελεί από τους σημαντικότερους θετικούς ενισχυτές. Αυτό διότι στα πλαίσια της επιδοκιμασίας ενδυναμώνεται η αυτοπεποίθηση του ατόμου.
Ανάλυση της δραστηριότητας
Σε μερικές περιπτώσεις διαπιστώνεται πως τα άτομα αδυνατούν να εκτελέσουν εκτεταμένες δραστηριότητες. Για το λόγο αυτό η μέθοδος ABA εφαρμόζει μία αποτελεσματική τακτική με την οποία τα άτομα μαθαίνουν να διεκπεραιώνουν δραστηριότητες με ευκολία. Πραγματοποιείται η κατάτμηση δραστηριοτήτων και απλοποιείται καθώς διασπάται σε μικρότερα κομμάτια. Τα άτομα δύναται να ακολουθήσουν με μεγαλύτερη ευκολία τις οδηγίες. Να σημειωθεί, εξίσου, πως σε κάθε παρέμβαση παρέχεται η κατάλληλη ανατροφοδότηση, η οποία σταδιακά περιορίζεται, ώστε το άτομο να αρχίζει να αποκτά αυτονομία. Οι υπάρχουσες γνώσεις, εφόσον κατακτηθούν, γενικεύονται στα διάφορα πλαίσια.
Η μέθοδος ABA, τα τελευταία χρόνια, που αρχίζει να εφαρμόζεται συστηματικά, φέρει θετικά αποτελέσματα. Τα παιδιά, μετά το πέρας του εξατομικευμένου προγράμματος, ενσωματώνονται σε ένα κοινωνικό περιβάλλον και αλληλεπιδρούν με τα άλλα παιδιά. Παρατηρείται, ιδιαίτερα στο φάσμα του αυτισμού, η συγκεκριμένη μεθοδολογία να έχει σημαντικά οφέλη. Εξασκούνται στο συμβολικό παιχνίδι, μίμηση δραστηριοτήτων και ήχων και σε δραστηριότητες που αποβλέπουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων λεπτής και αδρής κινητικότητας. Είναι εμπεριστατωμένο πως η πλειονότητα των παιδιών κατάφερε να φοιτήσει σε γενικό σχολείο και το 90% των παιδιών σημείωσε σημαντική βελτίωση σε διάφορα επίπεδα (Dr O. Ivar). Σε ένα γενικότερο πλαίσιο υποστηρίζεται πως η μέθοδος αυτή παρέχει κίνητρα και ενισχύει βασικές δεξιότητες των ατόμων. Η γνώση εναλλακτικών μεθόδων καθίσταται σημαντική για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας διάφορων τύπου διαταραχών. Είναι σημαντικό το άτομο να μαθαίνει να αυτοεξυπηρετείται και να δημιουργεί αρμονικές διαπροσωπικές σχέσεις. Η επιστήμη έχει επιδείξει σημαντική πρόοδο και με τη κατάλληλη πρακτική εφαρμογή των γνώσεων κανένας άνθρωπος δεν μένει στο περιθώριο αβοήθητος.
