Η Λευκαδίτικη φορεσιά είναι χαρακτηριστική, ιδιαίτερη και αποτελεί σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής παράδοσης του νησιού. Στις μέρες μας φοριέται ακόμη στο νησί, προπαντός στην Ορεινή Λευκάδα, από ηλικιωμένες γυναίκες. Από τις αρχές του 20ου αιώνα, έπαψε σταδιακά να φοριέται από νέες γυναίκες. Η Λευκαδίτικη φορεσιά, δέχτηκε επιρροές κυρίως από την Ιταλία και την Νότια Γαλλία, ανεξάρτητα από τα στοιχεία της ενδυμασίας των Επτανήσων που περιλαμβάνει. Υπάρχει εκδοχή για άντρες και για γυναίκες.
Χαρακτηριστικά της γυναικείας νεότερης φορεσιάς – Τα «Ρωμαίικα»
Κάποιες κατηγορίες των «Ρωμαίικων» ήταν τα «νυφιάτικα»-γιορτινά, το χηριάτικο φόρεμα και το φόρεμα της ανύπαντρης. Βασικά χαρακτηριστικά της νεότερης Λευκαδίτικης φορεσιάς στις γυναίκες (τα Ρωμαίικα) είναι το γελέκι (το φορούσαν οι παντρεμένες), το καμιζέτο, το κότολο, το φουστάνι, η σπαλέτα, η μπέρτα, κοσμήματα-υλικά διακόσμησης φορεμάτων (κυρίως στα νυφιάτικα). Έχουν διατηρηθεί από την παλαιότερη φορεσιά το κοντέσι, η φλοκάτα, το κεφαλομάντηλο, η ποδιά και το πουκάμισο. Το αναγκαίο συμπλήρωμα της Λευκαδίτικης φορεσιάς ήταν τα παπούτσια. Τα αρχαιότερα παπούτσια είναι τα πασουμάκια, που φορούσαν και οι νύφες. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες κατηγορίες παπουτσιών που φορούσαν οι Λευκαδίτισσες με επιρροές και από την εποχή της Τουρκοκρατίας.
Από πότε χρονολογείται η φορεσιά
Μερικά φορέματα ήταν κεντημένα με μάλαμα, ασήμι και μετάξι. Τα ύφαιναν στον αργαλειό. Τα «Ρωμαίικα» πρωτοφορέθηκαν από τα μέσα του 19ου αιώνα και αρχικά αποτελούσαν νυφικό φόρεμα για τις αρχόντισσες της πόλης της Λευκάδας. Ονομάστηκαν «Ρωμαίικα» (Ελληνικά) για να διαχωρίζονται από τα «Φράγκικα» που υπήρχαν στο νησί από τους Φράγκους.
Ο φιλόλογος και συγγραφέας Πανταζής Κοντομίχης, αναφέρει ότι οι γυναίκες στα χωριά της Λευκάδας φορούσαν την Λευκαδίτικη γυναικεία λαϊκή φορεσιά ως τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι δασκάλες των Δημοτικών σχολείων στα χωριά και οι χωριάτισσες μαθήτριες του Γυμνασίου Λευκάδας αποτελούσαν εξαίρεση. Γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα, όποια γυναίκα με «ευρωπαϊκά» τύχαινε να εμφανιστεί στα χωριά της Λευκάδας, να την αποκαλούν «δασκάλα» και να την θεωρούν «αξιοθέατο». Σύμφωνα με τον Πανταζή Κοντομίχη, ακόμη και «αν κάποια γυναίκα του χωριού αποφάσιζε, για διάφορους λόγους, να βγάλει τα λευκαδίτικα και να φορέσει ευρωπαϊκά, αποκτούσε εφ’ όρου ζωής το επώνυμο της δασκάλας και μάλιστα όχι χωρίς κάποια δόση ειρωνείας».
Ο Λευκαδίτικος γάμος: Η νύφη
Μια ιδιαίτερη κατηγορία της Λευκαδίτικης φορεσιάς, είναι η «νυφιάτικη» και η «γαμπριάτικη». Στην γυναικεία φορεσιά, το νυφικό φόρεμα ήταν στο ίδιο πρότυπο με το καθημερινό, με την προσθήκη του τσουμπέ και του φεσιού. Το φουστάνι αποτελούνταν από μαλλί και μετάξι ή σκέτο μετάξι. Ήταν μακρύ, κάτω από τους αστραγάλους και σερνόταν στο έδαφος. Η άκρη του φουστανιού, ο γύρος των μανικιών και η καμπζέλα (είδος ζακέτας) είχαν διακοσμητικά κεντήματα με χρυσά κορδονέτα («χάρτζα»). Τα χρώματα των φορεμάτων ήταν το παγωνί, το καναρινί, το μελιτζανί, το τριανταφυλλί, το λαδί, το θαλασσί, το ροζ και το ουρανί.
Τον τσουμπέ της νύφης, κατά την συνοδεία της στον γάμο, τον κρατούν δυο μικρά αγόρια για να μην σέρνεται στο έδαφος. Ο λόγος για τον οποίο επέλεγαν αγόρια ήταν για να γεννήσει και η νύφη αγόρια. Το χρώμα του τσουμπέ ήταν συνήθως το ίδιο με αυτό του φορέματος.
Τα ενδιαφέροντα εξαρτήματα από τη φορεσιά της νύφης
Ένα ακόμη εντυπωσιακό και ενδιαφέρον στοιχείο της νυφικής Λευκαδίτικης φορεσιάς είναι η σπαλέτα. Πρόκειται για ένα ύφασμα που φοριέται γύρω από τον λαιμό, καλύπτει τους ώμους, το στήθος και μέρος της κοιλιάς. Αποτελείται από καθαρό μετάξι και περιέχει άφθονα κρόσσια. Και φυσικά, πάνω στο στηθομάντηλο αφθονούν τα χρυσαφικά.
Οι νύφες στην Λευκάδα φορούσαν επίσης και το φέσι. Το φορούσαν στραβά, στο αριστερό μέρος της χωρίστρας και σκέπαζε λίγο το μέτωπο. Ήταν βελούδινο και είχε χρώμα μαύρο. Φοριόταν για διακοσμητικούς λόγους. Στην βελούδινη επιφάνεια του, ήταν κεντημένα λουλούδια ή φύλλα με χρυσοκλωστές, ασημοκλωστές, χρυσογάιτανα και σιρίτια. Μια όμορφη λεπτομέρεια που χαρακτηρίζει το φέσι είναι η «τρέμουλα». Είναι μια μετάλλινη βέργα δέκα εκατοστών που βρίσκεται στην άκρη του φεσιού όρθια. Το φέσι στις νύφες συναντιέται περίπου από τις αρχές του 19ου αιώνα.
Πάνω από το φέσι τοποθετείται το κεφαλοπάνι. Πρόκειται για ένα κεντητό αραχνοΰφαντο ύφασμα που καταλήγει ως την πλάτη της νύφης. Περιφέρεται από έναν χρυσό μέρλο. Τελευταίο εξάρτημα της νυφικής ενδυμασίας είναι τα άσπρα γάντια.
Οι πρόσθετες λεπτομέρειες στις νύφες που έκαναν την διαφορά
Η νύφη στα μαλλιά της σχηματίζει τα λεγόμενα «τσουρούφλια». «Τσουρούφλι» σημαίνει γαρύφαλλο. Είναι δύο μικρές μπούκλες μαλλιών σε μικρό κυλινδρικό σχήμα στους κροτάφους της νύφης. Είναι κάτι που το εφαρμόζουν οι γυναίκες και σε κάποιες περιοχές της Ισπανίας. Φυσικά, δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα σκουλαρίκια και τα κοσμήματα. Οι νύφες φορούσαν σκουλαρίκια με πολύτιμες πέτρες και κρεμούσαν στον λαιμό καρδιές και διάφορα αντικείμενα, με χρυσές αλυσίδες. Την ενδυμασία της νύφης αναλάμβανε η «στολιδατόρισσα» ή «φκιάστρα», όπως αποκαλείται συχνότερα.
Ποιες κρατούσαν την φορεσιά και το… παρασκήνιο των γάμων
Πολύ συχνά οι Λευκαδίτισσες δανείζονταν την νυφική στολή προκειμένου να παντρευτούν, καθώς πολλές ήταν από φτωχές οικογένειες και αδυνατούσαν να «σηκώσουν» το οικονομικό βάρος μιας τέτοιας ενδυμασίας. Κάποιες άλλες την είχαν από τις μητέρες τους. Την φορούσαν την Κυριακή του γάμου και άλλες δυο Κυριακές ύστερα.
Ανάμεσα στους βραχίονες και το στήθος, οι νύφες έκρυβαν φυλαχτά, σταυρούς και άλλα αντικείμενα, προκειμένου να τις «προστατέψουν» από το «κακό μάτι» των ζηλόφθονων. Πράγμα που στις μέρες μας θα μπορούσε κάποιος να πει ότι φανερώνει την έντονη ιδεοληψία της εποχής. Δεν έλειπε ποτέ άλλωστε ο φθόνος, ο ανταγωνισμός και η μνησικακία από τις μικρές κοινωνίες. Αυτό ίσως θα μπορούσε να αιτιολογήσει τέτοια φαινόμενα, πολύ περισσότερο στους γάμους. Είναι και αυτό στοιχείο του ανθρώπινου πολιτισμού γενικότερα.
Πηγές:
Κοντομίχης, Π. (1989). Η Λευκαδίτικη Λαϊκή Φορεσιά από τον 17ο Αιώνα ως τα Μέσα του 20ου. ΕΟΜΜΕΧ (Αθήνα).
Λευκαδίτικη Φορεσιά. Ανακτήθηκε από golefkas.gr/lefkaditiki-foresia. (Τελευταία επίσκεψη στις 12/12/2020)
