Χριστούγεννα στα παλιά Γιάννενα με πολλές μνήμες και όμορφες περιγραφές αλλά και σημαντικά έθιμα που χάνονται στο πέρασμα του χρόνου. Μπαίνοντας λοιπόν ο Δεκέμβρης με πολλές βροχές στα παλιά Γιάννινα, η απλή και ήρεμη τότε πόλη ζωντάνευε περισσότερο από τις προετοιμασίες όλων των κατοίκων της και της γύρω περιοχής για τα Χριστούγεννα, που έρχονταν.
Κι ενώ το κρύο γίνονταν πιο δυνατό κι ο Δεκέμβρης προχωρούσε, το χιόνι άρχιζε να πέφτει στην αρχή αραιό και μετά πυκνό κι αφράτο, που σκέπαζε την γραφική μας πόλη κι όλα έδειχναν ότι θα κάνουμε χιονισμένα Χριστούγεννα.
Στους δρόμους της πόλης και ιδιαίτερα της αγοράς η κίνηση ήταν μεγάλη από τα κάρα και τις χαμάλες, όπου μετέφεραν διάφορα αγαθά για τα μαγαζιά της κι από τους κατοίκους της πόλης, που πήγαιναν σ’ αυτά για τις προμήθειες των σπιτιών τους, που ήταν αυξημένες λόγω των Χριστουγέννων.
Μεγάλη ήταν και η κίνηση στην πόλη μας από τους χωριάτες των γύρω χωριών, οι οποίοι με τα ζωντανά τους έφερναν τις πραμάτειες τους, που αυτή την περίοδο ήταν κυρίως καυσόξυλα, κι αφού τις πουλούσαν αγόραζαν τα χρειαζούμενα για τα σπίτια τους.
Απ’ αυτή τη μεγάλη κίνηση, που παρουσίαζαν τα παλιά Γιάννινα τις παραμονές των Χριστουγέννων έκαναν χρυσές δουλειές τα καπηλειά, όπου οι πραματευτάδες, οι εργαζόμενοι στην αγορά και οι χωρικοί πήγαιναν να πιουν καναδυό ρακιά για ζεστασιά και για το καλό για τις άγιες μέρες, που έρχονταν, καθώς και τα μικροεστιατόρια όπου, πήγαιναν πολλοί για να φάνε ένα πιάτο ζεστό πατσιά. Επίσης πολλή δουλειά είχαν τις μέρες αυτές και οι σαλεπιντζήδες και οι καστανάδες, που με δυνατή φωνή διαλαλούσαν το ζεστό και πηχτό σαλέπι και τα καλοψημένα ζεστά κάστανα, αντίστοιχα.
Αυτή την περίοδο οι μποσταντζήδες, που είχαν τότε τα μποστάνια τους σε όλη σχεδόν τη παραλίμνια περιοχή της παλιάς μικρής μας πόλης και σήμερα δεν υπάρχουν, ασχολούνταν με το να βγάζουν, να πλένουν και να δένουν σε δεμάτια τα πράσα, τα σέλινα και τα μακιδονήσια και να κόβουν τα κουμπορλάχανα τα μεγάλα για τα γιαννιώτικα γιαπράκια και τα μικρά για σαλάτα, όπως και τα κουνουπίδια.
Οι μποσταντζήδες είχαν τότε πολλή απασχόληση, γιατί τα πατροπαράδοτα χριστουγεννιάτικα φαγητά των ημερών εκείνων ήταν το πρασοσέλινο με κρέας, πράσα και σέλινα και τα γιαπράκια με κιμά, ρύζι, κουμπορλάχανα και μαϊδανό.
Αυτοί αφού γέμιζαν με τα παραπάνω λαχανικά τα λαχανοπωλεία της εποχής εκείνης, που τα περισσότερα ήταν στην περιοχή του Κουρμανιού, συνήθιζαν να στέλνουν στους στενούς συγγενείς και στους αδελφικούς φίλους και γειτόνους για το καλό τις παραμονές των Χριστουγέννων από ένα δεμάτι πράσα, ένα μάτσο με τρία-τέσσερα μεγάλα σέλινα, ένα ματσάκι μακιδονήσι και ένα μεγάλο αφράτο κουμπορλάχανο.
Αυτό, θυμάμαι, έκανε κι ο πατέρας μου κι έτσι εγώ και ο μεγαλύτερος μου αδελφός, παιδιά τότε, πηγαίναμε από το μποστάνι μας τα πιο πάνω λαχανικά και οι συγγενείς και φίλοι μας τα δέχονταν με χαρά και μας φίλευαν με ζαχαρκά, ξερά σύκα και κουκόσιες.
Τις μέρες αυτές οι παλιές Γιαννιώτισσες ανασκουμπώνονταν και έκαναν όλες τις σπιτίσιες δουλειές με νοικοκυροσύνη και μεράκι, αρχίζοντας πρώτα από την καθαριότητα. Όσο τους επέτρεπε ο κρύος βροχερός ή με χιόνι καιρός έκαναν λίγα ασβεστώματα, ξεσκόνιζαν και σφουγγάριζαν τα δωμάτια και τα χαγιάτια των σπιτιών και έστρωναν τα γιορτινά μάλλινα στρωσίδια, που μαζί με τα μπόλικα κάρβουνα στο μαγκάλι έδιναν τη ζεστή χριστουγεννιάτικη θαλπωρή στις γιαννιώτικες οικογένειες.
Στην αγωνίστρα του μαγειρείου των σπιτιών η φωτιά δεν έλειπε, γιατί εκτός από το καθημερινό φαγητό των οικογενειών, που έβραζε εκεί, έκαναν το γλυκό της εποχής, που ήταν κίτρο ή νεράντζι φλούδα, καθώς και τα σιρόπια για τον γιαννιώτικο μπακλαβά και το καταΐφι, που έφκιαναν και τα έψηναν στο φούρνο της γειτονιάς.
Στο μαγειρείο ζεμάταγαν τα αρνίσια ποδάρια, τα οποία αφού τα καθάριζαν τα τοποθετούσαν στο μεγάλο χαλκωματένιο τέντζερη μαζί με το κεφάλι και την κοιλιά, αρνίσια κι αυτά, και την παραμονή των Χριστουγέννων τον πήγαιναν στο φούρνο, για βράσιμο και τον έπαιρναν μετά την εκκλησία το πρωί της μέρας της Γέννησης του Χριστού κι ετοίμαζαν το νόστιμο και ζεστό πατσιά, που έτρωγε η οικογένεια.
Λόγω των αυξημένων αναγκών των ημερών αυτών στο μαγειρείο για τα γλυκά και τα διπλά φαγητά έμπαινε στην αγωνίστρα του και δεύτερη πυροστιά ή ανάβονταν στο χαγιάτι του σπιτιού η φουφού με κάρβουνα, η οποία ζέσταινε λίγο το χώρο αυτό. Οι σιμιτζήδες, όπως ήταν φυσικό, έκαιγαν με ξύλα συνέχεια τους φούρνους τους για ν’ αντιμετωπίζουν τα ψηστικά της γειτονιάς και να ψήνουν τα ψωμιά και τα Χριστόψωμα, τα οποία αγόραζαν για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι οι Γιαννιώτες και οι χωρικοί των γύρω χωριών.
Εμείς τα παιδιά τις χριστουγεννιάτικες διακοπές βοηθούσαμε τους μεγάλους στις γιορτινές προετοιμασίες και πολλές φορές παίζαμε χιονοπόλεμο μεταξύ μας ή ρίχναμε μπάλες χιονιού στους περαστικούς της γειτονιάς.
Από τα χαράματα σχεδόν της παραμονής των Χριστουγέννων ξυπνούσαν οι γειτονιές των παλιών Γιαννίνων από τα κάλαντα, που έλεγαν τα μικρά παιδιά, ζεστά ντυμένα, από σπίτι σε σπίτι και όλοι άνοιγαν τις πόρτες τους με καλοσύνη για το έθιμο και το καλό και με ευχαρίστηση τους έδιναν το φιλοδώρημα.
Μετά από νηστεία πολλοί μεγάλοι και κυρίως τα παιδιά πηγαίναμε στην εκκλησία, φορώντας καινούργια ρούχα, για να μεταλάβουμε, αφού παίρναμε την ευχή των μεγάλων του σπιτιού μας.
Επιστρέφοντας από την εκκλησία νηστικοί μετά τη μεταλαβιά τρώγαμε τις λεπτές τηγανίτες, που είχαν σχήμα φιόγκου και τις οποίες οι γυναίκες των γιαννιώτικων σπιτιών αφού τις τηγάνιζαν τις περιχύνανε με μέλι και τριμμένα καρύδια, τις λέγαμε δε λαλαγκίτες.
Προ των Χριστουγέννων στολίζαμε ένα κλωνάρι πεύκου ή ένα κλωνάρι άλλου δέντρου χωρίς φύλλα, συνήθως συκιάς, το οποίο χρωματίζαμε με ασημί μπογιά κι απάνω του κρεμούσαμε καρύδια χρυσωμένα κι εικόνες με αγγελούδια και βάζαμε μπόλικο βαμπάκι για χιόνι. Αυτό το χριστουγεννιάτικο δέντρο το τοποθετούσαμε σε μια γωνιά του μαντζάτου του σπιτιού μας, βάζοντας στη βάση του μια χάρτινη φάτνη με τις σχετικές παραστάσεις κι έτσι συμπληρώνονταν η γιορταστική ατμόσφαιρα του δωματίου.
Το μεσημέρι των Χριστουγέννων όλοι κάθονταν γύρω από το γιορτινό τραπέζι κι έτρωγαν με χαρά κι ευχές για υγεία σαλάτες της εποχής, τυριά, πρασοσέλινο και γιαπράκια κι έπιναν καλό σπιτίσιο κρασί.
Τελείωνε δε το φαγητό μέσα σε μια ατμόσφαιρα χαράς και ευθυμίας και όλοι τραγουδούσαν παλιά γιαννιώτικα τραγούδια ή ελαφρά τραγούδια της εποχής. Η ζεστή αυτή κι ωραία ατμόσφαιρα και το χιόνι που είχε έξω δεν άφηναν και δεν έκανε η καρδιά σε κανένα να βγει από το σπίτι κι όλη η οικογένεια περνούσε σ’ αυτό με ευχάριστες απασχολήσεις, όπως τραγούδια, σιακάδες, ιστοριούλες κ.λ.π. Θυμάμαι τότε στο σπίτι μας ότι, μεταξύ των άλλων, οι γονείς μου μας έψηναν στα κάρβουνα του μαγκαλιού πάνω στο μασιά (τσιμπίδα) ξερά σύκα με καρύδια. Έσχιζαν τα σύκα και τα γέμιζαν με ψίχα καρυδιών, που όταν ψήνονταν έπαιρναν μια ιδιαίτερη ωραία γεύση.
Επίσης μας έψηναν στη χόβολη του μαγκαλιού μεγάλα κάστανα μαρόνια, που έτρωγαν κι οι μεγάλοι για να πιουν και κανένα ποτήρι κρασί. Έτσι περνούσαν οι μέρες των Χριστουγέννων στα παλιά Γιάννινα ανταλλάσσοντας και επισκέψεις μεταξύ των συγγενών, φίλων και γνωστών, γιατί οι σχέσεις των παλιών Γιαννιωτών ήταν πιο θερμές κι ανθρώπινες από σήμερα, γι’ αυτό και όλοι οι παλιοί θυμούνται τα παραπάνω με νοσταλγία.
Πηγή:
- *Αναδημοσίευση από το βιβλίου του Δ. Κοράκη, «Ιστορίες από τα παλιά Γιάννινα»
- egiannina.wordpress.com
Σύνταξη κειμένου: Μίλτος Γήτας
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
