Εκτός από τις μεγάλες προσωπικότητες, όπως ήταν ας πούμε ο Λουίς Μπουνιουέλ, η Μάγια Ντέρεν, ο Χάρι Έβερετ Σμιθ, ο Κένεθ Άνγκερ, ο Nick Zedd ή ο Σταν Μπράκατζ, που είχαν μερικές ταινίες-σταθμούς στη φιλμογραφία τους, στον κόσμο της avant–garde μπορεί κανείς να ανακαλύψει διάσπαρτα «διαμαντάκια», από σκηνοθέτες που δεν επιχείρησαν να γυρίσουν παραπάνω από μία ή δύο ταινίες στην καριέρα τους. Ο Κόνραντ Ρουκς με τη μυστηριώδη ψυχεδελική ημι-αυτοβιογραφία του, «Chappaqua» (1966), ο Nico B. με τις σκοτεινές και συχνά σαδομαζοχιστικές ταινίες του, η σύντροφος του Τζιμ Τζάρμους, Σάρα Ντράιβερ ή ο Ι. Ελίας Μέριγκε με το «Begotten» (1989) και άλλες αλληγορικές ταινίες μικρού μήκους, είναι μερικά παραδείγματα από αυτή την κατηγορία σκηνοθετών. Αυτές είναι 6 ταινίες της avant–garde που αξίζει να δει κάθε φαν του είδους:
Chappaqua (1966)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=LwxLtY9qdHo
Όπως και ο σκηνοθέτης του «Performance» (1970), Ντόναλντ Κάμελ, έτσι και ο Κόνραντ Ρουκς δεν ασχολήθηκε με τον κινηματογράφο για να γίνει πλούσιος. Όντας κληρονόμος της εταιρίας καλλυντικών, Avon (ο πατέρας του, ένας από τους ιδρυτές της εταιρίας, εφηύρε το σλόγκαν «Ding Dong Avon calling»), ο Ρουκς δεν κυνήγησε την καριέρα μέχρι αργότερα στη ζωή του και ως έφηβος έκανε χρήση ναρκωτικών ουσιών και εθίστηκε στην ηρωίνη. Η προσωπική του έρευνα τον οδήγησε σε ένα γιατρό στη Ζυρίχη, που πρότεινε μια εναλλακτική «θεραπεία του ύπνου», η οποία σύμφωνα με τα λεγόμενά του τον βοήθησε να ξεπεράσει τον εθισμό μια για πάντα. Ο Ρουκς, στη φάση της ζωής του ως beatnik, γνώρισε πολλά πρόσωπα από τον καλλιτεχνικό χώρο, όπως τον συγγραφέα Ουίλιαμ Μπάροουζ, τον ποιητή Άλεν Γκίνσμπεργκ, τον τζαζίστα Ορνέτ Κόλμαν, τον πλανόδιο μουσικό Moondog και τους Fugs. Με ένα εξαιρετικά υψηλό budget για avant–garde παραγωγή, ο Ρουκς αποφάσισε να γυρίσει με άτομα αυτού του κύκλου ως συντελεστές μία ταινία για αυτές τις εμπειρίες του, με πλάνα από την Αγγλία, τη Γαλλία, την Ινδία, τη Τζαμάικα, το Μεξικό, τη Σρι Λάνκα και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το αποτέλεσμα είναι μία ταινία χωρίς προηγούμενο στην ιστορία του κινηματογράφου, που πολύ δύσκολα θα επαναληφθεί, τόσο λόγω της θεματολογίας της, όσο και λόγω των προσωπικοτήτων που εμφανίζονται σε αυτή. Το σάουντρακ έχει επιμεληθεί ο μουσικός Ραβί Σανκάρ.
Le Révélateur (1968)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=s10b8PdZkgY
Η 67λεπτη, ασπρόμαυρη ταινία του Φιλίπ Γκαρέλ είναι εντελώς βωβή και ξεχωρίζει για τη σκοτεινή και ζοφερή ατμόσφαιρα και φωτογραφία της. Χωρίς να ανήκει απαραίτητα στην κατηγορία των ταινιών τρόμου, το «Révélateur» παίζει με την ψυχολογία του θεατή, εξερευνώντας τα θέματα της αποξένωσης, της απομόνωσης αλλά και της απώλειας της αίσθησης του προσανατολισμού. Όντας στην ουσία μία αλληγορία, η avant-garde ταινία ακολουθεί ένα τετράχρονο αγόρι που χωρίζεται και έπειτα ξαναβρίσκεται με τους γονείς του, πρώτα σε ένα δάσος, ύστερα στην πόλη και τέλος σε ένα σκοτεινό τούνελ, στο απέναντι άνοιγμα του οποίου ο χαρακτήρας του μικρού Στανισλάς Ρομπιόλ βρίσκει τη μητέρα του. Στα πλαίσια της πειραματικής παιδοψυχολογίας της εποχής, οι συμβολισμοί της ταινίας θυμίζουν τις μελέτες σχετικά με την αίσθηση του προσανατολισμού του παιδιού και το φυσικό τοκετό έναντι της Καισαρικής τομής, κάτι με το οποίο είχε ασχοληθεί και ο Έλληνας νευροψυχίατρος, Αθανάσιος Καυκαλίδης. Η εικόνα όπου το τετράχρονο παιδί αγκαλιάζει τη μητέρα του στην άκρη του τούνελ, χρησιμοποιήθηκε από τον μουσικό Barry Adamson ως εξώφυλλο για το δίσκο του «Oedipus Schmoedipus» (1996).
Nicht löschbares Feuer (The Inextinguishable Fire) (1969)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=A1_yURlfffg
Η κινηματογραφική έκθεση ιδεών του Γερμανού σκηνοθέτη, Χαρούν Φαρόκι, είναι φαινομενικά απλή, όμως το μήνυμα που μας μεταφέρει μέσα από τις εικόνες που μας παραθέτει είναι ηχηρό και δύσκολο να ξεχαστεί. Θέλοντας να μας κάνει να αισθανθούμε πόσο καταστροφικό είναι το ναπάλμ, το οποίο ο αμερικανικός στρατός χρησιμοποίησε κατά κόρον για τους βομβαρδισμούς στον πόλεμο στο Βιετνάμ, ο Φαρόκι μας δείχνει μία αλληγορική εικόνα (την πιο δυνατή σε ολόκληρη την 28λεπτη ταινία), όπου ένας άνθρωπος σβήνει ένα τσιγάρο επάνω στο χέρι του και μας εξηγεί πως ενώ το τσιγάρο καίει στους 400°C, το ναπάλμ καίει στους 3,000°C. Με αυτή και άλλες εικόνες, τόσο από διαφημίσεις της εταιρίας Dow Chemical Co., η οποία ήταν υπεύθυνη για την παραγωγή της εκρηκτικής ύλης, όσο και από τα βομβαρδιστικά αεροσκάφη που χρησιμοποιήθηκαν στον πόλεμο, το avant-garde φιλμ, που ανήκει στο είδος αγκιτπρόπ, χρησιμοποιεί τακτικές προπαγάνδας για να υποστηρίξει τα επιχειρήματά του. Το ενδιαφέρον του «Inextinguishable Fire» έγκειται στο γεγονός ότι, όπως εξηγείται και στην ταινία, αν βλέπαμε καμένα θύματα από βόμβες ναπάλμ, θα στρέφαμε το βλέμμα μας αλλού, ενώ με αυτή τη συμβολική εικόνα, όπως και σε κάθε ταινία ψυχολογικού τρόμου, το μήνυμα χαράσσεται βαθιά στο υποσυνείδητό μας.
You Are Not I (1981)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=PNtHCDYJN4g
Η μικρού μήκους ταινία της Σάρα Ντράιβερ, «You Are Not I», είναι βασισμένη σε ένα διήγημα του Πολ Μπόουλς, η γυναίκα του οποίου, Τζέιν Μπόουλς, υπέφερε από ψυχική ασθένεια. Η ιστορία αφορά την περιπέτεια της Έθελ (Σούζαν Φλέτσερ), μίας διαταραγμένης γυναίκας που ξεφεύγει από το ψυχιατρείο, όταν το ασθενοφόρο που τη μεταφέρει εμπλέκεται σε ένα τροχαίο δυστύχημα και εκείνη ενστικτωδώς επιστρέφει στο σπίτι της αδερφής της, στο Νιού Τζέρσεϋ. Η ένταση αυξάνεται σταδιακά κατά τη διάρκεια της ταινίας και η αλήθεια αποκαλύπτεται πλήρως στο θεατή μόνο στο τέλος. Εκτός από τις ερμηνείες από τις διάφορες φιγούρες της avant-garde που εμφανίζονται σε μικρούς ρόλους, όπως τον ιστορικό Λουκ Σάντε ή τη φωτογράφο Ναν Γκόλντιν, η ταινία ξεχωρίζει και για την ιδιαίτερη φωτογραφία της από τον σύντροφο της Ντράιβερ, Τζιμ Τζάρμους. Πρόκειται για μία από τις ελάχιστες ταινίες που έχει σκηνοθετήσει η ίδια και σίγουρα για την πιο γνωστή ανάμεσά τους.
Begotten (1989)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=4gXIaTnT1zE
Η πειραματική, avant-garde ταινία του Ι. Ελίας Μέριγκε, «Begotten» (1989), είναι στην ουσία μία εκτενής αλληγορία που θυμίζει τα κινηματογραφικά πειράματα του Σταν Μπράκατζ. Δανειζόμενος στοιχεία από διάφορους παγανιστικούς μύθους σχετικά με τη δημιουργία του κόσμου, ο Μέριγκε μας παραδίδει μία λιτανεία που αρχίζει με την αυτοκτονία ενός θεϊκού πλάσματος και τη γέννηση της Μητέρας Γης και του γιού της, που ξεκινούν ένα ταξίδι θανάτου και αναγέννησης σε ένα ερημικό τοπίο. Ο Μέριγκε χρησιμοποιεί αποκρυφιστικούς συμβολισμούς και διατηρεί μια αινιγματική πλοκή, χαρακτηριζόμενη είτε από βαθύ σκοτάδι, είτε από άπλετο φως. Η ταινία του, «Din of Celestial Birds» (2006), αλλά και το βίντεο κλιπ του για το κομμάτι του Marilyn Manson, «Cryptorchid» (1996), αποτελούν νοηματικά υπομνήματα στη διήγηση του «Begotten» και αξίζει να τα δει κανείς μαζί με αυτό.
PIG (1998)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο Dailymotion: https://www.dailymotion.com/video/x5j6ru3
Η μικρού μήκους, avant-garde ταινία του Nico B., «PIG» (1998), είναι ίσως περισσότερο γνωστή χάρη στη συμμετοχή του αυτόχειρα τραγουδιστή των Christian Death, Rozz Williams. Χρησιμοποιώντας πειραματικές μεθόδους αφήγησης και σκοτεινή, σαδομαζοχιστική εικονογραφία, η 23λεπτη ταινία ανήκει στην κατηγορία του ψυχολογικού τρόμου. Ο τίτλος παραπέμπει στους τελετουργικούς φόνους της Σάρον Τέιτ και άλλων τεσσάρων καλεσμένων της στη βίλα εκείνης και του συζύγου της, Ρόμαν Πολάνσκι, στο Λος Άντζελες, από την οικογένεια Μάνσον, στα τέλη της δεκαετίας του ’60. Ο Rozz Williams εστίασε στη σκοτεινή πλευρά της φύσης του ανθρώπου και τόσο η αντιδραστική μουσική του, όσο και η δυσοίωνη περσόνα του βασίστηκαν σε αυτή τη θεματολογία. Ο Nico B. έχει δανειστεί πολλά εδώ, όσο αφορά την ατμόσφαιρα της ταινίας, από τον Ι. Ελίας Μέριγκε, αλλά και το Σατανισμό του Άντον ΛαΒέι, που βλέπει το Σατανά όχι τόσο ως τον Αντίχριστο, αλλά ως ένα ίνδαλμα του ατομικισμού, που με την αίγλη και τον δυναμικό χαρακτήρα του, διδάσκει την ελευθερία της έκφρασης, εκ του δικού του παραδείγματος. Από αυτή την άποψη, ο σκηνοθέτης έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό και από τη φιλμογραφία του Κένεθ Άνγκερ.
Κάτω από τον όρο avant-garde μπορεί κανείς να ανακαλύψει αμέτρητες υποκατηγορίες ταινιών. Οι παραπάνω είναι όλες, κατά μία έννοια, ταινίες ψυχολογικού τρόμου. Ένας φαν του Τόμπι Χούπερ, για παράδειγμα, μπορεί σίγουρα να βρει ομοιότητες μεταξύ μιας ταινίας του Nico B. και του «Σχιζοφρενή δολοφόνου με το πριόνι» (1974). Σε αυτή την υποκατηγορία, τα ονόματα των προαναφερθέντων σκηνοθετών, αλλά και οι ταινίες που συμπεριλαμβάνονται εδώ, αποτελούν αδιαμφισβήτητα σημεία αναφοράς.
