Η μουσική είναι ο μόνος τρόπος να υπάρξει ο Ορφέας Δέμης. Δεν του αρέσει να τον αποκαλούν μουσική ιδιοφυΐα ή παιδί-θαύμα. Όπως επισημαίνει ο Ορφέας Δέμης, η μουσική και η τέχνη γενικότερα είναι ό,τι πιο ανθρώπινο υπάρχει και οποιοσδήποτε όρος δίνει διαφορετική εντύπωση και ”απομακρύνει” την τέχνη απ’ τον άνθρωπο δεν αρμόζει για να την περιγράψει. Μπορεί μέσα στο ίδιο απόγευμα να παίξει ένα πρελούδιο του Ραχμάνινοφ, ένα τραγούδι του Χιώτη και ένα τραγούδι του Erroll Garner. Ο 20 χρόνος πλέον, Ορφέας Δέμης, κατέχει πτυχίο πιάνου από τα δεκαέξι του, στα δεκαοκτώ του εισάγεται στο κρατικό Πανεπιστήμιο Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών της Βιέννης, και στα δεκαεννιά του δίνει συναυλία με θέμα την Ελληνική μουσική στην Αμερική.
Η άνεση και η τόλμη στις απόψεις του διαφαίνονται εξαρχής. Η μουσική, το πιάνο, η σχέση μουσικής-τεχνολογίας, το πανεπιστήμιο, τα talent show, τα εφηβικά του χρόνια και η Ελλάδα που κάθε φορά θα γυρνάει είναι μερικά από όσα μοιράστηκε ο Ορφέας Δέμης μαζί μου…
Επιμέλεια συνέντευξης: Παναγιώτης Χοχτούλας
Με μια σύντομη ματιά στο βιογραφικό σου άνετα θα σε αποκαλούσα μουσική ιδιοφυΐα, αν κρίνω και από την ηλικία σου. Ένα παιδί-θαύμα-φαινόμενο. Αποδέχεσαι αυτούς τους χαρακτηρισμούς;
→ Δεν τους δέχομαι για πολλούς λόγους. Αρχικά μόνο και μόνο η λέξη θαύμα με κάνει να φαντάζομαι κάτι πολύ πέρα απ’ τα δεδομένα, μη απτό, εξωπραγματικό, ίσως και υπεράνθρωπο. Για μένα η μουσική και η τέχνη γενικότερα είναι ό,τι πιο ανθρώπινο υπάρχει και οποιοσδήποτε όρος δίνει διαφορετική εντύπωση και ”απομακρύνει” την τέχνη απ’ τον άνθρωπο δεν αρμόζει για να την περιγράψει. Συν τοις άλλοις δεν θα τολμούσα ποτέ να χαρακτηρίσω τον εαυτό μου φαινόμενο σε έναν πλανήτη στον οποίο έχουν ζήσει ο Μπαχ, ο Μότσαρτ, ο Μπετόβεν, ο Σοπέν κλπ. Κάτι τέτοιο, θεωρώ, θα ήταν άγνοια της πραγματικότητας.
Λίγο καιρό πριν, η εφημερίδα Lifo, πήρε συνέντευξη από ένα 6χρονο παιδί-θαύμα, το Στέλιο Κερασίδη, που έχει σαρώσει τα μουσικά βραβεία στο πιάνο σε πανελλήνιους και παγκόσμιους διαγωνισμούς και έχει παίξει στα μεγαλύτερα θέατρα σε όλο τον κόσμο. Άραγε η μουσική είναι έμφυτη ή αποκτιέται; Πιστεύεις σε μουσικά ταλέντα ή σε κάτι πιο πέρα από αυτό;
→ Η βασική αρχή, το πρωταρχικό κίνητρο που οδήγησε τους ανθρώπους απ’ την αρχαιότητα μέχρι σήμερα να ασχοληθούν και να αγαπήσουν τη μουσική νομίζω ότι υπάρχει μέσα στο κάθε άτομο. Από ‘κει και πέρα, σίγουρα υπάρχουν άτομα που γεννιούνται με μια κλίση την οποία όμως θα πρέπει να καλλιεργήσουν για να γίνουν σωστοί καλλιτέχνες. Άρα, λοιπόν, το ταλέντο από μόνο του δεν έχει μεγάλη αξία. Μεγαλύτερη αξία έχει ο τρόπος που θα το αξιοποιήσει κανείς για να φτάσει στο επίπεδο του πραγματικού καλλιτέχνη.
Με μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν, πότε είναι η πρώτη φορά που πιάνεις τον εαυτό σου να λέει: «τέλος, εγώ θα ασχοληθώ με τη μουσική». Για πες μας λίγο για τα πρώτα σου βήματα και τους σπουδαιότερους ανθρώπους της ζωής σου ώστε να φτάσεις στο επίπεδο που είσαι τώρα…;
→ Το μεγαλύτερο ρόλο έπαιξε η οικογένειά μου που μου έδωσε το πρώτο ερέθισμα. Δεν νομίζω να υπήρχε μέρα στα παιδικά μου χρόνια που δεν άκουσα μουσική. Ο πατέρας μου έπαιζε κιθάρα και τραγουδούσε, η μάνα μου έπαιζε πιάνο και τραγουδούσε και ο παππούς μου ήταν επαγγελματίας πιανίστας. Η μουσική ”φλέρταρε” καθημερινά μαζί μου κι εγώ την ερωτευόμουν όλο και περισσότερο μέχρι που η τελειωτική απόφαση πάρθηκε όταν άκουσα την Άλλα Τούρκα του Μότσαρτ και θέλησα απεγνωσμένα να μάθω να την παίζω. Έτσι γράφτηκα στο ωδείο και μάλιστα ζήτησα απ’ τη δασκάλα μου, Ρεγγίνα Μαυροπόδη, απ’ το πρώτο κιόλας μάθημα να μου μάθει αυτό το κομμάτι! Στο λύκειο γνώρισα και την άλλη πλευρά της μουσικής, την πλευρά πίσω απ’ την παρτιτούρα, την έννοια της βαθύτερης ερμηνείας αλλά και της σύνθεσης και το χρωστάω στον καθηγητή μου Παναγιώτη Μάρκο.
Τι είναι για σένα η μουσική;
→Μουσική για μένα είναι η πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου να εκφράσει τον ψυχισμό του σε ροή. Χρησιμοποιώ επίτηδες την γενική λέξη ροή μιας και μουσική πέρα από ήχος είναι κίνηση, διακυμάνσεις, παλμός, ένα σωρό στοιχεία των οποίων το συνδυαστικό αποτέλεσμα αλλά και η πηγή είναι η βαθύτερη ψυχή του ανθρώπου. Η μουσική ξεκινά απ’ τον άνθρωπο και καταλήγει στον άνθρωπο. Άρα, λοιπόν, η μουσική υπάρχει στη ζωή μου γιατί απλούστατα δεν γίνεται αλλιώς. Δανείζομαι τη φράση της αγαπημένης μου συγγραφέως Ζυράννας Ζατέλη: ” Είναι ο μόνος τρόπος να είμαι εγώ, να υπάρξω.” (εκείνη βεβαίως αναφερόταν στη συγγραφή).
Πες μας λίγα λόγια για το πιάνο σαν όργανο. Δυσκολίες ή ευκολίες ως προς τον χειρισμό του, ή το να το μάθει κάποιος. Πως νιώθεις όταν βρίσκεσαι μπροστά από ένα πιάνο; Αγαπημένοι σου συνθέτες που σε εμπνέουν να συνεχίσεις και τους θαυμάζεις;
→ Το πιάνο είναι για μένα ιερό. Μέσω αυτού εκφράζω την ψυχή μου, νιώθω ότι μπορώ να μιλήσω. Είναι ένα μαγικό όργανο που μπορεί να παίξει χίλιους δυο διαφορετικούς ρόλους. Το κάθε άγγιγμα στα πλήκτρα ή το κάθε πάτημα στα πεντάλ έχει ξεχωριστή σημασία. Αυτή θεωρώ πως είναι και η μεγαλύτερη δυσκολία του οργάνου: να μπορείς να ξεκλειδώσεις τη σωστή χρήση τους και να έχεις την ωριμότητα να αντιληφθείς με ποιο τρόπο πρέπει να ”συμπεριφερθείς” στο όργανο, ανάλογα με την μουσική περίπτωση και περίσταση. Το πως δηλαδή χρησιμοποιείς την τεχνική για να εκφράσεις την ουσία της μουσικής. Αυτή την ωριμότητα δεν είναι καθόλου εύκολο να την αποκτήσεις κι ούτε εγώ θεωρώ πως την έχω στο επίπεδο που πρέπει. Έρχεται με την εμπειρία.
Μπροστά στο πιάνο είμαι πολύ αυθόρμητος. Πολύ συχνά αυτοσχεδιάζω, ανάλογα με τη συναισθηματική φόρτιση της στιγμής, αλλά και πειραματίζομαι πολύ με διάφορα μουσικά είδη. Μπορεί μέσα στο ίδιο απόγευμα να παίξω ένα πρελούδιο του Ραχμάνινοφ, ένα τραγούδι του Χιώτη και ένα τραγούδι του Erroll Garner. Θαυμάζω όλους τους συνθέτες που έγραψαν μουσική ορμώμενοι από την ενστικτώδη τους ανάγκη να εκφράσουν τον εαυτό τους. Μόνο ενδεικτικά αναφέρω τους Μότσαρτ, Σοπέν, Ραβέλ, Σκαλκώτα, Χατζηδάκι, Τσιτσάνη, Dave Brubeck, Lucio Battisti, Freddie Mercury και άλλους πολλούς.
Σε συνέντευξη σου έχεις δηλώσει: «Έχουμε γενικά την τάση να κατατάσσουμε την τέχνη. Εγώ θεωρώ ότι η μουσική είναι μια ακόμα και κάποιος να διαφωνήσει σε αυτό. Κάθε είδος μουσικής έχει να προσφέρει κάτι.» Πως το εννοείς; ; Πιστεύεις δηλαδή ότι είναι οικουμενική η μουσική;
→ Ακριβώς. Τα διαφορετικά είδη της μουσικής είναι σαν τις διαφορετικές χώρες του πλανήτη. Κάθε εθνικότητα μιλάει μια διαφορετική γλώσσα αλλά όλοι είμαστε ένα σύνολο. Τείνουμε να το ξεχνάμε καμιά φορά αυτό, το έχουν αποδείξει πολλές στιγμές της παγκόσμιας ιστορίας. Παραδείγματος χάρη, η τζαζ μπορεί να χρησιμοποιεί διαφορετική ρυθμική, μελωδική ή αρμονική γλώσσα από το δημοτικό τραγούδι, όμως και τα δύο αποτελούν μουσική της οποίας η βαθύτερη ουσία είναι ίδια: η ανθρώπινη ψυχή.
Εδώ στην Ελλάδα, χρόνια τώρα έχει ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση περί εμπορικής μουσικής-καλών και «κακών» καλλιτεχνών και ποιοτικής μουσικής. Παραθέτω κάποια παραδείγματα:
«Α, ο Μάλαμας, η Ζουγανέλη, είναι ποιοτικοί καλλιτέχνες. Η έντεχνη μουσική είναι ποιοτική, έχει βαθύ νόημα. Αντιθέτως, ο Καρράς, ο Οικονομόπουλος, είναι εμπορικοί καλλιτέχνες, ενός συστήματος, μιας μόδας, που σκοπό έχει να πουλήσει. Οπότε τι έχουν να μας πουν; Σιγά!». Μέχρι και αυτή η συνήθεια του Έλληνα να συγχέει και να συσχετίζει μουσικά είδη και καταστάσεις ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα. Δηλαδή θα ακούσεις από πολλούς να λένε: «Που είναι ο Μητροπάνος; Η Αλεξίου; Ο Θεοδωράκης; Ο Καζαντζίδης; Τι ξέρει η σημερινή νεολαία από μουσική ή τι σχέση έχουν αυτοί με τους καλλιτέχνες και τη μουσική του σήμερα;» Πως ένας καλλιτέχνης θα πρέπει να μένει πιστός μόνο στο είδος μουσικής που εξυπηρετεί, ότι η ξένη μουσική είναι σαφώς ανώτερη από τη δική μας κ.ο.κ. Πως τα σχολιάζεις όλα αυτά που συμβαίνουν και τι πιστεύεις εσύ ο ίδιος; Έχει να κάνει με την κουλτούρα μας ή κρύβονται αλλού οι λόγοι;
→ Όχι, αν και πιστεύω ότι γενικότερα σαν λαός έχουμε λίγο χαμηλή αυτοπεποίθηση αλλά και τάση να απελπιζόμαστε και να πιστεύουμε ότι βαδίζουμε στην καταστροφή. Αλλά μπορεί να βρει κανείς κι αλλού ανάλογες απόψεις, δεν έχει να κάνει με την Ελλάδα μόνο. Γενικότερα, ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκτιμά ή να του αρέσει περισσότερο ή λιγότερο κάτι, αυτό είναι αυτονόητο. Η στερεοτυπία είναι αυτή που βλάπτει.
2016-2019: Τρία χρόνια σπουδών σε ένα εκ των κορυφαίων πανεπιστημίων μουσικής στη Βιέννη. Πως έγινε η μετάβαση από την Ελλάδα και τι δυσκολίες αντιμετώπισες μέχρι να προσαρμοστείς σε μια ξένη χώρα; Τι θεωρείς ότι έχεις εισπράξει για τον κόσμο της μουσικής μέσα από αυτό το πανεπιστήμιο; Που σκοπεύεις να εξειδικευτείς;
→ Η αλλαγή ήταν δύσκολη, άφησα πίσω μου τα πάντα, βρέθηκα άγνωστος μεταξύ αγνώστων σε έναν άλλο τόπο με άλλη γλώσσα. Αλλά προσαρμόστηκα, όπως όλοι όσοι φεύγουν. Όσον αφορά το πανεπιστήμιο, προσφέρει βασικά εφόδια και γνώσεις, αλλά το πως θα τα χρησιμοποιήσεις έχει να κάνει με την δική σου προσωπική τριβή με την τέχνη, την βασική ουσία της μουσικής πρέπει να την αντιληφθείς μόνος σου. Το πανεπιστήμιο διευρύνει το ”λεξιλόγιό” σου. Ειδικά με τη σύνθεση που είναι καθαρά έκφραση του εαυτού του συνθέτη. Δεν ξέρω ακόμη που θα εξειδικευτώ. Η σύνθεση για κινηματογράφο, θέατρο, τηλεόραση κλπ με ενδιαφέρει αρκετά, αλλά θα δούμε.
Μετά την περάτωση των σπουδών σου, υπάρχει περίπτωση να επιστρέψεις πίσω; Σου λείπει κάτι από την πατρίδα σου και αν ναι τι; Λες, να χαρακτηριστείς και εσύ στο προσεχές μέλλον ως μια ακόμα περίπτωση “brain drain”;
→ Μου λείπουν πολύ οι δικοί μου άνθρωποι, αυτό είναι βασικό. Αλλά πέρα απ’ αυτό, κάθε φορά που γυρνάω στην Ελλάδα, νιώθω ότι γυρίζω σπίτι μου, ότι είμαι στον τόπο μου. Μου λείπει η πατρίδα μου, όπως σε ”κάθε παιδί που αφήνει τον τόπο του μα όχι ο τόπος το παιδί” (δανείζομαι πάλι από τη Ζατέλη). Αν στο μέλλον υπάρχει προοπτική εννοείται πως θα γυρίσω. Όσων αφορά το brain drain, δεν ξέρω. Το μέλλον θα δείξει.
Σε συνέντευξη σου έχεις πει. «Θεωρώ λάθος να με χαρακτηρίζει το πανεπιστήμιο με τον τίτλο του κλασσικού μουσικού. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου κλασσικό μουσικό.» Πως το εννοείς; Εσύ τι είδη μουσικής ακούς αλήθεια περισσότερο τις στιγμές ησυχίας σου στο σπίτι ή ποιες είναι οι προτιμήσεις σου σε μια χαλαρή έξοδο με την παρέα σου;
→Όπως είπα προηγουμένως μου αρέσει να παίζω πολλά είδη και τα ενσωματώνω στις συναυλίες μου. Επίσης, η φιγούρα του κλασσικού κονσερτίστα ή συνθέτη δεν μου πάει, πιστεύω. Θα προτιμούσα διαφορετική επαφή με το κοινό. Όσο αυθόρμητα παίζω μουσική, άλλο τόσο ακούω. Είμαι ανοιχτός στα πάντα, βέβαια ανάλογα και με την περίπτωση, εννοείται αυτό. Όταν θα βγεις έξω για ποτό δεν θα ακούσεις Μότσαρτ κι αυτό δεν είναι κακό ή κατακριτέο για κανέναν.
Τι γνώμη έχεις για τα μουσικά talent show τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό;
→ Δεν νομίζω ότι θα συμμετείχα ποτέ, έχουν ξεκάθαρα την φιλοσοφία του show, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητα κακό.
Η μουσική μπορεί να συμβαδίσει με την τεχνολογία;
→ Η μουσική και η τέχνη γενικότερα δεν είναι κάτι σταθερό. Αλλάζει με τα χρόνια, εξελίσσεται και επηρεάζεται από πάρα πολλούς παράγοντες συμπεριλαμβανομένης και της κοινωνίας. Αυτό είναι φυσιολογικό και έτσι πρέπει να γίνεται, αλλιώς θα μέναμε συνεχώς στα ίδια. Στη σημερινή εποχή που η τεχνολογία σίγουρα δεσπόζει κι έχει κάνει τους ρυθμούς της ζωής ραγδαίους, η τέχνη δεν μένει ανεπηρέαστη, παρασύρεται απ’ το κύμα. Θα έλεγα πως υπάρχει μια κρίση ταυτότητας σ’ αυτόν τον τομέα καθώς και μία τάση να συγχέεται η τέχνη με την ποσότητα και το χρήμα. Πάντως σίγουρα η αληθινή τέχνη πότε δεν θα πάψει να υπάρχει. Πάντα σε αυτήν θα καταφεύγει ο άνθρωπος για να τον απαλύνει, όπως υποστήριζε κι ο Νίτσε
Θεωρείς ότι πρέπει να μάθεις και άλλα μουσικά όργανα εκτός του πιάνου;
→ Η μουσική δεν έχει ”πρέπει”. Αν μάθαινα άλλο όργανο θα το ‘κανα για μένα, αν και το πιάνο θα είναι πάντα η ”μαυρόασπρη ερωμένη”, όπως είπε κι ο Πλέσσας. Αγαπώ το κοντραμπάσο και το βιολοντσέλο, γράφω μουσική γι’ αυτά τα όργανα. Ποιος ξέρει, μπορεί και να μάθω να παίζω και κάποτε.
Έχεις πει ότι πηγή έμπνευσης για εσένα στη δουλειά σου είναι τα πάντα και τίποτα. Ότι μέσα από τη μουσική πιάνεις τον εαυτό σου πολλές φορές σε κατάσταση νοσταλγίας, σκέψεων, συναισθηματισμού. Πολύ ωραίο αυτό! Θέλω να σε ρωτήσω κάτι τελευταίο. Ποια θα είναι η στιγμή που θα θεωρήσεις τον εαυτό σου ολοκληρωμένο ως μουσικό; Πιστεύεις ότι για να χαρακτηριστεί κάποιος μουσικός ή καλλιτέχνης γενικότερα παίζουν σημαντικό ρόλο τα χαρτιά και τα πτυχία;
→ Πάντως σίγουρα δεν σε κάνει κανένα χαρτί ολοκληρωμένο. Θα απαντήσω, λοιπόν, με μια φράση του Ραβέλ: ”Περισσότερα για τη σύνθεση μου έμαθε η γάτα μου παρά ο δάσκαλός μου”.
Τελικά έχει κόστος όλο αυτό; Νιώθεις πως στερήθηκες την εφηβεία σου; Θυμάσαι χαρακτηριστικά κάποια συναυλία σου που θες να κρατήσεις βαθιά μέσα σου;
→ Δεν στερήθηκα τίποτα. Έκανα απλά κάτι που μου έβγαινε από μόνο του, εντελώς φυσικά, δεν ζορίστηκα. Εννοείται πως υπήρξε και πολλή δουλειά, αλλά άξιζε. Χαρακτηριστικά, σε μια αυτοσχέδια συναυλία τελευταίας στιγμής στο Χόρτο, ένα χωριό στο Πήλιο, δεν θα ξεχάσω ποτέ πως όλοι φεύγοντας με αγκάλιασαν με μάτια υγρά κι αυτό είναι μεγάλη ανταμοιβή.
Ο επίλογος σου ανήκει. Μπορείς να «κλείσεις» όπως θες:
Μ’ αρέσει να κλείνω με μια φράση του Μίλοραντ Πάβιτς: Βρίσκεσαι στο σωστό δρόμο όταν, καθώς τον περπατάς, ο φόβος σου μεγαλώνει. Οπότε να κάνει ο καθένας αυτό που πραγματικά θέλει, ανεξαρτήτως εμποδίων!
Βιογραφικά στοιχεία του Ορφέα Δέμη:
- Πιάνο στο Εθνικό Ωδείο το 2015, πτυχίο με άριστα παμψηφεί και βραβείο ερμηνείας.
- Σεπτέμβρης του 2016 έως τώρα-σπουδές στο κρατικό Πανεπιστήμιο Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών της Βιέννης, στο τμήμα της Σύνθεσης.
- Αρκετές συναυλίες στην Ελλάδα και την Αυστρία.
- Φεβρουάριος του 2018-κάλεσμα από το τμήμα ελληνικών σπουδών του Stockton University στο New Jersey όπου έδωσες συναυλία και διάλεξη με θέμα την ελληνική μουσική.
