“Έχουμε το φυσικό δικαίωμα να χρησιμοποιούμε τις πένες μας,
όπως τη γλώσσα μας, με δική μας ευθύνη”
Βολταίρος, 1764
Η λίστα των καλλιτεχνικών έργων – κάθε τομέα – που έχουν κυνηγηθεί και καταστραφεί είναι αμέτρητη. Τα γραπτά κείμενα, τα απαγορευμένα γραπτά “έργα τέχνης” δε θα μπορούσαν να μην έχουν περίοπτη θέση σε μια τέτοια λίστα, λόγω της δύναμης τους να διατηρούνται και να μεταφέρονται ανά τους αιώνες, εντελώς αθόρυβα. Δυστυχώς, πάρα πολλά έργα έχουν χαθεί ανεπιστρεπτί, αλλά υπάρχουν και εκείνα που “έχουν δώσει μεγάλη μάχη” για να καταφέρουν να φτάσουν σήμερα στα χέρια μας. Μεγάλος κίνδυνος η καταγεγραμμένη ελεύθερη ιδέα! Η λογοκρισία έχει υπάρξει αναπόσπαστο και σχεδόν αναπόφευκτο φαινόμενο κάθε απολυταρχικού καθεστώτος ανά τους αιώνες. Είναι πραγματικά αξιοσημείωτη η χρήση της γνώσης και του συναισθήματος στα χέρια της εκάστοτε εξουσίας. Κι αν δεν μπορούν οι θεσπισμένοι νόμοι να επικυρώσουν την επικράτηση της τάξης, τότε σίγουρα θα τα καταφέρουν τα φίμωτρα.
Φυσικά, η ατομική πνευματική λειτουργία του κάθε ανθρώπου -αντί να αφεθεί ελεύθερη για να αναπτυχθεί – θα πρέπει να εκπαιδευτεί σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές. Εκείνες που ορίζονται από τις ανάγκες του κυβερνητικού σχεδιασμού της εκάστοτε εποχής. Το χειρότερο είναι πως η λίστα των απαγορευμένων βιβλίων συνεχίζει να αυξάνεται και γενικά να υφίσταται κάτω από καθεστώτα φερόμενα ως δημοκρατικά. Με την – πάντα γνωστή- δικαιολογία πώς στόχος της λογοκρισίας είναι η ευημερία του λαού. Αν η εκάστοτε εξουσία – όποιο πολιτικό τίτλο κι αν φέρει- είναι σε θέση να ελέγχει σε τόσο μεγάλο βαθμό τη διαθέσιμη γνώση, μπορεί άραγε να υπάρχει αυτό που ονομάζουμε “εσωτερικός κόσμος”;
“Ρεμπέτικα Τραγούδια” – Ηλίας Πετρόπουλος
Η πιο συγκεντρωτική μελέτη πάνω στο “ρεμπέτικο” και ό,τι αυτός ο όρος περικλείει. Από την κοινωνικοπολιτική κατάσταση μιας εποχής, “την κοινωνική τοπογραφία και πολεοδομία της χώρας μας” έως την έκφραση των συναισθηματικών αποτελεσμάτων όλων αυτών, μέσω της μουσικής. Ο Πετρόπουλος γράφει ένα λεξικό της αργκό των ρεμπετών, μια μελέτη του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού.
Το εν λόγω έργο δημοσιεύεται το 1968 χωρίς τη σφραγίδα της ελληνικής λογοκρισίας, με αποτέλεσμα η χούντα να καταδικάσει τον δημιουργό σε φυλάκιση 5 μηνών.
Παρά τη σημαντικότατη συμβολή του Πετρόπουλου στην καταγραφή και διατήρηση της λαϊκής παράδοσης, αλλά και τη διάσωση της παραδοσιακής τέχνης, καταδικάζεται συνολικά τέσσερις φορές για διαφορετικά έργα του. Κατηγορείται για το “μηδενιστικό “ τρόπο γραφής του, την περιύβριση τόσο της δημόσιας αρχής όσο και των βασιλικών αξιωμάτων και για την “εντόνως κακόβουλη καθύβριση της ορθόδοξης εκκλησίας”.
“Καλούνται ρεμπέτικα τραγούδια τα άσματα των πληγωμένων, απλών, αγνών και αισθαντικών ψυχών της Ελλάδος. Η περιφρονημένη χωρίς ανταπόκριση αγάπη και το τρισμέγιστον μαρτύριον του θαμμένου εκουσίως έρωτος από τα ρεμπέτικα τραγούδια εξόχως ανιστορήθησαν. (…) Τα ρεμπέτικα τραγούδια είναι τραγούδια της καρδιάς. Και μόνον όποιος τα πλησιάσει με αγνό αίσθημα τα νιώθει και τα χαίρεται. Γιατί, η καρδιά με καρδιά μετριέται.”
(από το βιβλίο “Ρεμπέτικα Τραγούδια”)
Λυσιστράτη – Αριστοφάνης
Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη είναι ένα θεατρικό έργο γραμμένο το 411 πΧ. Πραγματεύεται τη διαμάχη που προκύπτει έπειτα από την απόφαση μιας ομάδας γυναικών να απέχουν από κάθε σεξουαλική δραστηριότητα, μέχρι οι άντρες να συμφωνήσουν να δώσουν ένα τέλος στον μακροχρόνιο Πελοποννησιακό πόλεμο.
Ο Αριστοφάνης μελετά και αποκαλύπτει το συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των δύο φύλλων, ένα θέμα που εξακολουθεί να είναι αρκετά διφορούμενο, στη σύγχρονη κοινωνία. Έτσι, το έργο απαγορεύτηκε πολλές φορές στην Ευρώπη και την Αυστραλία. Το αποκορύφωμα έρχεται τη δεκαετία του 60’ που παρατηρείται μια μαζική ευρωπαϊκή απαγόρευση του έργου, λόγω του “άσεμνου πνεύματος” που διακρίνει το περιεχόμενό του, αλλά και της προώθησης του θέματος της δύναμης και της θέση της γυναίκας στην εκάστοτε κοινωνία. Τις δεκαετίες 60’ και 70’ απαγορεύεται – φυσικά – και στη χωρά μας, από τη χούντα.
Η φάρμα των ζώων – Τζορτζ Όργουελ
Γραμμένο το 1945, αποτελεί μια ευφυέστατη αλληγορία που σίγουρα κατευθύνεται προς το σχεδιασμό και τη δράση της Σοβιετικής Ένωσης. Παρά τη σαφή – και λόγω χρονολογίας – κατεύθυνση, η αλληγορία θα μπορούσε να μεταφραστεί στην πραγματικότητα ποικίλλων πολιτικών φρονημάτων, ανά τους αιώνες.
Σε αντίθεση με άλλα έργα του συγγραφέα που απαγορεύτηκαν παγκόσμια, το συγκεκριμένο κατατάσσεται “στα απαγορευμένα” βιβλία στη Σοβιετική Ένωση από το 1945 έως και το 1980.
Πρωταγωνιστές της αλληγορίας είναι τα γουρούνια, τα οποία επαναστατούν έναντι του ζυγού των αφεντικών (- ανθρώπων) . Για τη χρήση του ιδιαίτερου αυτού ζώου, απαγορεύεται η κυκλοφορία του σε όλη την επικράτεια των Ηνωμένων Εμιράτων, μέχρι και σήμερα.
Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι – Μίλαν Κούντερα
Ένα φιλοσοφικό μυθιστόρημα που δημοσιεύτηκε το 1984. Ο Κούντερα τοποθετεί χρονικά την ιστορία του στα γεγονότα της Άνοιξης της Πράγας στην Τσεχοσλοβακία το 1968. Πρωταγωνιστές είναι ένα ζευγάρι που προσπαθώντας να ανακαλύψουν τον έρωτα υπό το πρίσμα της αυτοκριτικής, έρχονται αντιμέτωπα με τα σημαντικότατα και πρωτοφανή γεγονότα που συνέβησαν εκείνη την περίοδο στη χώρα τους.
Το αξιοσημείωτο στην προκειμένη δεν είναι η απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου, παρά τις θετικές κριτικές που ήδη είχε λάβει, αλλά το χρονικό πλαίσιο αυτής. Το έργο του Κούντερ απαγορεύτηκε – στην πατρίδα του – το 1984 κάτω από ιδιαίτερες πολιτικές καταστάσεις, με το τέλος της απαγόρευσης να έρχεται τελικά το … 2006, χρονιά που αναδημοσιεύεται στην Τσεχία και στη Σλοβακία.
Persepolis – Marjane Satrapi
Η εξαιρετική Satrapi είναι μια νέα καλλιτέχνης που μας ταξιδεύει με ειλικρίνεια και γενναιότητα στην ωμή πραγματικότητα του σύγχρονου Ιράν.
Το Persepolis είναι ένα εικονογραφημένο βιβλίο, μια αυτοβιογραφία, που παρουσιάζει την ιστορία της μικρής Marjane, που γεννιέται και μεγαλώνει στο επαναστατημένο Ιράν, ενώ στη συνέχεια μετακομίζει στην Αυστρία και στη Γαλλία. Η πορεία ενός μικρού παιδιού, που βιώνει την πραγματικότητας μιας εξουθενωμένης, από τον ατελείωτο πόλεμο, κοινωνίας που ορίζεται έντονα από το θρησκευτικό παράγοντα του μουσουλμανισμού και εκφράζεται – αναπόφευκτα με βάση τους δύο αυτούς τρομακτικούς πυλώνες – σε απόλυτο συντηρητισμό, άκρατο παραγκωνισμό και ατέρμονο, βαθύ φόβο.
Το σύγχρονο αυτό αριστούργημα δημοσιεύεται το 2003 με παγκόσμιες διθυραμβικές κριτικές. Η αξία του θεωρείται “διφορούμενη” στη Μ. Ανατολή μέχρι και σήμερα. Το 2013 απαγορεύεται η χρήση του σε κάθε σχολείο της πολιτείας του Σικάγο και της Ν.Υόρκης. Θεωρήθηκε πως τόσο οι εικόνες όσο και η γλώσσα που χρησιμοποιούνται έχουν έντονα βίαιο χαρακτήρα με αποκορύφωμα την απεικόνιση βασανιστηρίων. Φυσικά δεν κατηγορήθηκε η Satrapi για ψευδής πληροφορίες, αλλά επειδή η αλήθεια ήταν πολύ… βίαιη. Σε μια προσπάθεια λοιπόν, να προστατεύσει το Κράτος τα αθώα μάτια των – συνομήλικων της πρωταγωνίστριας – παιδιών, απαγορεύουν την επικίνδυνη έκθεση τους σε αυτό το κείμενο – επαναλαμβάνω- το 2013, υπό την εξουσία δημοκρατικά τελούντος πολιτεύματος. Άλλη μία σύγχρονη προσθήκη στα “απαγορευμένα.”
Για όσους πιθανά ενδιαφέρονται, να σημειώσω πως το βιβλίο έχει πρόσφατα μεταφερθεί και στον κινηματογράφο.
