Ένα από τα καλύτερα δώρα που έκανα στον εαυτό μου είναι το “Να έχεις ή να είσαι” του Έριχ Φρομ. Μια σπουδαία μορφή της διανόησης, ψυχολόγος και ανθρωπιστής, ίσως από τους σπουδαιότερους του περασμένου αιώνα που άφησε ανεξίτηλα σημάδια στην ιστορία της φιλοσοφίας. Το βιβλίο “Να έχεις ή να είσαι” εκδόθηκε το 1976, μια εποχή κατά την οποία η βιομηχανοποιημένη δύση άρχισε να οδηγείται από τον υγιή και βιοποριστικό καταναλωτισμό στο άκρο του έσχατου υπερκαταναλωτισμού προσπερνώντας τον ίδιο τον άνθρωπο. Το πνεύμα παραγκωνίζεται και το “φαίνεσθαι” είναι αυτό που κερδίζει τις εντυπώσεις. Η κατοχή ύλης, γης και ανθρώπων φαντάζει φυσιολογική σε μια αλλοτριωμένη κοινωνία που καθησυχάζεται και εκτονώνεται από το άγχος της ικανοποιώντας το ακόρεστο αίσθημα για απόκτηση όλο και περισσότερων. Οι σύγχρονοι καταναλωτές αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στη φόρμουλα: είμαι ό,τι έχω και ό,τι καταναλώνω.
Φτάνοντας στο σήμερα 42 χρόνια μετά τίποτα δεν έχει αλλάξει και τίποτα δεν είναι όπως παλιά! Πιο επίκαιρος από ποτέ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου καλώντας τον άνθρωπο να απαρνηθεί την τάση προς κατανάλωση και να στραφεί στην εξερεύνηση του ίδιου του εαυτού του, ώστε να ανακαλύψει τις εσωτερικές του δυνάμεις, να τις αναδείξει και να ολοκληρωθεί μέσα από αυτές. Είναι ο μόνος τρόπος ο άνθρωπος να παραμείνει αδέσμευτος από τις επιθυμίες και να οδηγηθεί σε μια παραγωγική ύπαρξη. Σύμφωνα με τον Φρόμ το είναι σημαίνει ζωή, δράση, ανανέωση και εξέλιξη.
Πρόκειται για δύο βασικούς τρόπους δράσης, δύο διαφορετικές φιλοσοφίες ζωής που θεμελιώνονται πάνω στο ρήμα «έχω» και στο «είμαι». Όπως λέει και ο ίδιος ο Φρομ στο βιβλίο του:
«Όταν προσπαθώ να «είμαι», η μόνη απειλή για την ασφάλεια μου βρίσκεται μέσα μου, στην έλλειψη πίστης στη ζωή και στις δημιουργικές μου ικανότητες…αλλά αυτοί οι κίνδυνοι εξαφανίζονται, δεν είναι συστατικά του είναι, ενώ ο κίνδυνος της απώλειας είναι έμφυτος στο έχει»
(Απόσπασμα από το κεφάλαιο VI, Άλλες απόψεις του Έχει και του Είναι)
Στην Ελλάδα της κρίσης, λοιπόν, το “Να έχεις ή να είσαι” είναι ένα βιβλίο που μιλάει απευθείας στις ψυχές των ανθρώπων. Προβληματίζει, διχάζει, σε φέρνει αντιμέτωπο με τον ίδιο σου τον εαυτό. Είναι μια ευκαιρία να πετάξει ο αναγνώστης τις παρωπίδες, να αντιληφθεί ότι την πραγματική και ανεξάντλητη δύναμη την αντλεί από μέσα του και όχι από την αναλώσιμη ύλη. Η απληστία, η ματαιοδοξία και η αναζήτηση της επιβεβαίωσης πρέπει να δώσει θέση στην αγάπη, στη προσωπική αναζήτηση και στη σημασία του να μοιράζεσαι. Η ευτυχία δεν πηγάζει από τον απέραντο πλούτο, αλλά από μέσα μας και από τους ανθρώπους που μας περιβάλλουν! Αποφάσισε, λοιπόν, σε ποια πλευρά θα είσαι στο να “έχεις” ή στο να “είσαι”!
