Πρόκειται για μια εκκλησία που στις μέρες μας λίγοι γνωρίζουν. Το σημείο στο οποίο βρίσκεται μοιάζει να είναι «μυστικό». Η Παναγία της Γύρας ή Παναγία της «Δεματισάνας», βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της λιμνοθάλασσας.
Ο ναός βρίσκεται εντός του οικισμού της Γύρας κοντά σε μία από τις δημοφιλέστερες και πλησιέστερες, του κέντρου, παραλίες στο νησί. Είναι ακριβώς επάνω στην λωρίδα ξηράς που περιβάλλει και δημιουργεί την περίφημη λιμνοθάλασσα της Λευκάδας.
Αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους ναούς του νησιού
Η Παναγία της Γύρας χρονολογείται γύρω στο 1460 με 1503. Η Γύρα ανέκαθεν ήταν ένα μέρος πολυσύχναστο και κάποτε αποτελούσε την μοναδική δίοδο για πρόσβαση στην Αιτωλοακαρνανία. Εφόσον οι Λευκαδίτες πήγαιναν στο φρούριο της Αγίας Μαύρας και στην Αιτωλοακαρνανία μέσω της Γύρας (κάνοντας «γύρα» μέσω της λωρίδας γης), δημιουργήθηκε η ανάγκη για την οικοδόμηση ναού στο σημείο. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα «σκοτεινή» εποχή, λόγω Τουρκοκρατίας και η δημιουργία του ναού αποτέλεσε πρόκληση.
Η ονομασία
Κατά μία εκδοχή, την ονομασία ως «Παναγία της Δεματισάνας» την πήρε από το παλιό τοπωνύμιο «στα Δέματα».
Οι ιδρυτές, οι κληρονόμοι και τα μετόχια του ναού
Οι αδερφοί ιερείς Αθανάσιος και Σταμάτιος Σούνδιας, ίδρυσαν τον ναό το 1503 και διατηρήθηκε για αιώνες ως ηθικό και περιουσιακό κτήμα της οικογένειας τους. Μάλιστα, στον απόγονο των ιδρυτών Παναγιώτη Σούνδια, επίσης ιερέα, είχε δοθεί Πατριαρχικό Σιγγίλιο (ενσφράγιστο δίπλωμα). Με το Σιγγίλιο το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ανανέωσε την αναγνώριση «των επί του Ναού της Υπεραγίας Θεοτόκου η Κοίμησις δικαιωμάτων της οικογένειας Σούνδια».
Τι έγραφε το Συγγίλιο του π. Παναγιώτη Σούνδια
«…η εκκλησία τιμωμένη επ’ ονόματι της Υπεραγίας Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας Δεματισάνα, κατά την επαρχίαν Λευκάδος, εις τοποθεσίαν εγγύς της Αγίας Μαύρας (= μεσαιωνική κυρίως ονομασία της Λευκάδας) έως δύο σταδίων, ήν σταυροπήγιον της καθ΄ ημάς του Χριστού μεγάλης Εκκλησίας,
μετά των τεσσάρων εκκλησιών αυτής (= μετοχίων), του Αγίου Νικολάου εις το νησίον, του Αγίου Ιωάννου εις το Οφρίνιο (= Άη Γιάννης Αντζούσης, Φρύνι), του Αγίου Αντωνίου εις την Λάμιαν (= το γειτονικό βουνό στην Ακαρνανία, σε μικρή απόσταση από το κάστρο του Γρίβα)
… η μετριότης ημών γράφει μετά της περί αυτήν Ιεράς των Αρχιερέων Συνόδου και υπερτίμων … το αμετάτρεπτον η σταυροπηγιακή και πατριαρχική αύτη εκκλησία της Υπεραγίας Ημών Θεοτόκου Δεμιτσιάνα
Advertising
μετά των εκκλησιών αυτής ώσι και νυν και εσαεί, μέχρις ότου ο ήλιος τον ίδιον διατρέχη ύσπληγκα (= ύσπληγξ, το αφετήριο των δρομέων, συνεκδοχικώς, ο δρόμος, η διαδρομή),
αδιάσειστα, ακατάπαυστα, αδούλευτα, αυτόνομα, αυτοδέσποτα, ελεύθερά τε και όλως ανεπηρέαστα και ακαταζήτητα εκ παντός προσώπου, (ο δε εκάστοτε απόγονος των Σούνδια)».
Αυτά που έγραφε το εν λόγω Συγγίλιο – Φιλική παραχώρηση του Νικολάου Κ. Κατηφόρη
Στο πέρασμα των χρόνων, η οικογένεια Σούνδια δεν είχε άρρενα απόγονο. Βάσει του κληρονομικού δικαίου του Ιονίου Κώδικα, όμως, διατηρούνταν η μεροληψία των αρσενικών τέκνων του Βενετσιάνικου δικαίου. Ο ναός, τα μετόχια και τα υπόλοιπα δικαιώματά του, που απαριθμεί και το σιγγίλιο πέρασε στην κόρη Σούνδια, σύζυγο του Παναγιώτη Ζαμπέλη. Μετά το γάμο του έγινε ιερέας και εφημέριος της Παναγίας της Γύρας.
Ο ναός και η περιοχή του ως δωρεά απόγονου της οικογένειας Ζαμπέλη στο Δημόσιο
Η ιστορική προσωπικότητα Ναπολέων Ζαμπέλης, ήταν απόγονος του παπά-Παναγιώτη Ζαμπέλη. Ο ίδιος δεν είχε κληρονόμους. Επομένως, δώρισε μέσω της πολυσέλιδης διαθήκης του (01/10/1895) την τεράστια οικογενειακή περιουσία του στον Δήμο Κερκυραίων καθώς και στη Λευκάδα. Ο Δήμος Κερκυραίων τον τίμησε αφιερώνοντας του μια πλατεία και προτομή. Στη Λευκάδα, άφησε δωρεά στο Αδελφάτο του (τότε Δημοτικού) Νοσοκομείου (αδελφάτο Νοσοκομείου και Ορφανοτροφείου) το ναό με την περιοχή του, τη λιμνοθάλασσα με το ιχθυοτροφείο.
Πώς η Παναγία της Γύρας έγινε μετόχι του Ι.Ν. του Αγίου Νικολάου
Αργότερα, το νοσοκομείο της πόλης έγινε δημόσιο και το ιχθυοτροφείο πέρασε στη συνεκμετάλλευση της Ένωσης Δήμων του νησιού. Ο ναός της Παναγίας της Γύρας μαζί με τα μετόχια του, που κατονομάζει το Σιγγίλιο, έγινε κι αυτός μετόχι του Ι. Ναού του Αγίου Νικολάου της πόλης της Λευκάδας. Αυτό έγινε με βασιλικό Διάταγμα (ΦΕΚ 425, 16-11-1915), που παραμένει έτσι ως τις μέρες μας.
Οι εικόνες του ναού
Ο ναός διέθετε την εικόνα της Κοιμήσεως και «της Θεοτόκου εν θρόνου μετά αγίων εν τω πλαισίω, φέρουσα αργυράν επένδυσιν». Οι εικόνες συντηρήθηκαν από την 8η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και σήμερα εκτίθενται στο εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιεράς Μονής Φανερωμένης.
Το πέρασμα του Κολοκοτρώνη από τη Γύρα
Τον Μάρτιο του 1810, οι Άγγλοι προσπαθούσαν να καταλάβουν το νησί από τους Γάλλους του Ναπολέοντα. Ο Κολοκοτρώνης τότε ήταν μισθοφόρος των Άγγλων, δίνοντας μια πολύ σκληρή μάχη στην τότε ερημική ακτή της Γύρας. Σύμφωνα με ιστορικά κείμενα, ο Ρίτσαρντ Τσωρτς μαζί με τον Κολοκοτρώνη προχωρούσαν απ’ τα υψώματα. Δεν βρήκαν αντίσταση μέχρι το (χωριό) Φρύνι, απ΄ όπου έπρεπε να κατεβούν στους Μύλους (τοπωνύμιο, επειδή στην ακτή υπήρχαν ανεμόμυλοι), να διώξουν τους Γάλλους από εκεί και στη συνέχεια απ’ τη Γύρα.
Οι Γάλλοι είχαν οχυρώματα και κανονιοστοιχίες στους Μύλους, μαζί με μισθοφόρους Σουλιώτες. Ο Κολοκοτρώνης αποπειράθηκε να πάρει τους Σουλιώτες με το μέρος του, χωρίς αποτέλεσμα. Αρχικά, τους έστειλε δικό του άνθρωπο, που εκείνοι ξυλοκόπησαν, και στη συνέχεια πήγε ο ίδιος να διαπραγματευτεί μαζί τους. Έπειτα, ακολούθησε μια σκληρή μάχη μέχρι τη Γύρα. Ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης, διηγήθηκε πολύ αργότερα την ιστορία αυτή στον φίλο του Τσετσέρη, ο οποίος την κατέγραψε αυτολεξεί.
Πώς τα περιγράφει ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης
«…ετραβήξαμεν εμπρός, επήραμε τη Χώρα (= πόλη). Τους πρόβαλλα (= πρότεινε) των Ελλήνων (= Σουλιωτών που συμπολεμούσαν με τους Γάλλους) να αυτομολήσουν στο δικό του στρατόπεδο και δεν εδέχθησαν. Επήραμε την πρώτην μπαταρία(= κανονιοστοιχία) με 9 κανόνια. Όλα αυτά τα εκάμαμεν οι 500 Έλληνες, επικεφαλής ο Τσωρτς. Ήλθε και ο στρατηγός με τα αγγλικά στρατεύματα και ο Λώβ (= Χούδσων Λόου, μετέπειτα διοικητής της Λευκάδας κι ακόμη αργότερα δεσμοφύλακας του Ναπολέοντα) με τους κόρσους (= κορσικανούς), επήγαν εις την Χώραν ο στρατηγός (= Όσβαλντ) επρόσταξε τον Τσωρτζ, να πάγωμε να πάρωμε και μιαν άλλην μπαταρία, πολλά δυνατή, διότι είχε 12 κανόνια και από το ένα μέρος βάλτον και από το άλλο ρηχά και πέλαγο και έτζι δεν ήτο παρά μόνο ένα μέρος, όπου ημπορούσαμεν να προχωρήσωμεν. Εστείλαμεν πεζοδρόμον (= αγγελιαφόρο),
οι Αρβανίτες (= Σουλιώτες μισθοφόροι των Γάλλων) τον έδειραν. Εβγήκα με 10 ανθρώπους εις μιαν ράχη. Μου ρίχνουνε (= με πυροβολούν). (Τους φώναξα:) Τι κτυπάτε; Εγώ είμαι. Ήλθαν δύο καπεταναίοι Τζίζης, Χόρμοβας, τους είπα και ετραβήχτηκαν (= πήγαν πιο πέρα, για να μιλήσουν μαζί του) και δεν εβάρεσαν (= δεν πυροβολήσανε). Μου είπαν, «θα πολεμήσωμεν» (δεν θα εγκαταλείψουμε τους Γάλλους).
Advertising
Επιάσθη (= άρχισε) ο πόλεμος και τους διώξαμε. Εις τους ανεμόμυλους (της Γύρας) εκαβαλίκαμε (= καβαλικέψαμε) τα κανόνια. Οι Φραντσέζοι πάνε εις τη Γύρα, που χουν την μπατερία την δυνατή φκιασμένη. Έτζι επροωδεύσαμεν (= επροχωρήσαμε) οι Έλληνες εμπρός, οι Σικελιανοί (= κορσικανοί) οι δεύτεροι και οι Άγγλοι υστερινοί (= προτάσσανε τους μισθοφόρους, για το φονικότερο μέρος της πολεμικής επιχείρησής). Πλησιάζοντες εις την μπατερία μας άρχισαν με τα μπαλλαμιστράλια (= ταχυβόλα) και με το τουφέκι. Τότε ο Τζωρτς ελαβώθη, ο αδερφός του στρατηγού και ένας καπετάνιος του Δελινιού και 35 Έλληνες λαβωμένοι και σκοτωμένοι. Επήραμε με ρισάλτο (= εξ΄ εφόδου) την μπατερία …».
Η περιγραφή του Κολοκοτρώνη στον Τσετσέρη για τη μάχη στη Γύρα – Φιλική παραχώρηση του Νικολάου Κ. Κατηφόρη
Ο ναός της Παναγίας της Γύρας στις μέρες μας
Η Παναγία της Γύρας εορτάζει στις 23 Αυγούστου (εννέα ημέρες από την Κοίμηση της Θεοτόκου -15/08). Το εξωκλήσι παραμένει καθημερινά ανοικτό για τον κάθε προσκυνητή. Ο επισκέπτης μπορεί να ζητήσει από τους πρόθυμους γείτονες να του ανοίξουν την εκκλησία για να προσευχηθεί, να ανάψει το κεράκι του ή να φωτογραφήσει τον χώρο, όπως κάναμε και εμείς. Kάποιες ημέρες μέσα στο χρόνο, τελείται εκεί η Θεία Λειτουργία, η Ιερά Παράκληση, οι Χαιρετισμοί της Θεοτόκου και η Εξομολόγηση.
Πηγές:
Το κείμενο συντάχθηκε βασισμένο στην έρευνα του συγγραφέα και συνταξιούχου δικηγόρου επ’ Αρείω Πάγω, Νικολάου Κ. Κατηφόρη. Τον ευχαριστούμε θερμά για την υποστήριξη του.
Περιοχή της Γύρας. Ανακτήθηκε από: 1821.lefkasculturalcenter.gr (Τελευταία επίσκεψη: 24/10/2021)
Ιερά Μονή Παναγίας «Δεματισάνας» στη Γύρα. Ανακτήθηκε από: imli.gr/metropolis (Τελευταία επίσκεψη: 24/10/2021)
