Ο Βασίλης Κουνέλης, ένας συγγραφέας με δυνατό δείγμα γραφής και σταθερά βήματα στον χώρο της λογοτεχνίας, απαντάει με ευθύτητα και στιβαρότητα στις ερωτήσεις του MAXMAG.
Αποκαθηλώνει τη “βεβαιότητα” πως η δεξιότητα της γραφής μπορεί να κατακτηθεί εύκολα, και δηλώνει πως το χαρακτηριστικό που θα ήθελε να κατέχει αδιάλειπτα ως συγγραφέας είναι: να μην τον εγκαταλείψει ποτέ,”η άκρα διεισδυτικότητα”.
Παραλαμβάνει το “νήμα” , όπως χαρακτηρίζει το λογοτεχνικό βλέμμα κάθε λογοτεχνικής γενιάς, και ξετυλίγοντάς το, αφήνει βαθιά τα χνάρια του στη σύγχρονη λογοτεχνία.
Έχει ήδη συστηθεί στο αναγνωστικό κοινό με τα βιβλία: “Νοματαίος” από τις εκδόσεις Ωκεανίδα και ¨Καπνισμένα ερείπια¨ από τις εκδόσεις Καστανιώτης.
Ο Βασίλης Κουνέλης, κατά την προσωπική μου γνώμη, επιπλέον της συγγραφικής του δεινότητας, διαθέτει μια ποιητική φλόγα η οποία θα πυροδοτεί εσαεί τα πολυποίκιλα ταλέντα του.
…Κι εκεί στην οδό Αληθείας,
τίποτα κανείς⋅
πρόκειται για μια οδό ψεύδους, κανονική…
Επιμέλεια συνέντευξης: Άννα Ρω
Με τη ματιά του συγγραφέα
«Εν αρχήν ην ο λόγος», όλα έπονται αυτού. Βασίλη Κουνέλη πορεύεστε σε δύο δρόμους, την δικηγορία και την λογοτεχνία όπου απαιτείται δεινότητα λόγου, για ν` ασκηθούν. Πώς καλλιεργείτε αυτή τη δεινότητα; Ο μεγάλος μας συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός την αναγνωρίζει και σας εντάσσει στη γενιά των νέων πεζογράφων1, με την πεποίθηση, ότι και αυτή η γενιά θ` αποκτήσει μελλοντικά τη δυναμική της στην ιστορία της λογοτεχνίας, όπως και η γενιά του `30.
Η δικηγορία και η λογοτεχνία πράγματι προϋποθέτουν ικανότητα και όταν αυτό είναι εφικτό δεινότητα λόγου. Η στιβαρή γραφή-μορφή είναι προϋπόθεση κατανόησης και πειθούς ενός δικογράφου κι ο προφορικός λόγος καθηλώνει το ακροατήριο ενός ποινικού δικαστηρίου. Προφανώς η δεινότητα χρήσης του λόγου αποτελεί προϋπόθεση υποταγής του αναγνώστη στην συνέχεια, στην ολοκλήρωση και εντέλει στην απόλαυση της ανάγνωσης. Η δεινότητα καλλιεργείται με την μαθητεία και το διάβασμα. Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές και η έμπνευση που πράγματι αποκτά μερικές φορές υπερβατικές διαστάσεις απαιτεί στέρεες βάσεις.
Το βλέμμα της κάθε λογοτεχνικής γενιάς είναι νήμα, που παραδόθηκε στα χέρια της από τις προηγούμενες, με την ελπίδα και την εντολή να συνεχίζει να ξετυλίγεται. Ο σπουδαίος μας πεζογράφος Β. Βασιλικός μιλά μετά λόγου γνώσεως για την πορεία των γενεών, καθώς συμπληρώνει μια πορεία σχεδόν 70 χρόνων γραφής. Επίσης παρακολουθεί και αναδεικνύει νέους πεζογράφους στα εργαστήρια γραφής του, αλλά και στην ιστορική και μακρά τηλεοπτική εκπομπή του για το βιβλίο, το Άξιον Εστί.
Ο Γιώργος Χειμωνάς, σπουδαίος πεζογράφος μας, ερωτηθείς συχνά – πυκνά, αν μετέφερε απ` την ψυχιατρική, που ήταν το γνωστικό του πεδίο, θέματα για συγγραφή, απαντούσε κοφτά όχι. Τόνιζε μάλιστα, μεταξύ άλλων, ότι ο ψυχίατρος δεν γνωρίζει τίποτα για την ψυχή του ανθρώπου , ενώ αντίθετα, ο συγγραφέας γνωρίζει πολλά2. Γεννιέται λοιπόν το ερώτημα, ποιες άλλες ιδιότητες πρέπει να έχει ένας συγγραφέας εκτός από αυτή καθαυτή την συγγραφική ικανότητα.
Τα όχι και τα ναι των συγγραφέων δεν είναι κυριολεκτικά. Θέλουν να δείξουν άλλες κατευθύνσεις από τα αυτονόητα. Κι είναι αυτονόητο ότι ο ψυχαναλυτικός λόγος, στον οποίο νυχθημερόν εγκαταβιούσε ο Γ. Χειμωνάς καθόρισε και το έργο του. Αυτό που εννοεί περισσότερο κατά την κρίση μου είναι ότι ο συγγραφέας οφείλει να βλέπει περισσότερα από την οπτική του επιστήμονα που λειτουργεί μέσα στα όρια-περιγράμματα των επιστημονικών του θεωριών και της άσκησης του επαγγέλματος του. Με αυτή την έννοια ο συγγραφέας δεν έχει όρια και η μόνη ικανότητα που απαιτείται να έχει, είναι να μπορεί να πλεύσει στο άπειρο, συχνά χωρίς όργανα, χωρίς εξάντα…
Ο Βασίλης Κουνέλης μιλάει για τους δρόμους της συγγραφής
…Δρόμοι και στενά μπροστά μου,
φανοστάτες και λαμπτήρες σπασμένοι
– γιατί φέγγουν ενοχλητικά λέει κάποιο μπαλκόνι –
αδυνατούν να δώσουν χρώμα στη σκοτεινιά…
Στο βιβλίο σας «Καπνισμένα ερείπια» χρησιμοποιείτε ως προμετωπίδες των επί μέρους κεφαλαίων, μικρά κείμενα μ` έντονη ποιητική μορφή. Θα ξαναδούμε κάτι τέτοιο σε επόμενα βιβλία σας; Εν γένει θα διατηρείτε χαρακτηριστικά γραφής έτσι ώστε να αναγνωρίζεστε ως συγγραφέας ή είστε αντίθετος με κάθε μορφή συγκεκριμένης φόρμας;
Είμαι αντίθετος με την μορφή της καθιερωμένης φόρμας. Ελπίζω τίποτα όμοιο να μην συναντήσει ο αναγνώστης στο επόμενο βιβλίο μου. Η φόρμα υπηρετεί ένα συγκεκριμένο θέμα. Δεν βλέπω τον λόγο οι «ευκολίες» που κατακτήθηκαν στην άσκηση ενός συγκεκριμένου θέματος να «σερβιριστούν» στο επόμενο…Το χαρακτηριστικό που θα ήθελα να διατηρήσω – αν θεωρηθεί ότι το κατέχω – είναι η άκρα διεισδυτικότητα…
Κανείς δεν γράφει για να κατακτήσει βραβεία
Το μυθιστόρημά σας «Νοματαίος», το 2012 προτάθηκε για τις βραχείες λίστες του λογοτεχνικού περιοδικού «Διαβάζω». Πόσο ενθαρρυντικό είναι αυτό για έναν συγγραφέα και πόση βαρύτητα, εν γένει, έχουν για σας τα βραβεία.
Ο Νοματαίος συμπεριλήφθηκε στην μικρή λίστα βραβείου πρωτο-εμφανιζόμενου συγγραφέα του περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ, στην οποία μετείχαν εκπρόσωποι από όλα τα πεζογραφικά είδη (μυθιστόρημα, νουβέλα, διήγημα). Η πρόταση ήταν τιμητική και σίγουρα μου παρείχε ικανοποίηση, καθώς το βιβλίο έμοιασε να ξεχώρισε από χιλιάδες άλλα. Τα βραβεία βοηθούν φαντάζομαι, γιατί δεν έχω αποσπάσει κάποιο, αλλά μετά βεβαιότητας σας λέω ότι κανείς δεν γράφει για να τα κατακτήσει. Οι δυνάμεις που ωθούν στην πρωτότυπη γραφή, και εννοώ την χωρίς αντιγραφές γραφή έχουν κατακλυσμιαία δύναμη και είναι ακατανόητες με τα συνήθη μέτρα μέτρησης και σύγκρισης.
“Κεντρικό πρόσωπο της λογοτεχνίας είναι ο συγγραφέας”
Δώστε μου έναν ορισμό της λογοτεχνίας. Ο Ρωσικός φορμαλισμός π.χ θεωρεί λογοτεχνία την τέχνη του λόγου. Οι λέξεις, ως εργαλεία μέσα από την χειραφέτησή τους, προσφέρουν στον αναγνώστη ένα ταξίδι εμπειρίας οδηγώντας τον ν` αναζητήσει νοήματα μέσα απ` την εσωτερικότητα των γλωσσικών σχημάτων. Ποιο λογοτεχνικό ρεύμα σάς έχει επηρεάσει περισσότερο ή ανήκετε στους συγγραφείς που μάχονται ν` αποτινάξουν τις επιρροές τους;
Θα όριζα την λογοτεχνία σαν ένα εσωτερικό ταξίδι του συγγραφέα στην καμπίνα ενός πλοίου με ανοιχτά τα φινιστρίνια απ’ όπου οι αναγνώστες του μπορούν να τον παρατηρούν ακατάπαυστα. Θεωρώ κεντρικό πρόσωπο της λογοτεχνίας τον συγγραφέα. Έχει ιδιαίτερη σημασία που στην ελληνική γλώσσα- ενώ δεν συναντάται στις άλλες γλώσσες – η λέξη συγγραφέας σημαίνει αυτόν που γράφει μαζί με κάποιον άλλον, υπονοώντας μετά βεβαιότητας την μαγεία και την υπερβατικότητα της συγκεκριμένης τέχνης…
Άρχισα, διαβάζοντας από πολύ μικρή ηλικία εκτενώς την κοντινή μου και πολύ σημαντική σε παγκόσμιο επίπεδο ελληνική λογοτεχνία. Η λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία, οι Γάλλοι κλασσικοί και κυρίως η ανάγνωση του συνόλου των έργων των συγγραφέων που μου άρεσαν καθόρισαν τις προτιμήσεις μου και τη θεματική μου.
Σκέψεις από το παρελθόν και το μέλλον
Απολείπουν τον κόσμο τούτο ένας – ένας οι συγγραφείς, που μέσα απ` το έργο τους σκιαγράφησαν την ιστορία της ελληνικής κοινωνίας, απ` τον δεύτερο παγκόσμιο και μετά. Τι αισθήματα σας γεννάει αυτή η έλλειψη. Πιστεύετε ότι η σημερινή γενιά συγγραφέων θα δώσει τόσα σημαντικά έργα στο αναγνωστικό κοινό;
Κάθε γενιά βρίσκει ελλείψεις και απώλειες σε σχέση με τις προηγούμενες. Γενικά δεν πιστεύω στην σύλληψη: «το παλιό είναι καλό ή καλύτερο και το νέο ή το παρόν μας είναι επικίνδυνο». Μου θυμίζει περισσότερο ορισμό διάγνωσης κατάθλιψης και όχι μια πραγματική διαπίστωση. Αυτό που έχει αλλάξει στο πέρασμα του χρόνου είναι ο τρόπος που βλέπουμε τις μάγισσες, όχι οι ίδιες οι μάγισσες. Συνεπώς δεν εντοπίζω τις απώλειες, ενώ βρίσκω υπερτιμημένες παρουσίες. Είναι πολύ πρόωρος ένας απολογισμός έργων και προσώπων. Μοιάζει με τον καθαρισμό κολόνας καλυμμένης με διαδοχικά στρώματα αφισών… Ο χρόνος της γραφής είναι αργόσυρτος. Διαφέρει ευτυχώς από τον δημοσιογραφικό χρόνο και τον χρόνο της επικαιρότητας…
Εδώ και χρόνια έχει αναπτυχθεί, κυρίως στην Αμερική αλλά και στη Γαλλία ή ηλεκτρονική λογοτεχνία. Υπάρχει δηλαδή μια «γεννήτρια» όπου μπορεί ο καθένας να υποβάλει ένα σύνολο λέξεων και αυτομάτως να μορφοποιηθούν σε κάποιο κείμενο μυθοπλασίας. Πόσο εφικτό θεωρείτε το γεγονός αυτό να είναι η συνέχεια της λογοτεχνίας όπως την γνωρίζουμε έως σήμερα; Θα έχει αυτό σχέση με κάποια μορφή τέχνης;
Τα «γεννήματα» της τεχνολογίας εν γένει απειλούν να πνίξουν εδώ και πολλά χρόνια την πρωτότυπη δημιουργία σε όλες τις μορφές της τέχνης. Τις περισσότερες φορές η καλλιτεχνική έκφραση τα υποτάσσει και συχνά τα χρησιμοποιεί ως μέσα, συχνά με αντιστικτικό τρόπο… Σε κάθε περίπτωση δεν μπορώ παρά να ποντάρω στο άνθρωπο.
Ταχεία εξέλιξη υπάρχει και στον τομέα της ηλεκτρονικής ανάγνωσης. Προσωπικά, πρόσφατα προσδιόρισα την ειδοποιό διαφορά, μεταξύ της κλασσικής ανάγνωσης με το βιβλίο ανά χείρας και της ανάγνωσης μέσω υπολογιστή ή οποιοδήποτε άλλου ηλεκτρονικού μέσου. Η κλασσική ανάγνωση είναι μια άκρως προσωπική υπόθεση παρασύροντας τον μοναχικό αναγνώστη στον χωροχρόνο του βιβλίου. Στην ηλεκτρονική ανάγνωση αυτό το ταξίδι νιώθεις να το μοιράζεσαι με πολλούς άλλους ανθρώπους. Συμμερίζεστε την άποψή μου;
Ανεξάρτητα από τον τρόπο πρόσβασης στην πληροφορία ο αναγνώστης παραμένει μόνος στην άντληση της. Δεν βρίσκω καμιά μοναξιά στην κατά μόνας ανάγνωση του εντύπου, αλλά ούτε και στην ηλεκτρονική καταβύθιση. Δεν υπάρχουν μέσα περισσότερο ή λιγότερο μοναχικά. Η ανταλλαγή και η συζήτηση κατορθώνουν να λειτουργήσουν εχθρικά στην όποια απομόνωση, όσο κι αν αυτή οικοδομείται κεντρικά και συστηματικά από το ισχύον οικονομικό σύστημα.
Το φυσικό περιβάλλον είναι σημαντικό
Ο Βασίλης Κουνέλης ως πολίτης, δεν μένει αδρανής. Είστε πρόεδρος στην περιβαλλοντική εταιρεία «Αεί Μαίναλον», που έχει ως σκοπό την προστασία του όρους Μαινάλου, στον νομό Αρκαδίας. Μιλήστε μας γι` αυτή τη δραστηριότητά σας.
Το φυσικό περιβάλλον είναι σημαντικό και η συμμετοχή μας στις προσπάθειες για την υπεράσπιση του είναι υποχρέωση μας. Η συγκεκριμένη οργάνωση γεννήθηκε για να αντιμετωπίσει συγκεκριμένες απειλές του όρους Μαινάλου, τις οποίες και σε πολύ μεγάλο βαθμό αντιμετώπισε με επιτυχία. Σήμερα έχει περιορισμένη δραστηριότητα, γιατί η οικονομική κρίση μετέβαλε τις προτεραιότητες σε πολλούς ανθρώπους, και συνεπώς και σε πολλά από τα ιδρυτικά μέλη της οργάνωσης αυτής. Το ευδόκιμο παρελθόν της ωστόσο αρκεί σε κάποιες περιπτώσεις από μόνο του, ώστε να περιορίζει επερχόμενες απειλές. Σε κάθε περίπτωση καταφέραμε να ισορροπήσουμε στο διάβα του χρόνου τον λόγο της πειθούς, με τις συγκρούσεις, ιδίως τις δικαστικές.
Η μουσική είναι συνοδοιπόρος
Τι θέση κρατάει η μουσική στη ζωή σας. Σε μια παλιότερη συνέντευξή σας την έχετε ορίσει ως ένα ταξίδι στη γνώση. Είναι μόνο αυτό;
Η μουσική είναι ο απαραίτητος καθημερινός συνοδοιπόρος μου. Με αυτή την έννοια χωρίς μουσική φαντάζομαι πως δεν θα μπορούσα να ζήσω. Η μελέτη της εδώ και χρόνια δεν αποτελεί προτεραιότητα μου, καθώς είμαι πλέον κυρίως ακροατής. Ωστόσο η αναμέτρηση μαζί της αποτελεί σίγουρα ένα σημαντικό ταξίδι στην κατάκτηση της γνώσης. Νομίζω όμως ότι τον ωραιότερο ορισμό τον δίνει η Ιζαμπέλ Αλιέντε στο “Νησί κάτω από τη θάλασσα”: “Η μουσική είναι ένας άνεμος που παίρνει μαζί του τα χρόνια, τις αναμνήσεις και το φόβο, αυτό το αρπακτικό που δεν λέει να φύγει από μέσα μου”.
Θα θέλατε να είχατε κάποια μορφή επικοινωνίας με το αναγνωστικό σας κοινό
Η επικοινωνία των βιβλίων μου και εντεύθεν η επικοινωνία με το αναγνωστικό κοινό δεν αποτελεί δυνατό σημείο μου. Δυστυχώς ή ευτυχώς όλα αυτά τα χρόνια καταπιάστηκα επαγγελματικά με μια σειρά από σημαντικές και χρονοβόρες δραστηριότητες εκτός συγγραφής, που είχαν όμως βαρύ φορτίο ανθρώπινης επικοινωνίας. Ειδικά η τελευταία μου δραστηριότητα, ως Προέδρου στην διοίκηση της μεγάλης τεχνικής εταιρείας ΑΣΠΡΟΦΟΣ υπήρξε εκτός των άλλων και μια σπουδή στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Συνεπώς μελετώ εξονυχιστικά την ανθρώπινη συμπεριφορά. Χαίρομαι ιδιαίτερα όταν μου μεταφέρονται εντυπώσεις από την ανάγνωση των δυο βιβλίων μου, αλλά δεν βρίσκω ενδιαφέρον κάτι περισσότερο σ’ αυτό, εν αντιθέσει με άλλους συγγραφείς που επιχειρούν να οικοδομήσουν και οικοδομούν την σταθερή επικοινωνία με το κοινό τους στις μέρες μας.
Στη δύσκολη περίοδο που διανύουμε, η πένα σας είναι σε εγρήγορση ή μένει μετέωρη;
Η πένα μου – με διαλείψεις – είναι σε εγρήγορση. Με ενδιαφέρει πρωτίστως το μυαλό μου να παραμένει σε εγρήγορση, παρατηρώντας και κατανοώντας τα τεκταινόμενα. Αν το μυαλό λειτουργεί, το χέρι θα πάρει μετά βεβαιότητας φωτιά…
Σε αναμονή λοιπόν για το επόμενο βιβλίο σας. Ευχαριστούμε πολύ.
Παραπομπές
1.Κριτική του βιβλίου «Καπνισμένα ερείπια», απ` τον Βασίλη Βασιλικό, στο περιοδικό «ο Αναγνώτης»
2.Γιώργος Χειμωνάς, συνέντευξη στον Σωτήρη Ζήκο.
