Εξάρχεια ή αλλιώς "Πυθαράδικα"

Τα Εξάρχεια είναι μια ιστορική αστική περιοχή της Αθήνας, που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και εκτείνεται γύρω από την ομώνυμη πλατεία. Μολονότι βρίσκεται μεταξύ Κολωνακίου και Λυκαβηττού κατάφερε να κρατήσει την αυθεντική της φυσιογνωμία, αφού εκεί έζησαν και μεγαλούργησαν πνευματικά και καλλιτεχνικά, οι υψηλότερες κορυφογραμμές της τέχνης και της ελληνικής γραμματολογίας.

Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν εργάτες από τις Κυκλάδες, ενώ η πληθυσμιακή ανάπτυξή τους ξεκίνησε από το 1865, οπότε και εντάχθηκαν στο σχέδιο πόλης. Στη συνέχεια η στέγαση των ιστορικών αθηναϊκών πανεπιστημιακών σχολών σε κοντινές αποστάσεις, όπως της Νομικής, του Χημείου, της Φιλοσοφικής από τη μια πλευρά, και του Πολυτεχνείου από την άλλη, κατέστησε την πλατεία πόλο έλξης σπουδαστών. Με μεγάλο ιστορικό αντίστασης ήδη από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, αλλά και ξεχωριστή συμβολή στον αντιδικτατορικό αγώνα (Πολυτεχνείο, Χημείο, Νομική) η πόλη των Εξαρχείων αποτέλεσε τόπος συνάντησης των ατίθασων, μοναχικών της πόλης. Ακόμη η αθηναϊκή συνοικία ταυτίστηκε από πολλούς με το αναρχικό κίνημα μετά τα «Δεκεμβριανά» του ’08.

Η ονομασία “Εξάρχεια”

Εξάρχεια
Παλιά η περιοχή ονομαζόταν «Πιθαράδικα» λόγω των εργαστηρίων κατασκευής πιθαριών που είχαν εγκατασταθεί εκεί. Την πρώτη ύλη οι πιθαράδες την προμηθεύονταν από το λατομείο που βρισκόταν στον λόφο πάνω από τα Εξάρχεια και στα χρόνια της τουρκοκρατίας ονομαζόταν Πινακωτά (παραφθορά της τουρκικής λέξης Μπινεκντάσι, που σημαίνει πέτρα ή ψηλός βράχος). Εκτός από πηλό, το νταμάρι τροφοδότησε με πέτρα σχεδόν όλα τα σπίτια που έχτισαν οι φτωχοί Αθηναίοι. Ο λόφος αποκτήθηκε από την οικογένεια του αξιωματικού Στρέφη, που κατοικούσε κοντά στο λατομείο και έτσι πήρε το όνομά του. Μια μέρα η σύζυγος του αξιωματικού βρήκε τα απλωμένα ασπρόρουχα κατακόκκινα από τη σκόνη του λατομείου. Η κρεβατομουρμούρα ήταν τρομερή και ο αξιωματικός αναγκάστηκε να στείλει στρατιώτες να πάρουν δέντρα από τη Γεωπονική Σχολή και να τα φυτέψουν στο λατομείο. Το 1914 για άγνωστους λόγους ο λόφος απαλλοτριώθηκε από το δημόσιο και μέχρι το 1940 διαμορφωνόταν συνεχώς σε μια καταπράσινη γωνιά.

Προς τα τέλη του 1800 ο ηπειρώτης Βασίλειος Έξαρχος ανοίγει ένα μεγάλο παντοπωλείο στη συμβολή των οδών Θεμιστοκλέους και Σόλωνος. Εκεί συνέρρεαν καταναλωτές από διάφορες αθηναϊκές συνοικίες λόγω της μεγάλης ποικιλίας προϊόντων και των χαμηλών τιμών που διέθετε, κυρίως στο λάδι. Η φήμη του εξαπλώθηκε σε τόσο μεγάλο βαθμό που σταδιακά η περιοχή γίνεται πλέον γνωστή με τ’ όνομα του μπακάλη δηλαδή «Εξάρχεια».

Advertising

Η Ιστορία

Εξάρχεια

Στις αρχές του 19ου αιώνα τα Εξάρχεια, και συγκεκριμένα η οδός Τζαβέλα, θεωρούνταν το σύνορο της πόλης της Αθήνας. Στη δεκαετία του 1830 στη συνοικία αυτή κατοικούσαν οικοδόμοι και τεχνίτες από τις Κυκλάδες,την Πελοπόννησο και την Ήπειρο για να συμβάλλουν στην οικοδόμηση της πρωτεύουσας. Είναι οι μάστορες και οι εργάτες, που εργάστηκαν για να κτιστούν τα Ανάκτορα του Όθωνα, το Πανεπιστήμιο, το Οφθαλμιατρείο και άλλα σημαντικά κτίρια της πόλης.

Η πρώτη εξέγερση φοιτητών, τα γνωστά Σκιαδικά, έγιναν στην περιοχή των Εξαρχείων. Ως Σκιαδικά έμειναν στην ιστορία τα σοβαρά επεισόδια, που έγιναν στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα στις 10 και 11 Μαΐου του 1859 αποτελώντας από τότε σημείο αγώνα των φοιτητών.Το 1901 οι φοιτητές, με αφορμή τη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική, πραγματοποίησαν διαδηλώσεις με αποτέλεσμα την παραίτηση της κυβέρνησης και του Αρχιεπισκόπου. Στα Δεκεμβριανά, η περιοχή δοκιμάστηκε καθώς ένα τμήμα ελεγχόταν από Ελασίτες, που ήταν οχυρωμένοι στον λόφο του Στρέφη και τα γύρω κτίρια, και ένα άλλο από κυβερνητικούς στο Χημείο και το Κολωνάκι. Σημειώθηκαν αρκετές συγκρούσεις, ενώ για λίγο καιρό στην μπλε πολυκατοικία οι Ελασίτες είχαν εγκαταστήσει πολυβόλο. Τον Φεβρουάριο του 1973 πραγματοποιήθηκε η πρώτη κατάληψη κατά τη διάρκεια της Χούντας στη Νομική Σχολή Αθηνών, ενώ λίγους μήνες αργότερα συνέβησαν τα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου. Κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης τα Εξάρχεια αναδείχθηκαν στην κατεξοχήν «επαναστατική» περιοχή με έντονη πολιτικοποίηση. Η έντονη αυτή πολιτικοποίηση έχει προκαλέσει αρκετές φορές εκτεταμένες επιχειρήσεις της αστυνομίας στην περιοχή, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την “Επιχείρηση Αρετή”, που έγινε το 1984 με πρόφαση την απομάκρυνση των πανκς από την πλατεία. Το Νοέμβρη του 1985 η δολοφονία του 15χρονου Μιχάλη Καλτεζά από αστυνομικό των ΜΑΤ προκάλεσε εκτεταμένα επεισόδια, με αποτέλεσμα κατάληψη του Χημείου, που τελείωσε με την άρση του ασύλου για πρώτη φορά. Τον Δεκέμβριο του 2008, με την δολοφονία του 15χρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, από τις σφαίρες αστυνομικού στην οδό Μεσολογγίου, ξεκίνησαν από τα Εξάρχεια και γενικεύτηκαν σε ολόκληρη τη χώρα οι ταραχές του Δεκεμβρίου 2008.

Advertising

Η αρχιτεκτονική

Εξάρχεια

Στα Εξάρχεια σώζονται ακόμα όλα τα είδη του ελληνικού λαϊκού κλασικισμού σε μονώροφα ή διώροφα κτίρια κατοικίας, μονοκατοικίες ή διπλοκατοικίες που αντλούν από την επίσημη κλασικιστική αρχιτεκτονική και μεταφέρουν και τον εσωτερικό υπαίθριο χώρο στοιχεία της λαϊκής παράδοσης όπως αυλές, χαγιάτια και τζαμωτά. Μετά την απελευθέρωση στις περιοχές του κέντρου και τις γύρω από αυτό, όπως τα Εξάρχεια, οι οποίες οικοδομούνται με γρήγορους ρυθμούς, εμφανίζονται κτίρια που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε με μια γενική έννοια εκλεκτικιστικά, καθώς αντλούν, τροποποιούν ή/και απλοποιούν προγενέστερες μορφές, ενσωματώνουν στοιχεία αρ νουβό, αρ ντεκό και άλλα, εισάγοντας ταυτόχρονα κατασκευαστικές μεθόδους και υλικά που θα επικρατήσουν στη 10ετία του 1930. Η πολυτυπία – πολυμορφία της κατοικίας χαμηλού ύψους στα Εξάρχεια προκύπτει και λόγω της κοινωνικής σύνθεσης του πληθυσμού τους, που αποτελείται ταυτόχρονα από χαμηλά και μεσαία αστικά στρώματα καθώς και ορισμένους επιφανείς ενοίκους, όπως ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, του οποίου η οικία, ευτυχώς, διασώθηκε.

Διαβάστε επίσης Μονή Παναγίας Κλεισούρας: Η πίστη συναντά την φύση

Στα Εξάρχεια και την ευρύτερη περιοχή συγκεντρώνονται τα περισσότερα πανεπιστημιακά κτίρια. Τα εμπρός κτίρια του Πολυτεχνείου είχαν ολοκληρωθεί μέχρι το 1876 σε σχέδια του Λύσανδρου Καυταντζόγλου, σχεδόν ταυτόχρονα με το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών σε σχέδια Παναγιώτη Κάλκου, που αποπερατώθηκε το 1880. Στην 20ετία 1900-1919 και πολύ περισσότερο στην 20ετία 1920-1939 οικοδομούνται πολυώροφα κτίρια κατοικίας στην Αθήνα. Με τον Οικοδομικό Κανονισμό του 1929 και τη δυνατότητα σύστασης οριζόντιας ιδιοκτησίας, κτίζονται στις κεντρικές περιοχές οι νέες πολυκατοικίες που απευθύνονται σε μεσαία και ανώτερα αστικά στρώματα. Δύο πολυκατοικίες, η μια με αρχιτέκτονα τον Θουκυδίδη Βαλεντή στη γωνία Στουρνάρα και Ζαΐμη και η άλλη Θεμιστοκλέους και Αραχώβης, επί της πλατείας Εξαρχείων, με αρχιτέκτονα τον Κυριάκο Παναγιωτάκο αποτελούν εμβληματικά κτίρια της μοντέρνας μεσοπολεμικής αρχιτεκτονικής και έχουν κηρυχθεί διατηρητέα μνημεία.

Η “Μπλε” Πολυκατοικία

Εξάρχεια

Advertising

Η Μπλε πολυκατοικία είναι μια από τις παλαιότερες πολυκατοικίες της Αθήνας και αποτελεί σταθμό στην ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Η εξαώροφη πολυκατοικία κατασκευάστηκε την περίοδο 1932-1933 για λογαριασμό της οικογένειας Αντωνόπουλου από τον αρχιτέκτονα Κυριάκο Παναγιωτάκο(1902 – 1982), ενός από τους πρωτοπόρους του μοντέρνου κινήματος στην Ελλάδα. Bρίσκεται στην διασταύρωση των οδών Αραχώβης και Θεμιστοκλέους, δεσπόζει πάνω από το βόρειο τμήμα της πλατείας, ενώ έχει θέα και προς τον Λυκαβηττό. Το όνομά της οφείλεται στο αρχικό της μπλε χρώμα, που επιμελήθηκε ο γνωστός ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς.

Η πολυκατοικία αυτή, για την οποία ο μεγάλος Ελβετός αρχιτέκτων Le Corbusier σημείωσε “c’ est tres beau” (“είναι πολύ όμορφο”), είναι στην ουσία ένα συγκρότημα δύο χωριστών κτηρίων με ανεξάρτητες εισόδους,που ενώνονται μεταξύ τους μέσω του δώματος και του υπογείου. Σε πρώτη φάση διέθεταν 32 συνολικά διαμερίσματα όμως αργότερα το παλιό εντευκτήριο διαλύθηκε, για να φτιαχτούν επτά νέα διαμερίσματα αυξάνοντας έτσι τον αριθμό στα 39. Το έργο αυτό για την εποχή του ήταν πρωτοποριακό και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του μοντερνισμού της δεκαετίας του ’30. Όλα ήταν σχεδιασμένα με φροντίδα ως την τελευταία λεπτομέρεια. Ιδιαίτερη μέριμνα είχε δοθεί στη μορφή και την ποιότητα κατασκευής των κοινόχρηστων χώρων (είσοδοι, θυρωρεία, διάδρομοι, κλιμακοστάσια, πλυντήρια κτλ.), με αποκορύφωμα το μεγάλο κοινό εντευκτήριο στο δώμα.

Το κτήριο αυτό κατά την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στέγασε την αντικατασκοπική οργάνωση “Μίδας”, καθώς και το επιτελείο του αξιωματικού Γιάννη Τσιγάντε.

Διαβάστε επίσης Οικονομικό θέατρο παραστάσεις Ιουλίου

Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών σημειώθηκαν πολλές μάχες, ενώ για λίγο καιρό μέχρι και η περίφημη «μπλε πολυκατοικία» στη γωνία πλατείας Εξαρχείων και οδού Αραχώβης, είχε καταληφθεί από Ελασίτες για να εγκατασταθεί πολυβόλο. Την εποχή αυτή οι μαχητές του ΕΛΑΣ είχαν αποπειραθεί τρεις φορές να ανατινάξουν το κτίριο. Ο Λεωνίδας Κύρκος είχε στήσει το πολυβόλο στη μπλε πολυκατοικία και από το μπαλκόνι του πατρικού του πυροβολούσε το τανκ των Βρετανών, που ήθελε να μπει στο Πολυτεχνείο από την πύλη της Στουρνάρη. Το ίδιο μάλλον τανκ προσπάθησε να εξουδετερώσει ένας φοιτητής αρχιτεκτονικής από το λόχο Λόρδος Βύρων της ΕΠΟΝ (Πολυτεχνείου) με μία χειροβομβίδα αλλά αυτή έσκασε νωρίτερα και τον τραυμάτισε στο πρόσωπο χάνοντας το ένα του μάτι. Ήταν ο Ιωάννης Ξενάκης που μετά έφυγε για Γαλλία με το «Μαραρόα» κι έγινε γνωστός συνθέτης. Επίσης, στην οδό Μπουμπουλίνας, σχεδόν γωνία με Στουρνάρη, στο πεζοδρόμιο του Πολυτεχνείου, υπήρχε παλιότερα το μνημείο ενός πρύτανη, που τον εκτέλεσε ο λόχος Λόρδος Βύρων, επειδή συνεργάστηκε με τους Γερμανούς. Τώρα το έχουν κρύψει μέσα σε ένα μυστήριο κουτί, στυλ ΚΑΦΑΟ. Στην οδό Μπουμπουλίνας επί κατοχής λειτουργούσαν κρατητήρια των Γερμανών και αργότερα, επί χούντας, ήταν η Γενική Ασφάλεια. Στην ταράτσα της βασάνισαν του Αντρέα (Λεντάκη), τον οποίο έκανε τραγούδι ο Θεοδωράκης. Αργότερα στο κτήριο εγκαταστάθηκε το Υπουργείο Πολιτισμού. Λόγω της μεγάλης ιστορίας σε κάθε στενό οι κάτοικοι έδωσαν ονόματα που είχαν σχέση με την Επανάσταση. Γι΄αυτό μέχρι και σήμερα οι δρόμοι των Εξαρχείων έχουν ηρωικά ονόματα, όπως Τζαβέλα, Μεσολογγίου, Μάνης, Ναυαρίνου, Βαλτετσίου, Δερβενίων, Ζαλόγγου, Νικηταρά, Μαυροκορδάτου, Γραβιάς, Κωλέττη, Λόντου κ.ά. Ο μεγαλύτερος δρόμος ήταν η οδός Προαστίου, η οποία το 1928 μετονομάστηκε σε Εμμανουήλ Μπενάκη.

Advertising

Η Μπλε πολυκατοικία υπήρξε κατοικία σημαντικών ανθρώπων της πολιτικής πνευματικής και κοινωνικής ζωής σύγχρονης Ελλάδας: μεταξύ άλλων διέμεναν σ’ αυτήν ο πολιτικός Λεωνίδας Κύρκος, οι ηθοποιοί Αλέξης Μινωτής, Κατίνα Παξινού, Δημήτρης Μυράτ και Δημήτρης Χορν, η τραγουδίστρια της νίκης Σοφία Βέμπο, η συγγραφέας Λιλή Ζωγράφου (απόγονος του Εθνικού μας ποιητή Δ. Σολωμού), ο Ηρακλής Αποστολίδης και ο γιος του Ρένος, ο δημοσιογράφος Φρέντυ Γερμανός, η κόρη του Ιωάννου Μεταξά κ.ά. Σήμερα η πολυκατοικία είναι βαμμένη με λευκό χρώμα.

Τα Εξάρχεια είναι ένα κομμάτι της πόλης με χίλια πρόσωπα, γεμάτο αντιθέσεις, ιστορίες, μύθους, ιστορικές και αγαπημένες γωνιές που έχουν μέχρι σήμερα να πουν ιστορίες από παλιά.