Η Ιερά Μονή Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω αποτελεί το σημαντικότερο μοναστήρι του νομού Πιερίας. Τοποθετείται σε υψόμετρο 900 μέτρων στον Όλυμπο σε θέση φύσει οχυρή ανάμεσα σε δύο ρέματα. Απέχει 18 χιλιόμετρα από το Λιτόχωρο Πιερίας και 24 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νομού, Κατερίνη, και ιδρύθηκε το 1542 από τον Άγιο Διονύσιο.
Στο διάβα των αιώνων διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, όχι μόνο ως θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο, αλλά και ως ορμητήριο σε διάφορες επαναστατικές περιόδους. Η εκκλησιαστική, εθνική και κοινωνική δράση της Μονής ήταν χωρίς αμφιβολία τεράστιου μεγέθους.
Ιστορία της Μονής
Παλαιά Μονή Αγίου Διονυσίου
Η Παλαιά Μονή ιδρύθηκε περί τον 16ο αιώνα από τον Άγιο Διονύσιο και αποτέλεσε σημαντικό κέντρο οικονομικής και πνευματικής ακμής. Επιστρέφοντας από το Πήλιο, ο Άγιος Διονύσιος έλαβε από τον αγά της περιοχής την άδεια να χτίσει μοναστήρι. Η μονή αποτελούνταν από κελιά, παρεκκλήσια και μύλους. Ο Άγιος μερίμνησε και για τον εμπλουτισμό του μοναστηριού με εικόνες, κειμήλια και άλλα. Οργάνωσε βιβλιοθήκη πατερικών κειμένων και συνέταξε κανονισμούς για την ομαλή λειτουργία της Μονής.
Μετά το 1821, η μονή δέχτηκε την οργή των Τουρκαλβανών του Βελή Πασά, γιο του Αλή Πασά. Καταλήφθηκε από τον τουρκικό στρατό και στη συνέχεια λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε, καταστρέφοντας έτσι το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιοθήκης και των υπαρχόντων της. Το 1878 κατά την Επανάσταση του Ολύμπου, οι ίδιοι οι μοναχοί έκαψαν τα υπάρχοντα τους από φόβο. Στη Μονή, επίσης, κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού Αγώνα, του Ελληνοτουρκικού πολέμου και του Μακεδονικού Αγώνα, κατέφευγαν τα γυναικόπαιδα από το Λιτόχωρο. Εκεί, συσκέφθηκε και ο γνωστός οπλαρχηγός Καρατάσος με άλλους οπλαρχηγούς σχετικά με την κάθοδο στην Νότια Ελλάδα μετά την αιματηρή κατάπνιξη της Επανάστασης του ’21.
Κατά την Επανάσταση του Ολύμπου, η Μονή ανέλαβε και πάλι εθνική δράση, προσφέροντας καταφύγιο στον καπετάν Ματαπά. Στα χρόνια της Κατοχής, η Μονή δέχτηκε το τελευταίο της πλήγμα, ανατινάχθηκε δηλαδή εκ θεμελίων από τα γερμανικά στρατεύματα, καθώς αποτελούσε κρησφύγετο των Ελλήνων ανταρτών. Από τα κτίσματα της διασώθηκε μόνο το Ηγουμενείο.
Τα τελευταία χρόνια διενεργούνται εργασίες αναστήλωσης-ανακαίνισης της παλαιάς Μονής με απόλυτο σεβασμό στην αρχική αρχιτεκτονική της. Εντός του αναστηλωμένου Καθολικού βρίσκεται ο τάφος του Αγίου Διονυσίου. Σε απόσταση 30 λεπτών τοποθετείται το “Άγιον Σπήλαιον” και το αγίασμα του Αγίου.
Νέα Μονή Αγίου Διονυσίου
Ύστερα από την καταστροφή της από τους Ναζί, η μονή μεταφέρθηκε στο Μετόχι-Σκάλα κοντά στο Λιτόχωρο. Από το 1989 επανήλθε το άβατο της μονής, σύμφωνα με την παράδοση που άφησε ο Άγιος Διονύσιος και έκτοτε ακολουθούνται πιστά τα αγιορείτικα πρότυπα. Στο εσωτερικό του άβατου στεγάζονται τα κελιά των μοναχών, τα εργαστήρια, η Τράπεζα και το Καθολικό που είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Οι εικόνες του τέμπλου αγιογραφήθηκαν το 1955 από τον διάσημο Έλληνα ζωγράφο, Φώτη Κόντογλου.
Στον εξωτερικό χώρο, όπου επιτρέπεται η είσοδος στις γυναίκες, βρίσκεται η νέα εκκλησία του Αγίου Διονυσίου, η αίθουσα ομιλιών και το εκθετήριο. Το 1999 εγκαινιάστηκε το νέο σκευοφυλάκιο (Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο) από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Το σκευοφυλάκιο τοποθετείται στο παλιό Ηγουμενείο. Ο πρώτος όροφος του λειτουργεί ως βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο και έχει πολλές αξιόλογες εκδόσεις. Στο ισόγειο εκτίθενται πολύτιμα κειμήλια, τα οποία ήταν κρυμμένα για τρία χρόνια σε ειδική κρύπτη στο Παλαιό Μοναστήρι και διασώθηκαν χάρη στην πρόνοια μοναχών και λαϊκών. Επίσης, στη Μονή φυλάσσονται άγια λείψανα, τμήμα Τίμιου Ξύλου, εικόνες του 15ου και 19ου αιώνα και κειμήλια ανεκτίμητης ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας.
Σήμερα η Μονή λειτουργεί ως ανδρώα κοινοβιακή Μονή με καθηγούμενο τον Αρχιμανδρίτη Μάξιμο Κυρίτση. Η ανδρική συνοδεία της μονής (περίπου 25 άνδρες) ασχολείται με διακονήματα όπως αγιογραφία, τυροκομική, μελισσοκομία, κηροποιία, ξυλουργική, βιβλιοδεσία και άλλα. Κοντά στη σημερινή θέση της μονής βρίσκεται η τοποθεσία “Μύλοι”, που έλαβε το όνομα της από τον νερόμυλο, ο οποίος είναι ακόμα σε λειτουργία και έχει διαμορφωθεί σε χώρο αναψυχής.
Βίος και θαύματα Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω
Ο Άγιος Διονύσιος γεννήθηκε λίγο πριν το 1500 μ.Χ. στο ορεινό χωριό Σκλάταινα (σημερινή Δρακότρυπα) Καρδίτσας. Το όνομά του ήταν Δημήτριος και από παιδί επέδειξε ζήλο για την αγάπη του Χριστού και την ασκητική ζωή. Σε ηλικία 18 ετών μόνασε στα Μετέωρα, λαμβάνοντας το όνομα Δανιήλ. Τρία χρόνια αργότερα, αναζητώντας πιο απομονωμένο τόπο μετέβη στις Καρυές του Αγίου Όρους. Εκεί γίνεται ιερέας και μεγαλόσχημος μοναχός και μετονομάζεται σε Διονύσιο.
Αργότερα εγκαθίσταται στην σκήτη Καρακάλλου όπου έζησε ερημικά για δέκα έτη με αυστηρή άσκηση, προσευχή και νηστεία, βιώνοντας πολλές θαυματουργικές ενέργειες του Θεού. Ο τρόπος ζωής του στάθηκε αιτία της εκλογής του ως ηγουμένου της βουλγαρικής, τότε, μονής Φιλοθέου στο Άγιο Όρος. Συναντώντας, όμως, μεγάλες αντιδράσεις σχετικά με τον τρόπο ζωής που θέλησε να εφαρμόσει στην μονή, εγκατέλειψε το Άγιο Όρος. Εγκαταστάθηκε γύρω στο 1524 μ.Χ. στην μονή Τιμίου Προδρόμου στη Βέροια. Από εκεί, όμως, αναχώρησε κρυφά και μετέβη στον Όλυμπο, όπου ασκήτεψε σε ένα σπήλαιο που σώζεται μέχρι και σήμερα. Ωστόσο όμως, εκδιώχθηκε και από το ασκητήριο του και αναχώρησε για το Πήλιο, όπου το 1535 μ.Χ. ίδρυσε τη μονή της Αγίας Τριάδος Σουρβίας έπειτα από θαυματουργική υπόδειξη του Θεού.
Ο Άγιος Διονύσιος θεωρείται από τους χριστιανούς και κυρίως από τους παραολύμπιους κατοίκους ως θαυματουργός, “Βροχοφόρος” και άγιος της καλής σοδειάς. Οι κάτοικοι του Κοκκινοπηλού Λάρισας πίστευαν βαθιά στη βοήθεια και τα θαύματα του. Σε περιόδους ανομβρίας έστελναν στο μοναστήρι εθελοντές, οι οποίοι δανείζονταν τμήμα των λειψάνων του, έτσι ώστε ο Άγιος Διονύσιος να φέρει βροχή.
Στα τέλη της ζωής του βρισκόταν στη Μονή Αγίας Τριάδος στον Όλυμπο, όπου και πέθανε στις 23 Ιανουαρίου 1541. Η μνήμη του τιμάται στις 23 Ιανουαρίου, ενώ στη Δρακότρυπα την τελευταία Κυριακή του Ιουλίου.
Διαδρομή Πριόνια – Άγιο Σπήλαιο – Μονή Αγίου Διονυσίου
Η διαδρομή αυτή κάνει ουσιαστικά έναν κύκλο στην περιοχή, συνδέοντας τα αξιοθέατα γύρω από την Παλαιά Μονή. Φτάνοντας στα Πριόνια με το αυτοκίνητο, κατηφορίζουμε πεζοί προς το Λιτόχωρο. Πριν την Παλαιά Μονή του Αγίου Διονυσίου συναντούμε τα χαρακτηριστικά ξέφωτα και μια μικρή καλύβα. Στρίβουμε δεξιά, και το μονοπάτι μας οδηγεί σε λίγα λεπτά σε καταρράκτη του Ενιπέα. Επιστρέφοντας στο Ε4 διασχίζουμε τον Ενιπέα μέσω μίας ξύλινης γέφυρας. Συνεχίζοντας την πορεία για 20 λεπτά, φτάνουμε στο Άγιο Σπήλαιο, όπου ασκήτεψε ο Άγιος Διονύσιος. Από εκεί επιστρέφουμε στην Παλαιά Μονή, όπου μπορούμε να επισκεφτούμε το Καθολικό και τους γύρω χώρους του μοναστηριού. Η επιστροφή από το μοναστήρι μπορεί να γίνει είτε από το ίδιο μονοπάτι μέχρι τα Πριόνια και από εκεί στο Λιτόχωρο, είτε με αυτοκίνητο μέχρι το Λιτόχωρο.
