Ο Frobel, Γερμανός παιδαγωγός, μαθητής του Pestalozzi, θεωρείται ο πατέρας της προσχολικής αγωγής και ιδρυτής του θεσμού που αποκάλεσε <<παιδικό κήπο>>, kindergarten, όρος που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στον γερμανόφωνο κι αγγλόφωνο κόσμο. Ο Fröbel πίστευε στην αποτελεσματικότητα της δράσης του παιδιού, κυρίως όταν αυτή είναι αυτόβουλη κι ενταγμένη στο παιχνίδι. Το σύστημά του για την αγωγή του νηπίου στηρίζεται στην ενιαία ψυχοφυσική ενότητα του ανθρώπινου νου, που ακολουθεί τους εξελικτικούς φυσικούς νόμους. Οι φυσικοί αυτοί νόμοι δεν είναι δεοντολογικοί, αλλά είναι απόρροια των ψυχολογικών τάσεων των μικρών παιδιών για κίνηση και ενέργεια, για χειροτεχνική δραστηριότητα, για παραγωγή και δημιουργία, για ρυθμική κίνηση, για γνώση και για κοινωνικότητα.
Το παιχνίδι υπήρξε σημαντικός παράγοντας της παιδαγωγικής του Kindergarten, το σημαντικότερο μέσο για την αυτενέργεια του παιδιού τριών έως έξι ετών και την απελευθέρωση των δημιουργικών του δυνάμεων. Ουσιαστικά, η αγωγή με το παιχνίδι αποτελεί σημαντικό νεοτερισμό για τις παιδαγωγικές αντιλήψεις της εποχής. Το παιχνίδι, δηλαδή, στην αναπτυξιακή βαθμίδα του νηπίου συμπεριλαμβάνει για το Fröbel τα πάντα ενώ συνιστά μία τελείως διαφορετική συμπεριφορά που ενσωματώνεται στο παρόν, που χαλαρώνει αλλά παρόλα αυτά απαιτεί τη συνεχή εντατικοποίηση όλων των δυνάμεων.
Για το Fröbel το παιχνίδι είναι η ελεύθερη εκδήλωση των τάσεων του παιδιού και η απεικόνιση της εσωτερικής του προσπάθειας. Το παιχνίδι βοηθά στην ανάπτυξη της νόησης του, συνδέοντας τον εσωτερικό του κόσμο με τον κόσμο των αισθήσεων, αφυπνίζοντάς του την περιέργεια, τη φιλομάθεια και τη δίψα για γνώση. Στο παιχνίδι το παιδί επιβεβαιώνει κάθε φορά αυτό που μπορεί να κάνει ανακαλύπτοντας τις δυνατότητες της θέλησης και της σκέψης του. Πρέπει να ξεκινά με μία εύκολη και ελκυστική δραστηριότητα, προκειμένου να διατηρήσει ζωντανό το ενδιαφέρον του και να μπορέσει να αναπτύξει σωστά όλες τις ικανότητές του. Η εισαγωγή της αγωγής με το παιχνίδι αποτέλεσε σημαντικό νεοτερισμό σε σχέση με τη μαθητοποίηση του περιεχομένου αγωγής που ίσχυε στο αλληλοδιδακτικό Νηπιαγωγείο.
Στο φραιμπελιανό Νηπιαγωγείο δίνονται στα παιδιά κατάλληλα υλικά, κύβοι, πλάκες, πηλός, κερί, άμμος, χαρτί, χόρτα, ξύλα κ.λπ. Με τα υλικά αυτά, τα νήπια δημιουργούν πηγαδάκια, σπηλιές, γέφυρες, επιπλάκια και άλλα σχήματα, τα οποία καμιά φορά φαντάζουν ατελή. Θα πρέπει ωστόσο, να μας αρκεί η ψυχική διάθεση τους, το ενδιαφέρον τους και η προσπάθεια που κατέβαλλαν για να δημιουργήσουν. Πρέπει να τους παρέχουμε πολλών ειδών υλικά για να κατασκευάζουν με απόλυτη αυτενέργεια ό,τι μπορέσουν να σκεφτούν. Τα συνηθισμένα έτοιμα παιχνίδια δεν τους δίνουν την αφορμή για να τα επεξεργαστούν και δεν τους κινούν το ενδιαφέρον.
Κάθε ενασχόληση στο Νηπιαγωγείο δεν πρέπει να γίνεται με τρόπο τυποποιημένο. Μόνο η αυτενεργός εργασία το ευχαριστεί, του αναπτύσσει τη φαντασία, του καλλιεργεί τα αισθήματα. Η αυτενέργεια θεωρείται στο φραιμπελιανό σύστημα ως η βάση κάθε πνευματικής και ηθικής προόδου. Με την αφύπνιση της εφευρετικότητας των μικρών παιδιών, αρχίζει η αυτενεργός παραγωγή ατομικών έργων. Ουσιαστικά αναπτύσσεται η δημιουργικότητά τους και η ελεύθερη δράση τους. Η ελεύθερη δράση των παιδιών, όμως, πρέπει να αναπτύσσεται εντός συγκεκριμένων ορίων. Το άσκοπο παιχνίδι, έκτος από την ωφέλεια της ανάπτυξης της κίνησης δεν επιφέρει καμία απολύτως πρόοδο.
Ο Fröbel υποστήριζε ότι η μεγαλύτερη ευχαρίστηση των μικρών παιδιών είναι: “να παίζουν με το χώμα, να ανακινούν τα χεράκια τους μέσα στο νερό και στην λάσπη. Επίσης αγαπούν να κατασκευάζουν κηπαράκια, όπου φυτεύουν άτεχνα κι αδέξια αλλά και με πολύ σπουδαιότητα, άνθη και κλαδάκια που έχουν κόψει, αυτή δε η ενασχόληση τους δίνει αληθινή ευχαρίστηση. Όταν εκδηλώνεται στα παιδιά η τάση προς καλλιέργεια της γης οι μεγάλοι έχουν μία τάση να την καταπνίγουν από φόβο μήπως το παιδί λερωθεί ή μη πάθει κακό. Αυτό που πρέπει να αντιληφθούμε ωστόσο, είναι ότι το παιδί δεν κάνει κάτι άλλο από το να ακολουθεί το φυσικό νόμο της εξέλιξης της ανθρωπότητας, γι’ αυτό και πρέπει να το αφήνουμε ελεύθερο να ασχολείται με αυτό που ζητά η φύση του.”
Ως άριστο μέσον για να ικανοποιείται η επιθυμία των νηπίων για καλλιέργεια της γης θεωρείται στο φραιμπελιανό σύστημα η άμμος. Κάθε Νηπιαγωγείο το οποίο δεν είναι παραθαλάσσιο, ώστε να πηγαίνουν τα παιδιά στην αμμουδιά και να παίζουν, πρέπει να έχει ένα έως τρεις ρηχούς λάκκους, περιτριγυρισμένους με χοντρά ξύλα ύψους 25-35 εκ., μ’ ένα οριζόντιο σανίδι κατά μήκος, όπου κάθονται τα νήπια όταν θέλουν ή το χρησιμοποιούν ως παιχνίδι ισορροπίας. Αυτούς τους λάκκους τους γεμίζουμε με καθαρή θαλάσσια άμμο και αφού τη βρέξει η Νηπιαγωγός, τα νήπια αφήνονται ελεύθερα να δημιουργήσουν ό,τι θέλουν ανάλογα με την ηλικία και τη φαντασία τους.
Μεγαλύτερη είναι η χαρά των μικρών παιδιών, όταν τ’ αφήνουμε να βοηθήσουν στις κηπουρικές εργασίες, αλλά μεγαλύτερος είναι ο ενθουσιασμός τους όταν τους δίνεται ένα δικό τους κομμάτι γης να το καλλιεργήσουν, το οποίο στο φραιμπελιανό σύστημα ονομάζεται «κηπαράκι». Είναι απαραίτητο λοιπόν το κάθε νήπιο να έχει το δικό του κηπαράκι έστω και με ελάχιστο μέγεθος 1Χ50 εκ. Για να αγαπήσει το νήπιο πραγματικά την καλλιέργεια της γης δεν ωφελεί ούτε να την επιβάλλουμε ούτε να το κουράσουμε με θεωρητικές γνώσεις. Η δική του επιθυμία θα το παρακινήσει να κοπιάσει, να βγάλει πέτρες, να μεταφέρει ξυλάκια, να ξεριζώσει χόρτα κι έπειτα να φυτέψει κατά μίμηση των μεγάλων. Καλό είναι επίσης απλώς να του δίνουμε συμβουλές όταν μας το ζητάει, κι όχι να παρεμβαίνουμε με δικές μας ενέργειες. Τα έργα των παιδιών μπορεί να φαίνονται άσκοπα και κωμικά ίσως, αλλά όλα αυτά συντελούν στη γνώση της φύσης, διεγείρουν όχι μόνο την τάση προς καλλιέργεια της γης αλλά και όλων όσων είναι χρήσιμα για την ανάπτυξη των μικρών παιδιών, την κίνηση, την παραγωγικότητα, τη φιλομάθεια κλπ. Όταν το παιδί συνηθίσει ν’ αγαπά τη φύση θα αναπτύξει στοργικά αισθήματα.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
Αικ. Λασκαρίδου, Περί του Φροβελιανού συστήματος, Παρνασσός, Αθήνα 1884.
Αικ. Λασκαρίδου, Περί Φροβελιανών Νηπιακών Κήπων, Παρνασσός, Αθήνα 1880
