Η Χαλκιδική μέσα στο χρόνο: Γεγονότα και Ιστορία

Το μαγευτικό τοπίο στη Χαλκιδική, με την τεράστια ιστορία μπαίνει αυτή την φορά στο μικροσκόπιο της στήλης μας. Η πλειοψηφία έχει συνδέσει τον τόπο αυτό με το καλοκαίρι και τις υπέροχες παραλίες. Είναι γνωστό, ότι σαν την Χαλκιδική δεν έχει και εμείς συμφωνούμε και επαυξάνουμε. Λίγοι όμως είναι αυτοί, που γνωρίζουν την τεράστια ιστορία της περιοχής, που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Σήμερα θα γνωρίσουμε την αρχαία ιστορία της Χαλκιδικής έως και το 100 π.Χ., πριν και κατά την διάρκεια της Βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου. Θα δούμε την ζωή και τους αγώνες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στο τέλος του ταξιδιού μας θα πάρουμε μια γεύση και από την ζωή του 20^ού αιώνα, την απελευθέρωση και το προσφυγικό κύμα φτάνοντας μέχρι το σήμερα. Έτοιμοι για ένα ακόμα ταξίδι στον χρόνο;

Γεωγραφία

Η Χαλκιδική είναι περιοχή της Μακεδονίας και γεωγραφικά αποτελεί την απόληξη της Κεντρικής Μακεδονίας στο Αιγαίο πέλαγος. Η Χαλκιδική είναι μια μεγάλη χερσόνησος, αφού περιβρέχεται από το Αιγαίο πέλαγος και μόνο στα ΒΔ είναι ενωμένη με τον κορμό της Μακεδονίας διαμέσου της περιοχής της Θεσσαλονίκης. Πρωτεύουσα του νομού είναι ο Πολύγυρος με 6.121 κατοίκους.  Στο νότιο τμήμα της Χαλκιδικής, σχηματίζονται τρεις χαρακτηριστικές επιμήκεις χερσόνησοι, οι οποίες είναι από δυτικά προς ανατολικά: η χερσόνησος της Κασσάνδρας, η χερσόνησος της Σιθωνίας και η χερσόνησος του Άθω. Η Χαλκιδική πήρε το όνομα της από την πόλη Χαλκίς, που βρίσκεται στην Εύβοια και η οποία αποίκησε την περιοχή κατά τον 8° και 7° αιώνα π.Χ.

Advertisements

Αρχαία Ιστορία

Η Χαλκιδική, σύμφωνα με ευρήματα από την προϊστορική εποχή στην περιοχή των Πετραλώνων, κατοικήθηκε περίπου πριν από 700.000 χρόνια! Οι πρώτοι Έλληνες έρχονται από τη Χαλκίδα και την Ερέτρια της νήσου Εύβοιας. Από τους αποίκους της Χαλκίδας ονομάστηκε και η χερσόνησος Χαλκιδική. Στην αρχαιότητα υπήρχαν πολλές σπουδαίες πόλεις όπως η Όλυνθος, η Ποτίδαια, η Μένδη, η Σκιώνη, η Άφυτος, η Τορώνη και τα Στάγειρα.

• Η Όλυνθος, η σπουδαιότερη των πόλεων της Χαλκιδικής, ιδρύθηκε τον 6° αι. π.Χ. και σχεδιάστηκε από τον περίφημο αρχιτέκτονα Ιππόδαμο, ο οποίος ήταν επίσης πολεοδόμος του Πειραιά και της Πέλλας. Τον 4ο αι. π.Χ. η Όλυνθος ήταν η πρωτεύουσα της Συμμαχίας των Χαλκιδαίων στην οποία ανήκαν 39 πόλεις με περίπου 40.000 κατοίκους. Η δύναμη της συμμαχίας ήταν πολλή μεγάλη και είχε 11.000 στρατιώτες. Η Όλυνθος ήταν η σπουδαιότερη αποικία των Αθηναίων στη Μακεδονία και μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Ελλάδας.
• Η Σκιώνη ήταν η αρχαιότερη πόλη της Χαλκιδικής και σπουδαίο λιμάνι. Ήταν χτισμένη επάνω σε λόφο, κοντά στο σημερινό χωριό Σκιώνη. Οι τότε κάτοικοι πολέμησαν κατά των Περσών, χάνουν και η πόλη καταστρέφεται. Αργότερα γίνεται σύμμαχος των Αθηναίων μέχρι το ένατο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου. Τότε πηγαίνουν με το μέρος των Σπαρτιατών και υποδέχονται τον Σπαρτιάτη στρατηγό Βρασίδα. Οι Αθηναίοι εξοργισμένοι εκστρατεύουν εναντίον της, την καταστρέφουν και την δίνουν δώρο στους Πλαταιείς.
• Η Στάγειρα  δεν θα ήταν τόσο μεγάλη και γνωστή εάν δεν γεννιόταν σ’ αυτή ο περιφημότερος των φιλοσόφων, ο Αριστοτέλης.

Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το 384 π.Χ. και ήταν γιος του Νικομάχου. Σε ηλικία 17 ετών πήγε στην Αθήνα και φοίτησε στην φιλοσοφική σχολή του Πλάτωνα. Μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, πήγε στην Ασσό της Μ. Ασίας και ίδρυσε την πρώτη του φιλοσοφική σχολή. Ύστερα από δύο χρόνια έφυγε για τη Λέσβο όπου ίδρυσε τη δεύτερη φιλοσοφική σχολή, για να μείνει εκεί άλλα δύο χρόνια. Τότε τον κάλεσε ο Φίλιππος ο Β’ για να αναλάβει την εκπαίδευση του Μ. Αλεξάνδρου. Πέθανε στην Χαλκίδα το 322 π.Χ.

Η Χαλκιδική και η ρωμαϊκή ιστορία

Οι Ρωμαίοι εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στη Χαλκιδική στη διάρκεια των δυο τελευταίων μακεδονικών πολέμων, με τη διεξαγωγή ναυτικών επιχειρήσεων στο Βόρειο Αιγαίο. Η πρώτη ναυτική τους δράση έλαβε χώρα το 200 π.Χ., όταν ο ρωμαϊκός στόλος από τη Σκιάθο είχε πλεύσει στα παράλια της Χαλκιδικής. Το 169 π.Χ. έγινε η δεύτερη ναυτική επιχείρηση των Ρωμαίων στη Χαλκιδική, στα πλαίσια της οποίας, οι Ρωμαίοι λεηλάτησαν την Παλλήνη και την ύπαιθρο της Αίνειας και Αντιγόνειας. Κύριος στόχος τους φαίνεται πως ήταν η Κασσάνδρεια, την οποία πολιόρκησαν και δόθηκαν αρκετές μάχες έξω από τα τείχη της. Διαπιστώνοντας όμως ότι η πόλη αυτή προστατευόταν από ισχυρή φρουρά, παραιτήθηκαν από την προσπάθειά τους.

Για έναν περίπου αιώνα από την υποταγή της Μακεδονίας στους Ρωμαίους (168 π.Χ.) δεν υπάρχει καμιά πληροφορία από τις αρχαίες πηγές για τη Χαλκιδική. Στο προσκήνιο επανεμφανίζεται αυτή μόνο τον 1ου π.Χ. αιώνα, όταν προσελκύει πάλι το ενδιαφέρον των Ρωμαίων. Αυτή την φορά εκδηλώνεται με την εγκατάσταση Ρωμαίων ιδιωτών-εμπόρων στην Άκανθο και την ίδρυση -από το επίσημο Ρωμαϊκό κράτος- αποικίας στην Κασσάνδρεια. Οι δυο αυτές ενέργειες των Ρωμαίων, που συνεπάγονταν τη δημογραφική και οικονομική διείσδυσή τους στη Χαλκιδική, αποτελούν πραγματικό ορόσημο στην ιστορία της.

Τα πρωτοχριστιανικά χρόνια και η πρώιμη βυζαντινή περίοδος στην Χαλκιδική

Τα σκοτεινά χρόνια

Η περίοδος που ακολουθεί (7^ος–9^ος αι. μ.Χ.) δεν μας δίνει ιδιαίτερα στοιχεία για την ιστορία της Χαλκιδικής. Πρόκειται για τους «σκοτεινούς αιώνες» που άλλωστε χαρακτηρίζουν ολόκληρη την αυτοκρατορία. Σε γενικές γραμμές και λόγω των σλαβικών επιδρομών φαίνεται, ότι οι πόλεις των παλαιοχριστιανικών χρόνων συρρικνώνονται ακόμη περισσότερο και μεταμορφώνονται σε πόλεις–κάστρα.

Ο 9^ος αιώνας, ωστόσο, ήταν σταθμός για τις εξελίξεις της περιοχής.  Είναι η εποχή που ακολουθεί την Εικονομαχία, εποχή δύσκολη για την κοινωνική και θρησκευτική ζωή της αυτοκρατορίας. Φαίνεται, ότι η αποκατάσταση των εικόνων το 843 έδωσε την αφορμή για την έκρηξη της οικοδομικής δραστηριότητας στην ανέγερση μοναστηριών.

Τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια

Ο 9^ος αιώνας προετοίμασε το έδαφος για την επόμενη περίοδο, την κυρίως βυζαντινή (10^ος-12^ος αι. μ Χ). Πρόκειται για μία εποχή μεγάλης κοινωνικής, οικονομικής και θρησκευτικής ανάπτυξης. Κράτησε μέχρι την εποχή των Σταυροφοριών όταν η πτώση της αυτοκρατορίας συμπαρέσυρε και την Χαλκιδική. Το σημαντικότερο γεγονός αυτής της περιόδου στην περιοχή ήταν η ίδρυση της μονής Μεγίστης Λαύρας. Η τεράστια αύξηση του μοναχισμού επέφερε γρήγορα και την αντίστοιχη οικονομική ευρωστία. Σήμερα τα μόνα παραδείγματα ναών μεσοβυζαντινών χρόνων διατηρούνται σε ερείπια.

  

Στην ακμή της μεσοβυζαντινής περιόδου διαδέχθηκε η πτώση της αυτοκρατορίας το 1204. Η Χαλκιδική πλέον, υπάγεται στο φράγκικο βασίλειο της Θεσσαλονίκης. Μετά το 1453, έτος αλώσεως της Κωνσταντινούπολης, ακολουθεί η οθωμανική κατάκτηση. Η Χαλκιδική υποτάχθηκε στους Οθωμανούς γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1420. Μέχρι το 1430 έπεσε το τελευταίο βυζαντινό προπύργιο, η Κασσάνδρα.

 

Η Οθωμανική κατοχή και οι αποτυχημένες επαναστάσεις

Κατά την περίοδο αυτή, μουσουλμάνοι εγκαταστάθηκαν στις πλέον εύφορες περιοχές και στα αστικά κέντρα που είχαν λεηλατηθεί. Από τις πρώτες ενέργειες των Οθωμανών ήταν να οργανώσουν τη συλλογή φόρων υιοθετώντας τις παλιές πρακτικές και δομές του Βυζαντίου. Ο Οθωμανός σουλτάνος φαίνεται ότι προχώρησε στη δημιουργία μιας μεταλλευτικής εγκατάστασης στο βυζαντινό χωριό των Σιδηροκαυσίων. Με βάση τα δεδομένα των οθωμανικών φορολογικών κατάστιχων οι κάτοικοι καταγράφονται ως καρβουνιάρηδες.

Η έναρξη της Επανάστασης του 1821 βρήκε τη Χαλκιδική κυριολεκτικά ξεσηκωμένη. Η επέμβαση,ωστόσο ,των Οθωμανών ήταν ακαριαία. Τα στρατεύματά τους σάρωσαν ολόκληρη τη Χαλκιδική, προκαλώντας το καλοκαίρι του 1821 τη μεγαλύτερη καταστροφή που γνώρισε έως τότε ο τόπος. Η ήττα των ελληνικών δυνάμεων ολοκληρώθηκε στα τέλη του χρόνου με την ηρωική μάχη που δόθηκε στην περιοχή της μονής της Αγίας Αναστασίας. Το ίδιο άτυχα ήταν και τα κινήματα του 1854 και του 1877/78 ,ενώ πολλά χωριά κάηκαν σε αντίποινα.

Η απελευθέρωση και τα κύματα προσφύγων

Το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας σηματοδοτήθηκε με την συμμετοχή των Χαλκιδιωτών στον Μακεδονικό Αγώνα. Τον Οκτώβριο του 1912 οι ελληνικές δυνάμεις απελευθέρωσαν τη Χαλκιδική, 490 χρόνια μετά την υποδούλωση. Την ίδια στιγμή μοίρα του ελληνικού στόλου έφτανε στο Άγιον Όρος. Με πανηγυρική διακήρυξη υποδεχόταν τις ελληνικές δυνάμεις και την ενσωμάτωσή του στον εθνικό κορμό. 

Η Χαλκιδική της νέας εποχής ήταν όμως διαφορετική από την προηγούμενη. Μετά από 10 χρόνια, το 1922, η περιοχή αποτέλεσε την πατρίδα χιλιάδων προσφύγων της Μ.Ασίας. Αρχικά εγκαταστάθηκαν στα μετόχια ή όπου αλλού μπορούσαν να βρουν. Έτσι η μέχρι τότε αραιοκατοικημένη περιοχή, πύκνωσε και νέοι οικισμοί ιδρύθηκαν. Πολλές από τις ονομασίες των οικισμών αυτών παραπέμπουν στις χαμένες εστίες τους. Τέτοιοι οικισμοί ιδρύθηκαν στη δυτική και ανατολική ακτή της Χαλκιδικής, καθώς και στη Κασσάνδρα.

Έκτοτε, η Χαλκιδική ακολούθησε μία διαφορετική πορεία. Εκτός από την γεωργική εκμετάλλευση της πλούσιας γης της, προβλήθηκε και αναδείχθηκε το φυσικό της κάλλος. Μέχρι και σήμερα, τουρίστες από όλη την Ελλάδα και τον κόσμο επισκέπτονται τις παραλίες της Χαλκιδικής και θαυμάζουν την άγρια ομορφιά της.

Πηγές:

• Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής & Αγίου Όρους,Π. Γ. Φωτιάδης, ΜΑ Αρχαιολόγος
• http://www.kathimerini.gr/902418/article/ta3idia/sthn-ellada/xalkidikh-tria-podia-polles-empeiries

Σύνταξη κειμένου: Βασιλική Τριανταφυλλοπούλου

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου