Ξάνθη, μια Θρακιώτισσα ανάμεσα σε δύο ηπείρους

Χτισμένη στις παρυφές της οροσειράς της Ροδόπης, η πόλη της Θράκη, Ξάνθη, είναι το μοναδικό μέρος της Ελλάδας, που συνδέει την Μαύρη Θάλασσα με το Αιγαίο και την Ευρώπη με την Ασία. Αποτελεί την πρωτεύουσα του ομώνυμου δήμου και νομού της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης χαρακτηριστικό της οποίας είναι το πολυπολιτισμικό στοιχείο. Χριστιανοί και μουσουλμάνοι συνυπάρχουν ενώ η ιστορία, οι παραδόσεις και τα έθιμα καθιστούν την πόλη ένα πνευματικο-πολιτιστικό κέντρο της περιόχης. Έχει χαρακτηρισθεί μάλιστα “η πόλη με τα χίλια χρώματα”. Ο ποταμός Κόσυνθος χωρίζει την πόλη σε δύο μέρη: στο δυτικό που εμπερικλείει την Παλιά και την Νέα Πόλη και στο ανατολικό, τον λεγόμενο συνοικισμό «Σαμακώβ». Τα στενά σοκάκια της Παλιάς Πόλης φιλοξενούν καλοδιατηρημένα αρχοντικά με χαρακτηριστική αρχιτεκτονική, καθώς αποτελούν ένα εκπληκτικό μείγμα διαφόρων τεχνοτροπιών: του ελληνικού νεοκλασικισμού, της τοπικής αρχιτεκτονικής και της οθωμανικής τεχνοτροπίας.

Λίγη ιστορία για την Ξάνθη

Για το όνομα της πόλης υπάρχουν δύο απόψεις: Η πρώτη πως Ξάνθη ονομαζόταν μία από τις κόρες του Ωκεανού και της Τηθύας και η δεύτερη πως προέρχεται από μια αμαζόνα που είχε το όνομα Ξάνθη και βασίλευε τότε στην περιοχή. Σύμφωνα με την μυθολογία εδώ ήταν το ορμητήριο του Βορέα αλλά και του πολεμικού θεού Άρη. Αναφέρεται στη μυθολογία και ως τόπος του Ορφέα και άλλων μυθικών μουσουργών. Με την λίμνη Βιστωνίδα συνδέεται και ο άθλος του Ηρακλή με τα άλογα του Διομήδη. Ο Στράβων αναφέρει την πόλη Ξάνθεια στα τέλη του 1ου αιώνα π.X. χαρακτηρίζοντάς την «Kικόνων πόλη». «Μετά δε την ανά μέσον λίμνην (Βιστονίδα) Ξάνθεια, Μαρώνεια και Ίσμαρος…».

Οι γνώσεις μας για την προϊστορική περίοδο είναι λίγες. Έχουμε ευρήματα παλαιολιθικής εποχής, ενώ για την νεολιθική εποχή έχουμε πληροφορίες στη βόρεια Θράκη.Εντοπίστηκαν ευρήματα νεολιθικών οικισμών κοντά στη Διομήδεια, Μέλισσα, Λεύκη και Χρύσα αλλά και στις Θέρμες όπου έχουμε το ανάγλυφο του Μίθρα. Σημαντικές πληροφορίες για την ζωή και τον πολιτισμό των Θρακών έδωσε και ο Όμηρος. Τον 7ο αιώνα, ιδρύεται η αποικία των Αβδήρων, μια πόλη με ακμή και λάμψη. Μέσα από τα Άβδηρα αρχίζει ο ελληνικός πολιτισμός να διεισδύει στους Θράκες. Οι Κλαζομένιοι από την Μ. Ασία εγκαθιστούν αποικία για 50 χρόνια.Κάτοικοι τέλος από την ιωνική πόλη Τέω εγκαθίστανται στα Άβδηρα στην προσπάθειά να μην πέσουν στα χέρια των Περσών και ριζώνουν εδώ. Η πόλη συνεχίζει την ακμή της μέχρι τον 5ο αιώνα. Αρχικά έγινε μέλος της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας και αργότερα κυριεύεται από τον Φίλιππο τον Β’ όπου εντάχθηκε στην Μακεδονική ηγεμονία. Υστερα έρχεται στην κυριαρχία των Ρωμαίων όπου παρακμάζει.

Ξάνθη

Advertising

Advertisements

Στα αρχαια χρόνια, ήταν ένα χωριό που βρισκόταν στο πέρασμα του ποταμού Κοσσινίτη-Κοσύνθου, ακριβώς στην είσοδο της χαράδρας προς το εσωτερικό της ορεινής περιοχής. Το χωριό αυτό στα αρχαιοθρακικά ονομαζόταν Πάρα (το) και σήμαινε το πέρασμα, διάβαση. Με την πάροδο του χρόνου το όνομα του χωριού αυτού ενώθηκε με το άρθρο το και έτσι μετονομάσθηκε σε Τόπαρα ή Τόπειρος με την ίδια σημασία.Από τα αρχαία χρόνια έχουμε ευρηματα και στις ορεινές περιοχές όπου συναντούμε τον Μακεδονικό Τάφο και κάποια κάστρα, όπως το Κάστρο της Καλύβας που κτίσθηκε από τον Φίλιππο τον Β΄.

Τον 8ο μ.Χ. η πόλη καταστράφηκε, άγνωστο αν από σεισμό ή βαραβαρικές επιδρομές, όμως ξανακτίσθηκε. Το όνομά της άλλαξε και μετονομάσθηκε λατινικά σε Ρούσιο (ίσως γιατί νόμισαν ότι η ονομασία Τόπερος προερχόταν από το Τόπυρος που σημαίνει το πύρινο). Αργότερα από Ρούσιο μετονομάσθηκε στο ελληνικότερο Ξάνθεια. Η Ξάνθη ή Ξάνθεια αναφέρεται με αυτό το όνομα από το 879 μ.Χ. όταν ο επίσκοπος αυτής, Γεώργιος, αναφέρεται να συμμετέχει στην Δ’ Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (εν Αγία Σοφία). Ωστόσο δεν υπάρχει κανένα αρχαιολογικό τεκμήριο για την ταύτιση της αρχαίας πόλης με την ομώνυμη βυζαντινή, καθώς η θέση της αρχαίας Ξάνθειας δεν είναι ξεκάθαρη όμως τοποθετείται πιο ανατολικά από τη βυζαντινή και κυρίως πέρα από τη λίμνη της Βιστονίδας. Πιθανόν στη θέση της να υπήρχαν οικισμοί από την αρχαιότητα ακόμα.

Διαβάστε επίσης Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων: Μονοπωλεί το ενδιαφέρον των επισκεπτών

Τον 13ο με 14ο αιώνα είναι η σημαντικότερη πόλη της περιοχής. Το 1327 η πόλη αποτέλεσε σταθμό της εκστρατείας του Ανδρόνικου Γ’ του Παλαιολόγου κατά τον εμφύλιο πόλεμο που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Λόγω των εμφυλίων συγκρούσεων οι Οθωμανοί Τούρκοι κυριεύουν εύκολα την περιοχή στο διάστημα 1361-1385. Τότε οι κατακτητές φέρνουν από τα βάθη της Μικρασίας ομοθρήσκους, όπως στην Κύπρο μετά την επιδρομή του Αττίλα.Έτσι κοντά στην Εγνατία Οδό, δημιουργείται νέο κέντρο της περιοχής, η Γενισέα, και η Ξάνθη ονομάζεται “isketje”. Η Ξάνθη και το Ωραίο είναι σχεδόν μόνο χριστιανικά και ελληνικά κέντρα. Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι Ξανθιώτες συμμετείχαν με κυριότερο οπλαρχηγό τον καπετάν Γεώργιο Δημητρίου.

Ξάνθη
Η εξέλιξη και ανάπτυξη της περιοχής αρχίζει εκ νέου με την καλλιέργεια του καπνού που πρωτοεμφανίζεται στη Θεσσαλονίκη το 17ο αιώνα και από εκεί προωθείται στην Ξάνθη. Ο καπνός αυτός δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Την αποκαλούσαν και σαν μικρό Παρίσι, εξαιτίας του πλούτου που είχε εκείνη την εποχή. Το 18ο αιώνα η Γενισέα και η Ξάνθη γίνονται παγκοσμίως γνωστές λόγω του καπνού. Το 19ο αιώνα η Γενισέα και η Ξάνθη είναι αντίπαλες με τη Γενισέα να είναι διοικητικό και εμπορικό κέντρο της περιοχής, ενώ η Ξάνθη, κέντρο των Ελλήνων Χριστιανών.

Advertising

Την οικονομική άνθηση της πόλης σταμάτησε η ελληνική επανάσταση, κατά την οποία πολλοί Ξάνθιοι συνελήφθησαν και φυλακίσθηκαν (μεταξύ των οποίων και ο τότε μητροπολίτης Σεραφείμ). Το 1829 δύο αλλεπάληλοι σεισμοί καταστρέφουν την Ξάνθη που ανοικοδομείται με ταχείς ρυθμούς.Η πρώτη φάση οικοδόμησης της σημερινής Παλιάς Πόλης, διατηρώντας μεγάλο μέρος του παλαιότερου πολεοδομικού ιστού, εκτιμάται ότι γίνεται μεταξύ 1830 – 1845 με οικοδόμους από την Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο. Το 1870 καίγεται η Γενισέα και το διοικητικό και εμπορικό κέντρο μεταφέρεται στην Ξάνθη. Μετά την καταστροφή της Γενισέας ξεκινά η δεύτερη φάση οικοδόμησης της πόλης ενώ το 1891 ολοκληρώθηκε η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Κωνσταντινούπολης. Την περίοδο 1870 – 1910 στην πόλη αναπτύχθηκε έντονη οικονομική δραστηριότητα και καταγράφεται οικονομική άνθηση. Η οικονομική ανάπτυξη οδηγεί στη δημιουργία σχολείων και συλλόγων.

Ξάνθη
Στις 8 Νοέμβρη 1912 η πόλη κυριεύεται από τους Βουλγάρους, που καταστρέφουν ναούς, σχολεία, σπίτια. Στους 8 μήνες βουλγαροκρατίας φονεύονται πολλοί κάτοικοι. Στις 13 Ιούνη 1913 ο ελληνικός στρατός ελευθερώνει την πόλη για λίγο, αφού περνά πάλι στα χέρια των Βουλγάρων (Συνθήκη του Βουκουρεστίου.) Στις 4 Οκτώβρη 1919 οι συμμαχικές δυνάμεις κυριεύουν τη Θράκη. Στην Ξάνθη μπαίνει ο στρατηγός Λεοναρδόπουλος με την 9η μεραρχία. Ως το Μάη του 1920 στην Ξάνθη και στη Θράκη έχουμε μια περίοδο διασυμμαχικής κατοχής. Παράλληλα ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Χαρίσιος Βαμβακάς στο διπλωματικό πεδiο δiνουν σκληρούς αγώνες, ώσπου να κατακυρωθεί η Δυτική Θράκη στην Ελλάδα. Εντέλει το 1920 η νοτιοδυτική Θράκη ενσωματώνεται στην Ελλάδα.

Διαβάστε επίσης Σύντομη ιστορία της Φωτογραφίας Τοπίου

Μετά το 1922 ο πληθυσμός ενισχύεται με πρόσφυγες από τον Πόντο, Ιωνία, Ανατολική και Βόρεια Θράκη.Στις παραμονές του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου η Ξάνθη είχε 32.000 κατοίκους και ήταν έβδομη σε πλούτο στην Ελλάδα. Η προοδευτική πορεία διακόπτεται την 4η Αυγούστου 1936 και με τον πόλεμο. Ο λαός της περιοχής αντιστάθηκε στους Γερμανούς και στους Βουλγάρους που κατέλαβαν τη Θράκη. Η Βουλγαρική κατοχή ήταν πολύ σκληρή και για τις πόλεις και για τα χωριά. Τη δεκαετία του 1960 παρατηρείται μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 70 η παρουσία του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και του Δ’ Σώματος Στρατού τονώνουν την περιοχή. Στην πόλη της Ξάνθης, από το 2000 κι έπειτα, παρατηρείται έντονη πολεοδομική δραστηριότητα, λόγω της ανάγκης στέγασης χιλιάδων φοιτητών στις πανεπιστημιακές σχολές της πόλης. Η αρχή έγινε με τον συνοικισμό που οικοδομήθηκε το 1959-1960, καθώς η τότε κυβέρνηση σκόπευε στη διάθεση των κτηρίων σε κατοίκους της πόλης.

Ξάνθη

Advertising

Μπασμάς, τα χρυσά φύλλα της Θράκης

Ο Καπνός έκανε την εμφάνισή του στον ελληνικό χώρο το 17ο αιώνα και διαδώθηκε στην περιοχή της Ξάνθης και ύστερα σε αρκετές περιοχές της Μακεδονίας. Η μεγάλη άνοδος του όμως έγινε το 19ο αιώνα. Η ποικιλία του καπνού «μπασμάς» παρά τα μικρά φύλλα, σε αντίθεση με τα αμερικάνικα καπνά, είναι πάρα πολυ αρωματικός. Λόγω της μεγάλης απήχησης, η καλλιέργεια του αποτέλεσε τη βασική ενασχόληση των κατοίκων και βοήθησε σημαντικά στην επιβίωση και στην ανάπτυξη του χωριού. Τα χρήματα από την πώληση του καπνού, τους εξασφάλιζαν όλα τα είδη πρώτης ανάγκης ή και τη δυνατότητα να αγοράσουν επιπλέον ζώα και χωράφια.

Ωστόσο τα χρήματα αυτά εβγαιναν με τη συμμετοχή όλων των μελών της οικογένειας στην παραγωγική διαδικασία, από μικρά παιδιά ως ενηλικιωμένους. Οι συνθήκες εργασίας δεν είναι και οι καλύτερες με συχνότερη αρρώστια τη φυματίωση. Τα χαμηλότερα ημερομίσθια που δίνονται στις γυναίκες οδηγούν σε μια προσπάθεια των καπνεμπόρων για ολοένα και μεγαλύτερο αποκλεισμό των αντρών από το επάγγελμα. Η συνεχής προσπάθεια των σωματείων να περιφρουρήσουν τα δικαιώματα των μελών τους θα έχει ως αποτέλεσμα πολλές φορές μεγάλες απεργίες και κινητοποιήσεις που θα καταλήξουν σε γενική σύρραξη.

Χαρακτηριστική είναι η απεργία που κήρυξε το Καπνεργατικό Σωματείο Ξάνθης το 1925 με κύριο αίτημα την καθιέρωση του “δώρου”. Η απεργία κράτησε πάνω από 3 εβδομάδες είχε καθολική συμμετοχή με επέμβαση της ίδιας της Κυβέρνησης. Ανάμεσα στους συλληφθέντες θα είναι και η καμπάνα της παρακείμενης ενορίας των 12 Αποστόλων. Η καμπάνα χρησιμοποιείτο από τους καπνεργάτες, των οποίων ήταν και δωρεά, για να σημάνει την αρχή και την λήξη του οχτάωρου, αλλά και τις συγκεντρώσεις και ανακοινώσεις του σωματείου. Μετά την φυλάκιση της, τοποθετήθηκε σε άλλη μακρυνή εκκλησία.

Παρά τους σεισμούς που κατέστρεψαν μεγάλο μέρος της πόλης, η Ξάνθη έχει μεγάλο αριθμό από καπναποθήκες, οι οποίες σήμερα στεγάζουν σημαντικές διοικητικές υπηρεσίες, ενώ άλλες χρησιμοποιούνται ως μουσεία και ως πολιτιστικά κέντρα.

Advertising

Ξάνθη

Το σπίτι του Μάνου Χατζηδάκι

Το οίκημα όπου επικράτησε την τελευταία δεκαετία να ονομάζεται σπίτι Χατζιδάκι χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Εβραίο Εμπορο Isaac Daniel, με την ονομασία Le Grand Maison. Στην πορεία των 130 ετών περίπου ήταν γνωστό επίσης ως Μέγαρο Σαρκούτσου ή Οικονομική Εφορία του Μεσοπολέμου ή Ταξιαρχία ή Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Ξάνθης. Το κτίριο αυτό είναι ίσως το πλέον χαρακτηριστικό δείγμα αποτύπωσης της κοσμοπολίτικης αντίληψης της Ξάνθης των αρχών του προηγούμενου αιώνα στην αρχιτεκτονική.

Διαβάστε επίσης Αταλάντη: Η πόλη της Λοκρίδας με την "αταλάντευτη" ομορφιά

Ο πατέρας του Μάνου Χατζιδάκι, ο δικηγόρος Γιώργος Χατζιδάκις, νοίκιασε το δεύτερο όροφο του κτιρίου από τον Εβραίο έμπορο το 1927, ένα χρόνο μετά τη γέννησή του, και η οικογένεια διέμεινε εκεί μέχρι το χωρισμό των γονέων του το 1930. 1,5 χρόνο αργότερα ο Μάνος, η αδερφή του Μιράντα και η Ανδριανοπούλίτισσα μητέρα του Αλίκη, μετοίκησαν στην Αθήνα ενώ ο πατέρας του παρέμεινε στην πόλη μέχρι το θάνατό του το 1938 σε αεροπορικό δυστύχημα. Η διαμονή στο εξαιρετικό κτίσμα που εγκαινιάζεται στην Ξάνθη είναι και η πιο στενή σύνδεση του μεγάλου συνθέτη με τη γενέτειρά του. Στη Ξάνθη και σε ηλικία τεσσάρων χρόνων ο Μάνος, με δασκάλα την Αρμένισσα Άννα Αλτουνιάν, μπαίνει στο χώρο της μουσικής.

Ξάνθη

Advertising

Το λαογραφικό μουσείο Ξάνθης

Tο Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης ιδρύθηκε από την Φιλοπρόοδο Ένωση Ξάνθης (ΦΕΞ). Λόγω του μικρού χώρου που κατείχε και επειδή υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός εκθεμάτων επεκτάθηκε στα αρχοντικά του Κουγιουμτζόγλου και Καλούδη στις αρχές του 19ου αιώνα.To κτήριο είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα μιας ορισμένης τυπολογίας κατοικιών που άρχισαν να κατασκευάζονται στην πόλη της Ξάνθης την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας, από το 1830 και μετά.

Ο εσωτερικός διάκοσμος υπογραμμίζει το αισθητικό-οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο των κατοίκων. Οι τοιχογραφίες του Μουσείου είναι του 1880, έργα Βαυαρών και Γερμανών ενώ δεν λείπουν ξυλόγλυπτα ταβάνια, οροφογραφίες και δύο ατομικά χαμάμ στη πίσω αυλή του. Σε καθορισμένη διάταξη βρίσκονται τα γεωργικά εργαλεία, ανάλογα με την εποχή που χρησιμοποιήθηκαν, επιδέξια σκαλισμένες κασέλες, που έκρυβαν ιερά κειμήλια, κοσμήματα, ασημένιες πόρπες, υφαντά, τσεβρέδες, φορεσιές Θρακιωτών-Σαρακατσάνων-Ποντίων είναι κάποιοι από τους θυσαυρούς, που κρύβει αυτό το οίκημα.Κάθε κομμάτι έχει μια ιδιαίτερη σημασία.

Ξάνθη

Η Πινακοθήκη Δήμου Ξάνθης

Η Δημοτική Πινακοθήκη ιδρύθηκε το 1997 και φέρει το όνομα “Χρήστος Παυλίδης” προς τιμή του Ξανθιώτη ζωγράφου ο οποίος δώρισε 30 περίπου έργα του για την μελλοντική Πινακοθήκη. Μετά τον θάνατο του ζωγράφου, η κληρονόμος του Ζωή Παυλίδη, δώρισε και άλλους πίνακές του στην Πινακοθήκη.Το κτήριο είναι από τα παλαιότερα κτίσματα της πόλης και παραδειγματίζει το τύπο της συμμετρικής παραδοσιακής κατοικίας των μέσων του 19ου αιώνα.

Advertising

Στον εσωτερικό του φιλοξενείται μέρος της συλλογής χαρακτικών έργων του Κέντρου Πολιτισμού Δήμου Ξάνθης και μεγάλος αριθμός έργων διαφόρων Ξανθιωτών καλλιτεχνών από δωρεές τους. Κατά καιρούς εμπλουτίζεται με νέες δωρεές δημιουργών καθώς και πολιτών της Ξάνθης. Επίσης, φιλοξενούνται λιθογραφίες μεγάλων Ελλήνων καλλιτεχνών όπως του Θεόφιλου, Τσαρούχη, Σικελιώτη, Τέτση, κ.α.Εσωτερικά η διάταξη των δωματίων γίνεται κατά τυπικό τρόπο γύρω από την κεντρική σκάλα.

Τέλος, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στο ξακουστό Ξανθιώτικο καρναβάλι, κατά τη διάρκεια του οποίου διοργανώνονται πολλές εκδηλώσεις και όλη η πόλη διασκεδάζει. Ακόμη οι Γιορτές της Παλιάς Πόλης που λαμβάνουν χώρα το φθινόπωρο και μοιάζουν με ένα τεράστιο πανηγύρι.

Ξάνθη