Με ένα μεσογειακό ταλέντο βουτηγμένο στο μπλε και το λευκό εκείνου του πάλαι ποτέ παρθένου Αιγαίου, με ένα έμφυτο πείσμα για κατάκτηση του καλαίσθητου, και πάνω από όλα, με μία οργιαστική διάθεση για δημιουργία από το πιο απλό, μικρό και ταπεινό, ο Ιωάννης Σταθογιάννης έφθασε κάποτε ως τη μακρινή χώρα με την Απαγορευμένη Πόλη και το ατελείωτο Τείχος, την Κίνα. Το ταξίδι του, ανεπανάληπτη και ανεξίτηλη εμπερία ζωής, μετουσιώθηκε για τον ίδιο σε μία άλλη χεγκελική εκτύλιξη του χρόνου ανάμεσα σε δύο πανάρχαιους πολιτισμούς του κόσμου. Και κάπου εκεί, σε αυτή την αέναη και σπειροειδή εξέλιξη του ιστορικού ρου, το πολιτισμικό σκέπτεσθαι και το ανήσυχο δημιουργείν του Ιωάννη άλλαξε συλλήβδην, συνδυάζοντας πλέον – φαινομενικά – ασυμβίβαστα στοιχεία της πανανθρώπινης πολιτισμικής ιστορίας, χωρίς να επαναλαμβάνει τα λάθη ώσμωσης εκείνου του παλαιοδιαθηκικού Πύργου της Βαβελ. Έννοιες, ιδέες και σύμβολα διασταυρώθηκαν σε ένα πρωτόγνωρο διαπολιτισμικό πλέγμα αναγέννησης του πνεύματος, ένα πλέγμα που από τότε παίρνει τη μορφή υφάσματος στα χέρια του Ιωάννη.
Σήμερα, εδώ, στο μικρό εργαστήριο με θέα το Κρητικό Πέλαγος συναντάμε τον Ιωάννη, συζητάμε μέχρι τη Δύση του Ηλίου για τη νέα εικαστική έκθεση του αλλά και για ό,τι άλλο τον απασχολούσε, τον απασχολεί και θα τον απασχολεί καλλιτεχνικά. Ο χρόνος κυλάει επιεικώς γρήγορα και οι πάμπολλες ιστορίες από τη μακρινή Κίνα χορεύουν μέσα στο μυαλό και των δύο. Ο Ιωάννης Σταθογιάννης, καθόλου στατικός, σαν να μην το χωράει ούτε αυτή η τεράστια φωλιά του Ποσειδώνα που απλώνεται μπροστά μας, στριφογυρίζει συνεχώς, σχεδιάζει, γεμίζει με χρώμα, διορθώνει, ονειρεύεται, και τέλος, παραδίδεται άνευ όρων στις ερωτήσεις.
Επιμέλεια συνέντευξης: Γιώργος Ορφανίδης
Διαβάζοντας το βιογραφικό σας το πρώτο πράγμα που αντιλαμβανόμαστε είναι ότι είστε ένα ανήσυχο πνεύμα, ένας εικαστικός γεμάτος γνώσεις και εμπειρίες από γωνιές του κόσμου με ιδιαίτερα ενδιαφέρον πολιτισμικό γίγνεσθαι στο διάβα του ιστορικού χρόνου. Θα θέλατε να συστηθείτε στο κοινό μας;
Αγαπώ την τέχνη και τα ταξίδια, όπως αναφέρω πολύ συχνά σε φίλους και γνωστούς, «είμαι ένας τυχοδιώκτης χρωμάτων», έχω επιλέξει την τέχνη για να επικοινωνώ και να συνδιαλέγομαι στην εκπαίδευση με τους μικρούς μαθητές μου, αλλά και με όλους τους εν δυνάμει καλλιτέχνες και φίλους του πολιτισμού, της σύγχρονης καλλιτεχνικής έκφρασης και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Με ενδιαφέρουν οι τεχνολογίες ψηφιακού σχεδιασμού και εκτύπωσης και το ύφασμα ως εκφραστικό μέσο. Και με τα δύο δημιουργώ και ιχνηλατώ τη νέα εποχή, για να προσεγγίσω σύγχρονα κοινωνικά θέματα, ιδέες, προβληματισμούς, να ευαισθητοποιήσω για τη σημασία της αναγκαιότητας της καλλιτεχνικής αγωγής αλλά και της συνοχής και ανάπτυξης της κοινότητας.
Αξιοποιώ την τέχνη σε κάθε έκφανση της ζωής μου και στη δουλειά μου για να ακουμπήσω με σεβασμό την ψυχή των γύρω μου αλλά και να ενδυναμώσω και τη δική μου ψυχή με ανθεκτικότητα και σύνεση.
Βασικός σταθμός στη διαδικασία σύνθεσης της καλλιτεχνικής σας πορείας φαίνεται να αποτελεί ο γεω-πολιτισμικός χώρος της Κίνας. Πώς προέκυψε το γεγονός αυτό και ποιες οι επιρροές του προς εσάς;
Στην Κίνα έζησα και εργάστηκα δυο χρόνια ως Λέκτορας στο Raffles Education Corporation. Παρατηρούσα αυτό το λαό που ήταν τόσο διαφορετικός στα μάτια μου και δεν ήξερα τίποτα για αυτόν – απλά πήγα να δουλέψω! Είναι ένας συγκινησιακός λαός. Όλα ξεκίνησαν από μια κακιά μου συνήθεια… Ήμουν μανιώδης καπνιστής για χρόνια (επιτέλους έστω το ελάττωσα – είναι τόσο «πασέ» αυτή η συνήθεια – στο σήμερα). Μου δόθηκε, λοιπόν, ένα τσιγάρο, από έναν φοιτητή μου, σαν ένδειξη καλής θέλησης, το οποίο είχε πάνω του ζωγραφισμένο έναν μικρό Μαίανδρο. Τότε, όταν μου το έδωσε είπα: «Το βλέπεις αυτό; Είναι ένα ελληνικό σύμβολο» και γυρνάει και μου λέει: «Όχι, είναι ένα κινέζικο σύμβολο». Εκεί του εξήγησα ότι ο Μαίανδρος είναι το πρώτο αρχέγονο σύμβολο των Ελλήνων και συμβολίζει το ελληνικό κλειδί, τότε μου απάντησε πως για αυτούς είναι το πρώτο κινεζικό σύμβολο το “lucky cloud” – (έφυγα ιδιαίτερα εκνευρισμένος μπορώ να σας πω από αυτή την μικρή συνομιλία).
Από εκεί ξεκίνησε μια όλη διαδικασία, όπου σε πολύ σύντομο διάστημα μέσα σε μια βδομάδα, μου ήρθε ένα γλυκό, το “moon cake”. Γιόρταζαν την Τσανκ Ε, μια θεότητα που από γυναικεία περιέργεια (the woman’s curiosity) πήρε ένα χάπι και ανέβηκε στους ουρανούς μαζί με το κουνέλι της. Αυτομάτως, λέγοντάς μου αυτόν το μύθο, μου ήρθε συγκυριακά το κουτί της Πανδώρας, διότι είναι ο μόνο ελληνικός μύθος που αναφέρεται στην γυναικεία περιέργεια από (ό,τι γνώριζα μέχρι τότε). Η Πανδώρα άνοιξε το κουτί και βγήκε από μέσα όλο το κακό και έμεινε μόνο η ελπίδα. Το ένα έφερε το άλλο. Μετά στην αναζήτησή μου για περισσότερους μύθους βρήκα τον Κουά Φού που έκλεψε τη φωτιά. Αυτό, επίσης, μου θύμισε έναν αλλόν ελληνικό μύθο, εκείνον του Προμηθέα. Άρχισα να αντιλαμβάνομαι και να θυμάμαι περισσότερο την ελληνικότητά μου, τον ελληνισμό μου που είχα διαβάσει. Δεν είχα εντρυφήσει, ό,τι θυμόμουν από αυτά που είχα κάνει στο σχολείο. Δεν είχαν βρεθεί σε πρώτο πλάνο όσον αφορά την καριέρα μου και, ως εκ τούτου, έπρεπε να επιστρέψω στα κείμενά μου, να ξανά θυμηθώ, τι είχε πει ο Όμηρος στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια και ποιοι ήταν οι μύθοι. Επέστρεψα στις βιβλιοθήκες ψάχνοντας τον ελληνικό πολιτισμό, αλλά σίγουρα και τον κινέζικο.
Είναι φυσικό, λοιπόν, να έχει σηματοδοτήσει την καλλιτεχνική μου πορεία.
Οι επιρροές έντονες διαφορετικές και αποκαλυπτικές.
Επιπλέον, το 2007 εκδόθηκε από το δέκατο μεγαλύτερο κρατικό οίκο της Κίνας, το πρώτο σας βιβλίο, αγγλο-κινεζικό βιβλίο-λεύκωμα με τίτλο Cultural Traveling between Greece and China. Μάλιστα, το βιβλίο εξαντλήθηκε μέσα σε ένα χρόνο, πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008 στο Πεκίνο, και ο εκδοτικός οίκος προχώρησε σε ανατύπωση. Το 2010 κυκλοφόρησε και η ελληνική μετάφραση του βιβλίου από τις εκδόσεις Helm. Δικαιολογημένα αρκετά διθυραμβικό όλο αυτό… Γιατί; Περί τίνος πρόκειται;
Η αλληλεπίδραση των πολιτισμών είναι ζητούμενο στο καλλιτεχνικό έργο μου αλλά και στη διδακτική μου πρακτική. Το βιβλίο μου αυτό δημιουργήθηκε λόγο παρατήρησης της Κινέζικης Κουλτούρας και της σύνδεσης μου με τις ρίζες μου.
Ήταν η συντροφιά στην μοναχικότητά μου… ως Έλληνας στην περιοχή… μιας και τότε ήμασταν ελάχιστοι στην Κίνα. Ήταν ένα απόσταγμα της προσωπικής μου ανατροφοδότησης ανάμεσα σε δύο φαινομενικά ασύνδετους πολιτισμούς που βρεθήκαν τόσο κοντά σε ένα βιβλίο – λεύκωμα, όταν διαμεσολαβεί η εκφραστική δυναμική της τέχνης.
Σκέφτομαι πολλές φορές αυτό που έγραψε ο Kandinsky μιλώντας για το χρώμα: «Είναι, λοιπόν, εν γένει το χρώμα ένα μέσο για την άσκηση μιας άμεσης επήρειας πάνω στην ψυχή. Το χρώμα είναι το πλήκτρο. Το μάτι είναι το σφυρί. Η ψυχή είναι το πιάνο με τις πολλές χορδές. Ο καλλιτέχνης είναι το χέρι που κάνει μέσω εκείνου ή του άλλου πλήκτρου την ανθρώπινη ψυχή να δονηθεί επωφελώς. Έτσι, είναι προφανές πως πρέπει να βασίζεται η αρμονία των χρωμάτων μόνον στο αξίωμα της επωφελούς προσέγγισης της ανθρώπινης ψυχής. Η βάση αυτή πρέπει να χαρακτηριστεί σαν αξίωμα της εσωτερικής αναγκαιότητας.»
Κατά τα άλλα, βλέποντας κάποιος τα έργα σας, με την πρώτη ματιά, υποστηρίζει ότι έμπνευσή σας αποτελούν η Προϊστορική Κρήτη, ο Αρχαιοελληνικός πολιτισμός συλλήβδην, και ένα Αιγαίο Πέλαγος, μάλλον βγαλμένο από την ποίηση του Ελύτη. Με άλλα λόγια, κάτι που σημειωτικά παραπέμπει με τον τρόπο του σε μία fabula διαχρονική, ελληνική, και ιδεατή. Γιατί αυτές οι επιλογές;
Μα πώς να μην είναι αυτές οι επιλογές όταν όλα αυτά τα στοιχεία που αναφέρετε που συνθέτουν τις διαχρονικές αξίες, την ελληνικότητα, την ιδεατή σχέση με τον τόπο και τους ανθρώπους αποτελούν κινητήρια δύναμη στη ζωή μου;
(Δεν πρόλαβε να τελειώσει καλά-καλά τη φράση του και μου έφερε να ρίξω μία ματιά σε ένα απόσπασμα από το Δελτίο Τύπου της επικείμενης έκθεσης του, το καλοκαίρι του 2021. Δεν είπε τίποτα περισσότερο! Χάθηκε στις σκέψεις του ξεφυλλίζοντας ένα βιβλίο αρχαίας κινεζικής τέχνης, ενώ εγώ διάβαζα, παίρνοντας, παράλληλα, μία γεύση για την επόμενη καλλιτεχνική συνεργασία του).
Σύμφωνα, λοιπόν, με την Δρ Αλεξάνδρα Κουρουτάκη, Ιστορικό Τέχνης που μελέτησε τη δουλειά του, μαθαίνουμε ότι: «Μνήμες, συναισθήματα και προσωπικές μαρτυρίες συνθέτουν την ταυτότητα της συλλογής Ιs & Zhu Stathoyiannis pillows collection. Ο εικαστικός ψηφιακός σχεδιασμός του Ιωάννη Σταθογιάννη όπως αποτυπώνεται σε ύφασμα, ξεφεύγει από το “διακοσμητικό” πνεύμα των εφαρμοσμένων τεχνών ή ακόμη και από το πνεύμα της αποστασιοποίησης και της απλής κοινωνικής καταγραφής της αμερικάνικης Pop Art και του Andy Warhol. Πρόκειται για μια τέχνη με βιωματική, συμβολιστική και εννοιολογική διάσταση, που βασίζεται κυρίως στην ιδέα, σε έννοιες και συναισθήματα που αφήνουν το υλικό τους αποτύπωμα σε ύφασμα που χρησιμοποιείται ως καμβάς και πεδίο εικαστικής έκφρασης με οδηγό τις μνήμες από τα ταξίδια του σε Ευρώπη, Αφρική, Ασία και Αμερική, πραγματεύεται στο έργο του έννοιες όπως ο τόπος, η παρουσία, η οντότητα, η ταυτότητα, η κρίση. Το βιωματικό και το μεταφυσικό στοιχείο είναι έντονο στην τελευταία συλλογή του Σταθογιάννη που φέρει τον τίτλο “Live or Die”. Ο καλλιτέχνης “διαπραγματεύεται” (εννοιολογικά και τεχνικά) με το φως και το νερό, σε συνθέσεις που εκλαμβάνονται ως προσωπική ένδειξη αγωνίας για τα τεκταινόμενα, σε προσωπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Χρησιμοποιεί νεκρές φύσεις και σύμβολα (γεωμετρικά σχήματα, καντηλήθρες, ψάρια, πτηνά) για να εκφράσει έντονους υπαρξιακούς και κοινωνικούς προβληματισμούς. Το χρώμα μεταφέρει την αίσθηση του υγρού στοιχείου που συνδέεται άλλοτε με θετικό και άλλοτε με αρνητικό πρόσημο. Η φύση πρωταγωνιστεί συμβολικά στις συνθέσεις του, ενώ πολλές είναι και οι αναφορές του σε σύμβολα της Κρητικής μυθολογίας.»
Τι άλλο θα μπορούσε να σας συγκινήσει, ώστε να μετουσιωθεί σε εκείνη την πρώτη ψιχάλα που θα φέρει την καταιγίδα των ιδεών και της δημιουργίας στο ψυχο-πνευματικό σας «είναι»;
Η τέχνη είναι γεμάτη συμβολισμούς. Αλλά και το περιβάλλον μας είναι πολυσήμαντο και ανεξάντλητο, θα έλεγα, σε πολλαπλά ερεθίσματα που ενεργοποιούν πολλαπλές αναγνώσεις.
Οι οπτικές και απτικές ποιότητες των έργων μου απηχούν προσωπικές και πολιτισμικές εμπειρίες που αναδύονται ασυνείδητα, καθώς με τις γραμμές το χρώμα, το σχήμα, την υφή και την τονική αξία διαμορφώνω τα οπτικά στοιχεία των δημιουργιών μου, επιχειρώ να αλληλοεπιδράσω με όσους αγαπούν την τέχνη, με το εμφανές ή λανθάνον περιεχόμενο τους.
Με ενδιαφέρει, πρωτίστως, η συγκινησιακή ανταπόκριση στις οπτικές μορφές των έργων μου. Με αυτόν τον τρόπο λειτουργώ όταν σχεδιάζω: Παρατηρώ, αφουγκράζομαι, εμπνέομαι, μετασχηματίζω, αποτυπώνω, εκφράζομαι, επικοινωνώ… Σπάνια ερμηνεύουμε, κατά τη γνώμη μου, το νόημα αν απλώς συσσωρεύσουμε οπτική μαρτυρία.
(Τότε μου έκανε νόημα με τα μάτια να διαβάσω και πάλι το Δελτίο Τύπου της εικαστικής έκθεσης του 2021. Το χαρτί είχε λερωθεί στην άκρη από κόκκινη μπογιά, όμως, δεν πειράζει. Θα μπορούσε να είναι και χειρότερα! Να είχε λερωθεί από καφέ… είχαμε φθάσει ήδη στο δεύτερο…).
Από τη δεύτερη επιμελήτρια της έκθεσης, τη Μαρία Δρακάκη, υποψήφια Δρ Πολιτισμικής Επικοινωνίας και Τεχνολογίας, που σχεδίασε και θα εμψυχώσει τα βιωματικά εργαστήρια στις παράλληλες δράσεις της έκθεσης πληροφορούμαστε ότι: «Η πρόσληψη της τέχνης είναι υποκειμενική, αφού ο καθένας την αντιλαμβάνεται και την ερμηνεύει με τον δικό του τρόπο. Ο δημιουργός Ιωάννης Σταθογιάννης αξιοποιεί ως υλικό το ύφασμα, γιατί τον συνδέει συγκινησιακά με προσωπικά του βιώματα και τροφοδοτεί ατελεύτητα την έμπνευση του, σε μια δημιουργική διαπραγμάτευση με το παρόν του. Είναι ευαισθητοποιημένος στις λεπτές προσωπικές και πολιτισμικές σημασίες και συνδηλώσεις του υλικού του. Οι οπτικές και απτικές ποιότητες των έργων του απηχούν προσωπικές και πολιτισμικές εμπειρίες που αναδύονται ασυνείδητα καθώς με τις γραμμές, το χρώμα, το σχήμα, την υφή και την τονική αξία, διαμορφώνει τα οπτικά στοιχεία των δημιουργιών του, επιχειρώντας να αλληλοεπιδράσει με το κοινό του με το εμφανές ή λανθάνον περιεχόμενο τους. Η ικανότητα απόκρισης στις οπτικές μορφές δεν αποτελεί συμπλήρωμα της καλλιτεχνικής δραστηριότητας, είναι μια ανεξάρτητη δημιουργική διαδικασία.»
Ο εαυτός σας σε τρεις λέξεις.
Περίεργος, παρατηρητής, ιχνηλάτης βαθύτερων νοημάτων.
Και φτάσαμε στο τέλος του φετινού θέρους, όπου σας συναντάμε να ξεκινάτε τη δόμηση ενός πρωτότυπου διαλόγου με άλλες είκοσι μία αδιαμφισβήτητα πολυσχιδείς, ίσως και ιντριγκαδόρικες, προσωπικότητες του σύγχρονου ελληνικού καλλιτεχνικού κόσμου. Ακούγονται όλα τόσο ευφάνταστα… Οποιοδήποτε ερωτηματικό επίρρημα ή αντωνυμία ίδιας χρήσης, και αν ακολουθήσει, φαντάζει επιεικώς λίγο, έως και ρηχό. Επομένως, ο λόγος κατευθείαν σε εσάς.
Είμαι χαρούμενος και νιώθω ευγνώμων για αυτή την μεγάλη ανταπόκριση στην πρόσκληση μου από σπουδαίους καλλιτέχνες που δημιουργούν στην Ελλάδα και την Ευρώπη
Είναι τιμή να συνδιαλέγεσαι με καλλιτέχνες που αξιοποιούν άλλα εκφραστικά μέσα, έχουν άλλη ματιέρα και μεταφέρουν μια διαφορετική σκευή εμπειριών. Είναι πλούτος αυτή η συμπόρευση και δυναμική αφετηρία για μια νέα εμπνευσμένη ενότητα!
Το επόμενο καλοκαίρι, το 2021, εύχομαι όλοι να συναντηθούμε σε μια δημιουργία γεφυρών συνεργασίας και εικαστικού διαλόγου στην έκθεση “Textured Stories by Is & Zhu Stathoyiannis pillows collection. Ιωάννης Σταθογιάννης. Αφηγήσεις σε ύφασμα.”
Ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που, κατά τη γνώμη σας, μπορεί να ανανεώσει την εξέλιξη των Τεχνών στην ελληνική πραγματικότητα του σήμερα; Το έχετε λάβει υπόψιν σας μέχρι τώρα;
Η τέχνη να λειτουργεί ως έκφραση και επικοινωνία, ισότιμα προσβάσιμη και ελεύθερη σε δημιουργούς και αποδέκτες. Η τέχνη να πρωταγωνιστεί στην καθημερινή ζωή με στόχο την συγκίνηση και την αισθητική καλλιέργεια. Η τέχνη που υποστηρίζεται από την πρώτη στιγμή στο σχολείο και διαπερνά δημιουργικά όλα τα γνωστικά αντικείμενα χωρίς να εγκλωβίζεται σε στεγανά και ταλέντα.
Για να συμβεί όμως αυτό αποτελεσματικά, όλο το ανθρώπινο σύστημα θα πρέπει να συντονιστεί προς αυτή την ιδέα. Πλέον μιλάμε για ψηφιακό εγγραμματισμό.
Αυτοί που χαράσσουν πολιτική στην εκπαίδευση και στον πολιτισμό εκπαίδευση (καλό θα είναι λίγο να σοβαρευτούν) – Πολιτισμός για μένα είναι άρρηκτα συνδεδεμένες έννοιες και αλληλεξαρτώμενες.
Και κάτι άλλο σημαντικό πολύ για μένα αναφορικά με την εκπαίδευση στην τέχνη: Να μπορούν τα παιδιά να αντιλαμβάνονται τις κρυφές και τις φανερές ποιότητες ενός έργου τέχνης. Επίσης, να χρησιμοποιούν τις οπτικές ποιότητες μια δημιουργίας για να εκφράσουν τις σκέψεις τους, τις ιδέες τους ελεύθερα και δημιουργικά χωρίς εμπόδια. Όχι μόνο με τον συμβατικό κώδικα επικοινωνίας, τον γραπτό και προφορικό λόγο δηλαδή. Αλλά και με άλλες γλώσσες που μονάχα οι τέχνες προσφέρουν.
Τα σχέδια σας για το προσεχές χρονικό διάστημα και τα όνειρα σας για το μέλλον;
Να Ζω, να εκφράζομαι, να ονειρεύομαι και να επικοινωνώ με την Τέχνη!
Ναι, Ιωάννη, να ζεις, να εκφράζεσαι, να επικοινωνείς με την Τέχνη, την οποία υπηρετείς εδώ και χρόνια με τόσο πάθος και σεβασμό! Στο ευχόμαστε όλοι ολόψυχα!
Εκείνη τη μέρα θέλησες να μοιραστείς και άλλα πολλά μαζί μας… μάλλον ο οικείος χώρος σε συνδυασμό με το ειδυλλιακό τοπίο σε έκανε λίγο πιο ευάλωτο… αλλά αυτά ταξιδεύουν κάπου στο Αιγαίο, μεταφορικά και κυριολεκτικά, αφού δεν θα αποκαλυφθούν εδώ. Τα άκουσε η θάλασσα του Ελύτη και του Σεφέρη, τα μεταφέρει γραμμένα σε μικρά-μικρά τσιτάτα ένα παλιό μπουκάλι, που παλεύει άνισα με τα κύματα. Όποιος θέλει να τα μάθει μπορεί… θα περιμένει περίπου ένα χρόνο… και το επόμενο θέρος θα επισκεφθεί την έκθεση σου, που με βακχική μανία συν-ετοιμάζουν τόσοι άνθρωποι… εκεί, θα σε ακούσουν όλοι να μιλάς, όχι με λόγια, αλλά με έργα.
Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Ιωάννη Σταθογιάννη για τη συνέντευξη!
Σήμερα, ο Ιωάννης Σταθογιάννης εργάζεται ως Εκπαιδευτικός στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση διδάσκοντας Εικαστικά.
Επισκεφθείτε την προσωπική ιστοσελίδα του εικαστικού.
Επιπλέον, πληροφορίες σχετικά με τo βιογραφικό, τα βιβλία και τη λοιπή επιστημονική βιβλιογραφία του εικαστικού μπορείτε να βρείτε, μεταξύ άλλων, στα εξής: Biblionet, Πολιτεία-Βιβλιοπωλείο, Academia.edu
Ενημερωθείτε σχετικά με την επικείμενη έκθεση του 2021, που περιγράφηκε νωρίτερα, από το: Artnart.eu
Την έκθεση επιμελούνται η Δρ. Αλεξανδρα Κουρουτάκη, Ιστορικός Τέχνης, Μέλος Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού (Ε.ΔΙ.Π.) Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης και η Μαρία Δρακάκη, ΜSc Πολιτιστικής διαχείρισης και Υπ. Δρ. Πολιτισμικής Τεχνολογίας & Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
