Θεοφανώ: Μια βυζαντινή Ιστορία-ένα graphic novel κόσμημα

Μια εικονογραφημένη «περιήγηση» στην αθέατη όψη του επικού Βυζαντίου μέσα από την ιστορία μιας δυναμικής γυναίκας υπόσχεται το «καλλιτεχνικό δίδυμο» των byzantine tales, Σπύρος Θεοχάρης και Χρυσαυγή Σακελλαροπούλου στο graphic novel-κόσμημα “Θεοφανώ: Μια βυζαντινή ιστορία.” Το παραμύθι μιας άσημης «Πριγκίπισσας» αναπτύσσεται στα κινηματογραφικά καρέ μιας λεπτεπίλεπτα δουλεμένης αφήγησης για να μας υπενθυμίσει τα κληροδοτήματα του Βυζαντίου που «ανασαίνει» στους παλμούς του σύγχρονου πολιτισμού. Ο Ελληνικός Μεσαίωνας στην πιο χρυσή εποχή του σε ένα graphic novel που θα διαβάσεις απνευστί…

Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες της εικονογραφημένης νουβέλας «περιοδεύεις» στους αθέατους θησαυρούς της Βυζαντινής εποποιίας του 10^ου αι., καθώς αιχμαλωτίζεσαι από μια «παλίρροια» έντονων χρωματισμών, περίτεχνα σμιλευμένων προσωπογραφιών και μιας καθάριας ιστορικής αφήγησης «καλλωπισμένης» με μυθοπλαστικούς «πολύτιμους λίθους» εφάμιλλη της πλούσιας διακόσμησης των βυζαντινών στεμμάτων με διαμάντια και ρουμπίνια.

Μια ιστορική ροή που αποδεσμεύεται από τις ξύλινες περιγραφές για να συστήσει σε μαθητές και ενήλικες την πολυπρόσωπη ιστορία της Αυτοκράτειρας Θεοφανούς. Απαλλαγμένη από βαρίδια του παρελθόντος, δράκους και  μαγικά ξόρκια του σκοτεινού Μεσαίωνα, μυθοπλαστικά πλάσματα και υπερφυσικές δυνάμεις της ποπ κουλτούρας, η «γραφίδα» του Σπύρου και το μοντέρνο «πινέλο» της Χρυσαυγής  υφαίνουν πολυεδρικά τα γεγονότα που οδήγησαν την ταπεινή Αναστασώ από το καπηλειό της Λακωνίας στο Ιερό Παλάτιο. Οικογενειακοί μελοδραματισμοί, εμβληματικές μάχες, πολιτικές συνωμοσίες, βυζαντινές ίντριγκες, απρόσμενες προδοσίες περιτυλίσσονται γύρω από την αμφιλεγόμενη παρουσία μιας γυναίκας δηλητήριο. Απαράμιλλο κάλλος και γυναικεία πανουργία τα ισχυρά μαντζούνια που στεφάνωσαν ως Αυτοκράτειρα την Αναστασώ μέσα ένα σκληρό ανδροκρατούμενο βυζαντινό κόσμο.

Αναγνωρίζοντας στα πρόσωπα των εμβληματικών πρωταγωνιστών τα «πάθη» που φωλιάζουν στον σύγχρονο άνθρωπο για πολιτική και κοινωνική εξύψωση γινόμαστε μάρτυρες μιας πρωτότυπης, χολιγουντιανής αναβίωσης της ιστορίας με φίνες ηθογραφικές πινελιές και μεγάλες δόσεις βυζαντινής μεγαλοπρέπειας.

Μια πολυδαίδαλη λίστα από αξιοσημείωτα μνημεία περιλαμβάνει τις περιγραφές του ναού των Αγίων Αποστόλων όπου στεγαζόταν το αυτοκρατορικό μαυσωλείο, το τζυκάνιον ή αλλιώς το πόλο επί ίππου, τα επιμήκη τείχη της Πόλης «αναζωογονημένα» κατόπιν πολύχρονης αναδίφησης σε πρωτογενείς ιστορικές πηγές. Από τον εξώστη της μέχρι πρότινος αποστειρωμένης ιστορικής έρευνας μεταφερόμαστε στην σκηνή της πολυφωνικής Κωνσταντινούπολης του 10^ου αι. για να παρακολουθήσουμε την περιδίνηση μιας εμπνευσμένης δραματουργίας που θα επιφέρει την τελική κάθαρση, τον διδακτισμό ή απλά τη ψυχαγωγία μας.

Πόσο ζωντανό φαντάζει το Βυζάντιο σήμερα; Ποια είναι τα πρώτα ερεθίσματα που γέννησαν την ανάγκη για τη διήγηση αυτής της Βυζαντινής ιστορίας; Ποιες οι διδαχές της Θεοφανούς στη σύγχρονη γυναίκα; Υπάρχει θέση στην κινηματογραφική βιομηχανία για τις άγνωστες ιστορίες του Βυζαντίου;

Advertising

Συνομιλούμε με τους δημιουργούς του graphic novel “Θεοφανώ: Μια βυζαντινή ιστορία,” Σπύρο Θεοχάρη και Χρυσαυγή Σακελλαροπούλου για να απαντήσουν σε αυτές και άλλες ερωτήσεις.

Ας τους γνωρίσουμε καλύτερα..

Ο Σπύρος Θεοχάρης απόφοιτος Αγγλικής φιλολογίας με έντονες ιστορικές ανησυχίες και συστηματική ενασχόληση με την ανάγνωση βιβλίων ιστορίας, ανέλαβε πέραν της συγγραφής την ιστορική διασταύρωση των πρωτογενών πηγών για τη μέγιστη πιστότητα.

Η Χρυσαυγή Σακελλαροπούλου, απόφοιτος Χημικού με την καλλιτεχνική της γραφίδα «κουβάλησε» τα ερεθίσματα της πολύχρονης ενασχόλησης με την κλασική ζωγραφική στην εικονοποίηση και «εκσυγχρονισμό» του αθέατου Βυζαντίου του 10^ου αι., αναλαμβάνοντας την καλλιτεχνική σχεδίαση της πρώτης τους προσπάθειας.

Επιμέλεια συνέντευξης: Χρύσα Μπάτου

«Ταξιδέψτε στο Βυζάντιο την εποχή της ακμής του» σε… «μια ευπρόσδεκτη συνάντηση ιστορικού υποβάθρου και μυθοπλαστικής-σχεδιαστικής δύναμης, με τη Θεοφανώ στο επίκεντρο» -ένα δείγμα μόνο των διθυραμβικών κριτικών του πρώτου σας graphic novel «Θεοφανώ: Μια βυζαντινή ιστορία». Τι να περιμένει ο αναγνώστης από την πρώτη κιόλας σελίδα;

Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να έχει μια οπτική επαφή με τον ιστορικά παρεξηγημένο κόσμο του Βυζαντίου και παράλληλα να διαβάσει την ιστορία μιας κοινής γυναίκας με καταγωγή από τη Σπάρτη που επηρέασε με διάφορους τρόπους την ιστορική εξέλιξη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας(ορθότερα: της Βασιλείας των Ρωμαίων) σε μια εποχή ακμής σε όλους σχεδόν τους τομείς.

Ευφάνταστες δολοπλοκίες, ακανθώδεις  «πολιτικές συνωμοσίες» και μια άσβεστη δίψα για εξουσία που θα ζήλευαν οι δημιουργοί του… Game of Thrones, μεσουρανούν στο πρώτο σας εγχείρημα με φόντο την εποποιία της Κωνσταντινούπολης του 10^ου αι. Για ποιόν λόγο ανατρέξατε σε αυτήν την περίοδο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας; Τι σας γοήτευσε περισσότερο;

Η αναφορά στο game of thrones δεν είναι τυχαία.

Η εξιστόρηση των πολιτικών ανταγωνισμών στην εποχή του μεσαίωνα είναι μια από τις αιτίες που μας τράβηξε περισσότερο αυτή η ιστορική περίοδος.

Ειδικά όσον αφορά την περίπτωση της Θεοφανούς, δεν χρειάζεται κανείς να αυτοσχεδιάσει για να κάνει την ιστορία πιο ενδιαφέρουσα ή πιο ιντριγκαδόρικη, είναι από μόνη της σαν ένα έτοιμο μυθιστόρημα με όλα αυτά τα γεγονότα που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της ζωής της.

Πέρα από αυτό, και οι δύο έχουμε ταξιδέψει αρκετές φορές στην Κωνσταντινούπολη και έχουμε μαγευτεί από το τοπίο του Βοσπόρου αλλά και τα ιστορικά μνημεία. Δυστυχώς, τα Βυζαντινά μνημεία είναι ελάχιστα και δεν αντικατοπτρίζουν την δόξα της Βυζαντινής Κωνσταντινούπολης. Εκεί μας ήρθε και η ιδέα μέσα από αυτή την ιστορία να απεικονίσουμε κτίρια, κοσμήματα, στέμματα και παλάτια που προβάλλουν στον αναγνώστη μια κρατική οντότητα σε πλήρη ακμή, και με έναν προηγμένο κοσμικό πολιτισμό, για τα δεδομένα της εποχής.

Γενικά, πρόθεσή μας ήταν να αντιστρέψουμε όλες τις στερεοτυπικές απόψεις περί σκοταδισμού, θεοκρατικού καθεστώτος κλπ. και να δημιουργήσουμε ένα ενδιαφέρον προς έναν, ιστορικά, πιο οικείο μεσαίωνα: Αυτόν του Βυζαντίου που μάλιστα εκείνη την εποχή υπερέχει σε σχεδόν κάθε τομέα σε σχέση με τον δυτικό κόσμο καθώς είναι το μόνο κράτος που έχει καταφέρει να διατηρήσει την αρχαία Ελληνορωμαϊκή κληρονομιά ζωντανή και να επιβιώσει τόσους αιώνες μέσα σε ένα περιβάλλον συνεχούς διεθνούς αστάθειας.

Στις σελίδες της εικονογραφημένης νουβέλας μάς συστήνετε τον όρο Βυζάντιο. Το Βυζάντιο «μιλά» ελληνικά, «σκέφτεται» βαθύτατα χριστιανικά και διοικείται «ρωμαϊκά» αλλά φαντάζει άγνωστο ακόμη και σήμερα. Πόσο ζωντανό είναι το Βυζάντιο σήμερα;

Ο όρος Βυζάντιο απαντάται μόνο στα εισαγωγικά κείμενα προκειμένου να έχει μια οικειότητα το κοινό με το περιεχόμενο. Εντός της ιστορίας χρησιμοποιούνται μόνο οι ιστορικοί όροι, Βασιλεία των Ρωμαίων και Ρωμανία. Οι Βυζαντινοί ως γνωστόν αποκαλούσαν τους εαυτούς τους Ρωμαίους. Είναι μια μεγάλη ιστορία που ξεκινά από την εποχή του αυτοκράτορα Καρακάλλα που αποδίδει την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους της αυτοκρατορίας χωρίς καμία διάκριση και συνδέεται επίσης με τη “δαιμονοποίηση” του όρου Έλληνας ως θρησκευτικό προσδιορισμό. Μας κάνει ιδιαίτερη έκπληξη που το Βυζάντιο είναι άγνωστο σήμερα, ενώ ταυτόχρονα είναι παντού γύρω μας. Από που να ξεκινήσει κανείς;

Η Ρωμαίικη γλώσσα ή αλλιώς Μεσαιωνική Ελληνική είναι ουσιαστικά η γλώσσα που έχει επηρεάσει όσο καμία άλλη την Νεοελληνική γλώσσα. Η ονομασία Ρωμιός ήταν το κύριο στοιχείο ταυτότητας επί Τουρκοκρατίας και μας συνόδευσε μέχρι και το 1821 όπου και αποφασίστηκε να αποβληθεί από το Νέο Ελληνικό κράτος. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και μετά το 1821 όλοι οι Ελληνικοί πληθυσμοί σε Μικρά Ασία και Κωνσταντινούπολη αυτοαποκαλούνταν και ακόμα αποκαλούνται Ρωμιοί.

Αν κοιτάξουμε προς τις θρησκευτικές αργίες μας, πολλά από τα τοπικά ήθη και έθιμα, την μουσική, τους χορούς, τα φαγητά και τα γλυκά που έχουμε σήμερα θα βρούμε μια ζωντανή Ρωμιοσύνη μέσα. Ακόμα και η μούντζα, ή “εθνική μας χειρονομία” ανάγεται στην εποχή του Βυζαντίου. Συνεπώς, θεωρούμε ότι το Βυζάντιο είναι τόσο ζωντανό και τόσο εμποτισμένο στην σύγχρονη Ελληνική κοινωνία που καταλήγουμε να μην το αντιλαμβανόμαστε.

«Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις, — εκεί που πάει να σκύψει

με το σουγιά στο κόκαλο, με το λουρί στο σβέρκο,

Νά τη, πετιέται αποξαρχής κι αντρειεύει και θεριεύει

και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου»

γράφει ο Γιάννης Ρίτσος στη συλλογή του Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας.

Ελληνισμός και Ρωμιοσύνη δυο έννοιες παράλληλες που σε κάποια στροφή της ιστορίας φαίνεται να λοξοδρόμησαν. Γιατί η λέξη «ρωμιός» ηχεί ακόμη τόσο απαξιωτικά;

Επειδή είναι ένα πολύ ευαίσθητο και πολύ εύκολα παρεξηγήσιμο θέμα, ξεκαθαρίζουμε πρώτα ότι δεν είμαστε εμείς αρμόδιοι να εξηγήσουμε. Η καθαρά προσωπική μας γνώμη σε αυτό, έχει να κάνει με τα στοιχεία ταυτότητάς μας, την πολιτική δημιουργίας του Νεοελληνικού κράτους βασισμένου στα πρότυπα του διαφωτισμού με το βλέμμα προς την αρχαία Ελλάδα και με την γεωπολιτική πραγματικότητα του 18ου αιώνα που επιθυμούσε τη διατήρηση του παραπαίοντος Οθωμανικού κράτους ως αντίβαρο στη Ρωσική διείσδυση προς τις “θερμές θάλασσες”. Για να μην πλατειάζω με κίνδυνο να θεωρηθούν αυτά που εκφράζω αλυτρωτικά, απλά θα παραθέσω τα λόγια της πασίγνωστης Βυζαντινολόγου, Ελένης Γλύκατζη Αρβελέρ γιατί όσο και να εθελοτυφλούμε κρύβουν μια, καθαρά ιστορικά, μεγάλη αλήθεια:

“Εμείς αφήσαμε το Ρωμιός και πήραμε το Έλλην, γιατί η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που δεν απελευθέρωσε την κοιτίδα του γένους, την Πόλη. Αν βγάλεις την Πόλη, η ιστορία, δεν έχει έρεισμα, συνέχεια. Οπότε κάναμε το πήδημα, βάλαμε όλο το Βυζάντιο σε μια παρένθεση και κάναμε τον Περικλή τον άμεσο πρόγονό μας.”

(*Προς διασταύρωση εδώ: https://paspartou.gr/eya-kakleidaki/eleni-glykatzi-arbeler-mellon-tis-elladas-exartatai-mono-apo-toys-ellines)

Όσον αφορά τις έννοιες Έλληνας και Ρωμιός, σε αντίθεση με το τι πιστεύει ο περισσότερος κόσμος, έχουν αλλάξει πολλές φορές τη σημασιολογική αλλά και προσδιοριστική τους έννοια μέσα σε τόσους αιώνες ιστορίας.

Είναι λογικό και επόμενο να έρχονται κοντά σε κάποιες περιόδους και και σε κάποιες άλλες να απομακρύνονται, και ακόμα πιο λογικό είναι να υπάρχουν συνεχώς αντιδικίες σε απλοϊκές ερωτήσεις τύπου, “Ήταν Ελληνικό το Βυζάντιο;”, όταν προηγουμένως δεν έχει αποσαφηνιστεί η έννοια “Ελληνικό” για να υπάρχει μια κοινή αντίληψη του όρου πάνω στον οποίο απαντά κάποιος μια τέτοια ερώτηση.

Advertising

Άρωμα… Βυζαντίου κυριαρχεί στο graphic novel με τη γλυκόπικρη γεύση όμως μιας αμφιλεγόμενης γυναίκας. Η ιστορική πορεία του Βυζαντίου φιλοξένησε πολλές κραταιές Αυτοκράτειρες. Τι σας κέντρισε στην ιστορία της Θεοφανούς;

Η Θεοφανώ μας κέντρισε ως προσωπικότητα γιατί κατάφερε ό,τι κατάφερε και επιβίωσε σε ένα ασταθές περιβάλλον με συνεχείς αλλαγές αυτοκρατόρων. Όπως και η Θεοδώρα του Ιουστινιανού, ξεκίνησε και αυτή από πολύ χαμηλά για να φτάσει εκεί που έφτασε.

Στην περιγραφή της Αγγλικής έκδοσης γράφουμε ότι η ιστορία της θυμίζει το παραμύθι της Σταχτοπούτας χωρίς όμως το “ζήσαμε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα,” μάλλον το αντίθετο.

Άλλο ένα πράγμα που μας έσπρωξε προς τη Θεοφανώ είναι ότι έζησε μια εποχή πασίγνωστων ιστορικά αυτοκρατόρων όπως ο Κωνσταντίνος Ζ’ Πορφυρογέννητος, ο Νικηφόρος Φωκάς και ο Ιωάννης Τσιμισκής, όπως και το ότι η ίδια έφερε στον κόσμο δύο μέλλοντες αυτοκράτορες, με τον έναν εξ αυτών να είναι ο διάσημος Βασίλειος Β’ Πορφυρογέννητος/Νεότερος/Βουλγαροκτόνος.

«Τους νίκησε όλους, εκτός από μια γυναίκα» δηλώνει ο καταληκτικός στίχος του επιγράμματος στον τάφο του Νικηφόρου Φωκά. Από ένα καπηλειό της Λακωνίας στον χρυσοποίκιλτο Αυτοκρατορικό θρόνο, η Αναστασώ ή αλλιώς η Θεοφανώ χωρίς υπερωικές καταβολές θα μπορούσε να είναι Μούσα αρχαίων δραματουργών. Πρόκειται τελικά για μια γυναίκα δηλητήριο;

Αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε το χαρακτήρα της Θεοφανούς με μια διαφορετική, πιο ανθρώπινη διάσταση. Ο λόγος πίσω από αυτό είναι η πρόθεση μας να μην της δώσουμε καμία ταμπέλα, να μην είναι ούτε η καλή ηρωϊδα αλλά ούτε και ο κακός της ιστορίας.

Όπως και για κάθε άνθρωπο, πίσω από κάθε πράξη της Θεοφανούς υπάρχει ένα κίνητρο.

Το κίνητρο αυτό είναι πολυσύνθετο αλλά πάντα καταλήγει στο καθήκον να προστατέψει τα παιδιά της και να διασφαλίσει τη θέση τους στο παλάτι ενάντια σε επίδοξους σφετεριστές του θρόνου.

Αφήνουμε στον κάθε αναγνώστη, αφού έχει διαβάσει την ιστορία και έχοντας στο μυαλό του τις καταστάσεις που επικρατούσαν εκείνη την εποχή στο παλάτι και το πώς λειτουργούσε το παιχνίδι της εξουσίας, να αποδώσει στον χαρακτήρα της τον ρόλο του θύτη ή του θύματος. Το ίδιο είχαμε πρόθεση να πετύχουμε και με τους υπόλοιπους χαρακτήρες στην ιστορία.

Γυναίκα, σύζυγος, μητέρα, πολιτικός η Θεοφανώ ενσαρκώνει τους ρόλους μιας σύγχρονης γυναίκας μέσα σε ένα σκληροπυρηνικό ανδροκρατούμενο Βυζάντιο. Ποιες οι διδαχές που κληροδοτεί η ιστορία της Θεοφανoύς στη γυναίκα του 21^ου αι;

Η Θεοφανώ έπαιξε το παιχνίδι της εξουσίας με τα δικά της όπλα. Σε μια εποχή όπου η δύναμη των όπλων και η ανδροκρατία κυριαρχούν  σχεδόν σε όλους τους τομείς της ζωής, μια ασήμαντη κόρη ενός ταβερνιάρη χρησιμοποιεί την ομορφιά της και το μυαλό της για να φτάσει να ελέγχει τις τύχες μιας ολόκληρης αυτοκρατορίας. Δεν είναι και μικρό κατόρθωμα αυτό.

Για μια γυναίκα του 21ου αιώνα, η Θεοφανώ αποτελεί πρότυπο δυναμικής γυναίκας που μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνη της σε δυσχερείς συνθήκες.

Στα χρόνια της Θεοφανούς μπορεί να χρειαζόταν η συνδρομή δηλητηρίου και προσωπικής διπλωματίας. Στα σημερινά χρόνια οι συνθήκες έχουν αλλάξει και τα νέα όπλα κάθε γυναίκας είναι η εκπαίδευση και η καριέρα τους.

Στο ζήτημα της μητρότητας, η Θεοφανώ δίνει το παράδειγμα ως γονέας παιδιών χωρίς πατέρα. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει μια μονογονεϊκή οικογένεια του σήμερα παρά τη εξέλιξη της κοινωνίας μας είναι αρκετά σοβαρά και έχουν να κάνουν πρωτίστως με τα οικονομικά ζητήματα, άρα ας σκεφτεί κανείς στον 10ο αιώνα πόσο δύσκολα θα ήταν τα πράγματα, ιδιαίτερα για μια μόνη αυτοκράτειρα που κλήθηκε να παλέψει για να διατηρήσει το στάτους το δικό της και των παιδιών της  σε ένα περιβάλλον που ίσχυε το μότο: “ο θάνατος σου η ζωή μου”.

«Ο Θεός φάνηκε στο πρόσωπο» της Αναστασώ, μιας γυναίκας «καλής στο σώμα, ωραίας στην όψη» κατά τον Λέοντα Διάκονο, ένα άγαλμα κάλλους που «υπνώτισε» τον Ρωμανό Β’ -ένα παιδίον «εὐόφθαλμο, ροδινοπρόσωπο, με ευθυτενές ανάστημα σα κυπαρίσσι, χαροποιό καί γλυκό στα λόγια, ήσυχο και προσηνή». Το κάλλος αναδεικνύεται σε συστατική επιστολή για τη Θεοφανώ ή σε μια «ολιγοχρόνια τυραννία»; Ποιος είναι ο «κλασικός» κώδικας κάλλους των Βυζαντινών;

Κατά τη διάρκεια των Βυζαντινών χρόνων υπήρχε ένα πρότυπο εμφάνισης που θεωρητικά απαιτούνταν να έχει ο εκάστοτε αυτοκράτορας ως αντιπρόσωπος του Θεού επί της Γης. Το ίδιο ίσχυε και για τις αυτοκράτειρες για τις οποίες υπήρχαν συγκεκριμένα κριτήρια ομορφιάς, και με βάση αυτά επιλέγονταν.

Σίγουρα η ομορφιά της Θεοφανούς ήταν το “εισιτήριό” της στο αυτοκρατορικό παλάτι, και σίγουρα τη βοήθησε στη μετέπειτα πορεία της. Ωστόσο η εδραίωση της στο παλάτι απαιτούσε και άλλα χαρίσματα πέρα από την εξωτερική της εμφάνιση.

Ο καλλωπισμός «ηγεμονεύει» κάθε πτυχή του βυζαντινού βίου με «πληθωρικότητα» ένδυσης, υπόδησης, περίτεχνων κομμώσεων, πολύτιμων κοσμημάτων, πολυδαίδαλων αρχιτεκτονικών κτισμάτων. Ποια στοιχεία της βυζαντινής τρυφής σας προκάλεσαν ιδιαίτερη εντύπωση;

Όλα όσα αναφέρετε και εσείς! Γι’ αυτό το λόγο επιλέξαμε να προσαρμόσουμε αυτή την ιστορία σε graphic novel. Για να απεικονίσουμε όλη αυτή την κοσμική μεγαλοπρέπεια του Βυζαντίου που είναι κατά πολύ άγνωστη. Πολλοί φαντάζονται το Βυζάντιο με βάση τα οπτικά ερεθίσματα από τον δυτικό μεσαίωνα.

Εμείς τους δείχνουμε ένα Βυζάντιο μεγαλοπρεπές, με πολύχρωμα ρούχα, πολυτελή κοσμήματα, με τον αυτοκράτορα να μην έχει ένα, αλλά πολλά διαφορετικά χρυσά στέμματα, με μια Κωνσταντινούπολη να είναι η μοναδική μεγαλούπολη στην Ευρώπη, με θρόνους που υψώνονται και μηχανικούς λέοντες να βρυχώνται στην αίθουσα του θρόνου, με το πορφυρό δωμάτιο που ήταν καλυμμένο όλο από πορφύρα και άλλα πολλά.

 

Το αυτοκρατορικό πορφυρό χρώμα ζευγαρώνει τις θερμές και ψυχρές αντιθέσεις της χρωματικής παλέτας, «την αξιοπρέπεια των γηρατειών» με τη «γοητεία της νεότητος». Ποιος ο βασικός λειτουργικός και σημασιολογικός αντίκτυπος του πορφυρού χρώματος στον βυζαντινό κόσμο;

Η χρήση της Πορφύρας ανάγεται στα αρχαία χρόνια. Ως σπάνιο και εξαιρετικά ακριβό χρώμα, συνήθως αποτελούσε προνόμιο της εκάστοτε ελίτ. Ως κληρονόμημα της παλαιάς Ρώμης, στη Νέα Ρώμη η πορφύρα αποτελεί το σήμα κατατεθέν της αυτοκρατορικής εξουσίας. Στην εποχή της Θεοφανούς, η γέννηση του διαδόχου του θρόνου λάμβανε χώρα στο λεγόμενο πορφυρό δωμάτιο όπου τα πάντα ήταν επενδυμένα στην πορφύρα για συμβολικούς λόγους. Οι αυτοκράτορες ήταν οι μόνοι που είχαν το δικαίωμα να φορούν πορφυρές μπότες, υπάρχει μάλιστα και μια σκηνή στο βιβλίο όπου ο Νικηφόρος Φωκάς φορά τις πορφυρές μπότες για να δείξει ότι αυτός είναι ο νέος αυτοκράτορας. Ακόμα και στο θάνατό τους οι αυτοκράτορες ενταφιάζονταν μέσα σε πορφυρές σαρκοφάγους.

Σπύρο, πόσο εύκολο ήταν το «μοντάζ» των καρέ μιας πολυπρόσωπης ιστορίας σε 136 σελίδες; Ποια είναι η επιτυχημένη «συνταγή» μυθοπλαστικών και ιστορικών «συστατικών»; Ποιο σημείο της αφήγησης θα ξεχώριζες;

Δεν ήταν καθόλου εύκολο. Μακάρι η διαδικασία της εικονογράφησης να μην ήταν τόσο αργή ώστε να μπορεί να αναπτυχθεί πλήρως μια ιστορία αντάξια ενός βιβλίου 300 σελίδων. Ωστόσο το γεγονός ότι με την αφήγηση υπάρχει και εικόνα βοηθά να καλυφθεί αρκετό από το χαμένο αφηγηματικό έδαφος.

Είναι φυσικό και επόμενο λοιπόν, να παραληφθούν αρκετά γεγονότα και αρκετοί χαρακτήρες σε μια ιστορία 30 ετών. Ο στόχος μου ήταν να παρουσιάσω μια αφήγηση όσο το δυνατόν πιο συνεκτική με κύριο συνδετικό κρίκο την Θεοφανώ και με παράλληλη προβολή κάποιων ιστορικών γεγονότων που άξιζαν να έχουν μια θέση στο graphic novel ακόμα και σε βάρος της ίδιας της ιστορίας που ίσως και να κινήθηκε αρκετά γρήγορα σε κάποια σημεία.

Πέρα από την αφήγηση, πολύ μεγάλη πρόκληση για μένα ήταν και να μπορέσω να δώσω χαρακτήρα σε κάθε προσωπικότητα ώστε να μην φαίνονται σαν απλές στερεοτυπικές καρικατούρες βάση της ιδιότητάς τους. Ως παράδειγμα θα δώσω τους δύο πρωταγωνιστικούς ευνούχους, τον Ιωσήφ Βρίγγα και τον Βασίλειο Λεκαπηνό. Αφιερώθηκε αρκετός χώρος σε αυτούς τους δυο ώστε να ξεφύγουν από τα στερεότυπα που δημιουργεί η ιδιότητά τους ως ευνούχοι.

Αγαπημένο μου σημείο της αφήγησης είναι οι τελευταίες σελίδες στο 3ο κεφάλαιο όπου χάνεται εντελώς η διάκριση μεταξύ του καλού και του κακού, χάνεται ίσως η ταύτιση του αναγνώστη με τον χαρακτήρα της κυνικής, σε εκείνο το σημείο, πρωταγωνίστριας και οδηγεί σε μια κορύφωση διαμαχών δυο αντιμαχόμενων πλευρών με στόχο την εξουσία.

Advertising

Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε κατά την έρευνα; Υπάρχει μια ικανοποιητική «δεξαμενή» ιστορικών πηγών για την Θεοφανώ και το Βυζάντιο του 10^ου αι.;

Συγκριτικά με άλλες περιόδους, υπάρχουν αρκετές πηγές για εκείνη την εποχή. Δυστυχώς, ειδικά όσον αφορά την ιστορία της Θεοφανούς, δεν είναι καθόλου διαφωτιστικές. Κάθε πηγή αναφέρει τα γεγονότα από μια συγκεκριμένη σκοπιά και σίγουρα με κάποιο πολιτικό κίνητρο. Μη όντας Βυζαντινολόγος, λειτούργησα ως συγγραφέας και πήρα τα πιο ενδιαφέροντα σημεία από την κάθε πηγή. Για παράδειγμα, υπάρχει πηγή που αναφέρει ότι η Θεοφανώ ήταν αριστοκρατικής καταγωγής. Προτίμησα αντ’ αυτού να επιλέξω την ιστορία όπου αναφέρεται ότι ήταν ταπεινής καταγωγής.

Το πιο δύσκολο απ’ όλα, μάλιστα συμφώνησαν και ακαδημαϊκοί σε αυτό μαζί μας, ήταν να βρω περιγραφές κτιρίων, φορεμάτων, στεμμάτων ή και τελετουργιών ώστε να απεικονιστούν όσο το δυνατόν πιο πιστά γίνεται από την εικονογράφο. Ένα παράδειγμα που αναφέρουμε παντού είναι το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας. Με εξέπληξε όταν πρωτοέμαθα πως έμοιαζε πραγματικά το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας και πόσο διαφορετικό ήταν σε σχέση με το πως είναι μια εκκλησία σήμερα.

Όταν κανείς γράφει ένα βιβλίο μπορεί με έξυπνο τρόπο να περιγράψει κάτι ώστε να χτίσει ο αναγνώστης στη φαντασία του ότι θέλει. Στο είδος του graphic novel, δεν υπάρχει αυτή η επιλογή. Πρέπει να απεικονιστούν πράγματα που δεν γίνεται να αποφύγουμε. Μας ταλαιπώρησε λίγο αυτό αλλά ήταν επιλογή μας γιατί θέλαμε να υπάρχει όσο το δυνατόν περισσότερη ιστορική ακρίβεια στις απεικονίσεις.

Η «Βασίλισσα των πόλεων», η πόλη των τριών ονομάτων ή αλλιώς η Κωνσταντινούπολη με την πολυφωνία κουλτούρας, γλώσσας, θρησκείας, μνημείων ολοκληρώνει έναν ιστορικό κύκλο δυόμιση χιλιάδων και πλέον ετών. Επισκεφθήκατε την Πόλη προς αναζήτηση σημείων της ένδοξης περιόδου για να ξεναγήσετε όλους εμάς κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη του 10^ου αι;

Ναι έχουμε επισκεφτεί την Πόλη αρκετές φορές. Είναι ένας τόπος ιστορικά συνδεδεμένος με τον Ελληνισμό και όσο και αν ακούγεται κλισέ, όταν κάποιος Έλληνας πάει εκεί δεν νιώθει ότι είναι σε άλλη χώρα. Είναι μια πόλη που ο χαμένος της κοσμοπολίτικος χαρακτήρας ακόμα διατηρείται και εξυφαίνεται παντού. Οι ίδιοι οι κάτοικοι της το βλέπουν αυτό και σιγά σιγά έχουν αρχίσει να το αγκαλιάζουν. Έχει αρχίσει να υπάρχει ένα ολοένα και αυξανόμενο ιστορικό ενδιαφέρον για το Βυζάντιο στην Τουρκία και αυτό είναι πολύ ευχάριστο γιατί ίσως θα γίνει μια προσπάθεια να αποκαλυφθούν περισσότερες πτυχές του, είτε ιστορικές είτε αρχαιολογικές.

Δυστυχώς, όπως αναφέραμε και πριν δεν έχουν διασωθεί αρκετά Βυζαντινά μνημεία που να ανάγονται στον 10ο αιώνα. Φερειπείν, δεν υπάρχει ούτε το Ιερό Παλάτι, ούτε το Αυγουσταίον, ούτε οι Άγιοι Απόστολοι, ούτε η Παναγία του Φάρου. Το μόνο μνημείο που διασώζονται ερείπιά του είναι το παλάτι του Βουκολέοντος. Αυτό το μνημείο το επισκεφτήκαμε αρκετές φορές γιατί μας ενδιέφερε άμεσα. Είναι το κτίριο στο οποίο συμβαίνουν γεγονότα που οδηγούν στην κορύφωση της ιστορίας στο graphic novel.

Αναμφίβολα «μια εικόνα ίσον χίλιες λέξεις». Γιατί όμως επιλέξατε το graphic novel ως λογοτεχνικό μέσο και σε τι διαφέρει από ένα παραδοσιακό κόμικ;

Το graphic novel δεν διαφέρει και πολύ από ένα κόμικ. Χρησιμοποιείται περισσότερο ως όρος περιγραφής ενός βιβλίου κόμικ με μια αυτοτελή ιστορία και συνήθως με μεγάλο αριθμό σελίδων. Επίσης, ο ίδιος όρος μπορεί να καταδεικνύει ότι η ιστορία είναι πιο “σοβαρή” και ίσως αναφέρεται σε ένα πιο ώριμο κοινό. Ως προς την επιλογή του graphic novel όπως είπαμε και παραπάνω έπαιξε πολύ ρόλο η επιθυμία μας να κάνουμε μια οπτική παρουσίαση του άγνωστου Βυζαντίου.

Χρυσαυγή, τα σκίτσα θυμίζουν κάτι από σύγχρονα βυζαντινά ψηφιδωτά με μια αίσθηση όμως γελοιογραφικής υφής. Το νέο συναντά το παλιό μέσα σε μια παλίρροια χρωμάτων και συναισθημάτων. Πόσο δύσκολη ήταν η «ψηφιοποίηση» του Βυζαντίου; Ποιες οι επιρροές από την ενασχόλησή σου με την κλασική ζωγραφική;

Η οπτικοποίηση της Βυζαντινής περιόδου ήταν κάτι πολύ δύσκολο αρχικά. Ξεκινώντας την εικονογράφηση δεν ήξερα τι ακριβώς με περιμένει και σύντομα κατάλαβα ότι οι εικόνες που είχα στο μυαλό μου για εκείνη την εποχή ήταν εντελώς λανθασμένες.

Τα μόνα οπτικά ερεθίσματα για το πώς ήταν οι ενδυμασίες, τα κτίρια και η αρχιτεκτονική εκείνης της εποχής είναι μερικές εικονογραφίες, τοιχογραφίες και νομίσματα. Κατά τα άλλα έπρεπε να βασιστώ σε περιγραφές κειμένων, οι οποίες συχνά ήταν εντελώς ποιητικές. Αυτό ήταν το πρώτο δύσκολο κομμάτι που αντιμετώπισα. Και το δεύτερο ήταν το ότι έπρεπε να αποτινάξω την εικόνα που είχα για τον μεσαίωνα στο μυαλό μου, η οποία ήταν αποκλειστικά επηρεασμένη από τον δυτικό μεσαίωνα και από την εκκλησιαστική παράδοση.

Στο Βυζάντιο όμως, η εποχή αυτή είναι γεμάτη χρώμα και πλούτο, και ειδικά στην εποχή την οποία παρουσιάζουμε, απέχει πολύ από τον σκοταδισμό που μπορεί να φαντάζεται κάποιος.

Η επιρροή της κλασικής ζωγραφικής στο στυλ μου νομίζω φαίνεται αρκετά καθώς με αυτό το στυλ ασχολούμουν επί 15 χρόνια. Επιλέγω έντονα χρώματα, και αποφεύγω να χρησιμοποιώ πολύ μαύρο στις σκιές. Προσπαθώ να διατηρώ έναν ρεαλισμό σε όλα μου τα σχέδια, και να μην βάζω αυστηρές εναλλαγές χρωμάτων, αλλά να κάνω όλα τα χρώματα της σελίδας να συνδέονται και να πλέκονται μεταξύ τους. Σαν πρώτη μου δουλειά στο στυλ των κόμικς, έμαθα αρκετά πράγματα μέσα από αυτή την εμπειρία και κυρίως έμαθα να σέβομαι και να εκτιμώ την καλλιτεχνική δουλειά που γίνεται σε αυτό το είδος.

Το Βυζάντιο εξακολουθεί να παραμένει στο ημίφως της ιστορίας «βουτηγμένο» σε θυελλώδη πάθη, αιμοσταγείς έριδες, κινηματογραφικές μάχες… μακριά όμως από την εκπαιδευτική «Βίβλο». Θεωρείτε ότι το graphic novel θα μπορούσε να εξοικειώσει τους μαθητές με μια μοντέρνα ματιά του βυζαντινού κόσμου;

Φυσικά! Ο κόσμος αλλάζει γύρω μας, το ίδιο θα έπρεπε να γίνεται και με το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Η Βυζαντινή Ιστορία έχει αποκτήσει μια άλλη δυναμική ακόμα και στο εξωτερικό. Νέες έρευνες γίνονται που αποκαλύπτουν μια διαφορετική ιστορική πραγματικότητα και όχι αυτή που παρουσίασαν στο δυτικό κοινό ιστορικοί του 17ου και 18ου αιώνα.

Για να επανέλθω στην ουσία της ερώτησης, το μάθημα της ιστορίας καλώς ή κακώς περιέχει ατελείωτες πληροφορίες, ονόματα και ημερομηνίες. Όταν προσπαθεί κάποιος να διδάξει μέσα σε ένα ακαδημαϊκό έτος τη χιλιόχρονη Βυζαντινή Ιστορία μέσα από ένα στείρο βιβλίο χωρίς να υπάρχει η αίσθηση του χρόνου, είναι φυσικό και επόμενο κάποιος να μισήσει τον βομβαρδισμό ονομάτων και χρονολογιών και να μην καταλαβαίνει τίποτα γιατί δεν έχει καμία οπτική αίσθηση για το πράγμα το οποίο μαθαίνει. Εύλογα ένα παιδί αναρωτιέται:

Πως ήταν αυτή η Κωνσταντινούπολη που όλο αναφέρεται στο βιβλίο; Επί χίλια χρόνια τίποτα δεν αλλάζει πέραν τον γεγονότων και των συνόρων; Ποια είναι η σύνδεση των “Βυζαντινών” με εμένα; Μόνο εκκλησίες και τοιχογραφίες έφτιαχναν οι Βυζαντινοί; Γιατί να μαθαίνω για αυτούς;

Advertising

Το συμπέρασμά μας είναι ότι ίσως όλα αυτά τα παραπάνω, πραγματικά προσπαθούν να τα διαλευκάνουν τα βιβλία ιστορίας αλλά από τη μια δεν επαρκεί το ένα διδακτικό έτος για την κάλυψη όλης αυτής της ύλης και από την άλλη ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά μαθαίνουν αλλάζει επειδή βρισκόμαστε σε μια εποχή εικόνας και ατελείωτης πληροφορίας. Συνεπώς, ένα graphic novel, ένα εκπαιδευτικό βίντεο, μια επίσκεψη σε μουσείο, ένα προσωπικό project προσφέρουν την απαραίτητη διάδραση που χρειάζεται ο σημερινός μαθητής για να κατανοεί και να μαθαίνει ευκολότερα έστω και για ένα μικρό κομμάτι του Βυζαντίου χωρίς να καταλήγει να το μισεί και να το παρεξηγεί.

Η βυζαντινή εποποιία του 10^ου αι. με τις ένδοξες μάχες θα μπορούσε να αποτελέσει το αντίπαλον δέος διάσημων χολιγουντιανών παραγωγών κατακτώντας τελικά και το κοινό της 7^ης τέχνης;

Αν ποτέ κατάφερνε το Βυζάντιο να γίνει mainstream στη δύση όπως οι Βίκινγκς ή η Μεσαιωνική Αγγλία τότε θα βλέπαμε τρομερά πράγματα. Βέβαια το κόστος παραγωγής θα εκτινασσόταν γιατί άλλο είναι να προβάλλεις ερημιά με σκοτεινά πέτρινα κάστρα με ξύλινα έπιπλα και ευγενείς ντυμένους με απλά ρούχα και άλλο να προβάλλεις την Κωνσταντινούπολη με όλη τη χλιδή, τα μαρμάρινα παλάτια τον ιππόδρομο, το χρυσάφι, το ελεφαντόδοντο, τα μεταξωτά, τα φόρουμ, τους ψηλούς κίονες κλπ.

Επειδή αναφέρεστε σε ένδοξες μάχες, ας φανταστούμε πόσο εντυπωσιακή θα ήταν μια σειρά με την ιστορία  Θεοφανούς να περιέχει όλη αυτή την πλοκή στο παλάτι και παράλληλα να προβάλλει επικές μάχες και εκστρατείες όπως αυτές του Νικηφόρου Φωκά. Μια από αυτές μάλιστα μας ενδιαφέρει και άμεσα γιατί πρόκειται για την μεγαλειώδη εκστρατεία στην Κρήτη.

Πληροφοριακά, αυτή η εκστρατεία απαίτησε σχεδόν όλους τους διαθέσιμους πόρους της αυτοκρατορίας. Ήταν κάτι ανάλογο, σε μέγεθος και σε γεωπολιτική σημασία, της Τρωικής εκστρατείας. Ας αναλογιστούμε ότι αν η Κρήτη δεν ανακαταλαμβανόταν τότε, σήμερα ίσως δεν θα υπήρχε ούτε ένας να μιλά Ελληνικά σε αυτό το νησί καθώς ήταν ήδη επί αρκετό καιρό κυριευμένη από Σαρακηνούς της σημερινής Ισπανίας και ίσως θα είχε μια ανάλογη ιστορική και δημογραφική κατάληξη με αυτή του νησιού της Σικελίας.

Με την πρώτη αυτή σύμπραξη να στέφεται από επιτυχία και το graphic novel να έχει ξεκινήσει το αναγνωστικό του ταξίδι, ποια είναι τα επόμενα σχέδια σας;

Έχουμε ήδη εκδώσει ένα επετειακό graphic novel με την ονομασία “1821: Η Αρχή της Επανάστασης” που ασχολείται με τη ζωή του Αλέξανδρου Υψηλάντη και επίσης αναδεικνύει πρόσωπα που προσέφεραν στην προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά για πολλούς λόγους δεν θα μνημονευτούν όσο κάποιοι άλλα.

Στο κοντινό μέλλον σκοπεύουμε να βγάλουμε ένα πειραματικό ασπρόμαυρο κόμικ που θα είναι horror και θα απευθύνεται κυρίως σε ενήλικες.

Advertising

Στο λίγο πιο μακρινό μέλλον το μόνο σίγουρο είναι ότι σκοπεύουμε να συνεχίσουμε με την ιστορία του υιού της Θεοφανούς, του Βασίλειου Β΄ του Βουλγαροκτόνου και ίσως αν μας το επιτρέπει ο χρόνος να συνεχίσουμε παράλληλα και με το επαναστατικό theme του 1821 επειδή αρκετός κόσμος μας το ζητά.

Ευχαριστούμε πολύ τους συντελεστές των byzantine tales, Σπύρο Θεοχάρη και Χρυσαυγή Σακελλαροπούλου

Μπορείτε να αναζητήσετε το graphic novel:

• στην επίσημη ιστοσελίδα των byzantine tales
• στα social media Facebook και Instagram
• στο Youtube

ISBN βιβλίου (978-618-00-2451-7)

Οπτικοακουστικό υλικό συλλέχθηκε από την ιστοσελίδα και τα social media των byzantine tales