Ο Υπερρεαλισμός ή Σουρεαλισμός είναι ένα καλλιτεχνικό κίνημα το οποίο πρωτοεμφανίστηκε στην Γαλλία στις αρχές του 20ου αιώνα. Αρχικά, αναπτύχθηκε στον χώρο της λογοτεχνίας, όμως στη συνέχεια εξαπλώθηκε στον ευρύτερο καλλιτεχνικό και πολιτικό χώρο. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του, Αντρέ Μπρετόν, «ο Υπερρεαλισμός βασίζεται σε μια πίστη στην ανώτερη πραγματικότητα ορισμένων μέχρι τούδε παραμελημένων μορφών συνειρμών, στην παντοδυναμία των ονείρων, στο ακαθοδήγητο παιχνίδι της σκέψης.» Επίσης, η υπερρεαλιστική τέχνη, επηρεασμένη από την ψυχολογία του Φρόιντ, επιδιώκει να καταγράψει τις σκέψεις του ασυνείδητου με απουσία κάθε λογικής και ηθικής ή αισθητικής προκατάληψης.
Ο σπουδαίος Ισπανός ζωγράφος, Σαλβαδόρ Νταλί, δημιούργησε σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ το 1929 την ταινία μικρού μήκους «Ο Ανδαλουσιανός σκύλος». Η ταινία αποτελεί ένα από τα πρώτα δείγματα υπερρεαλισμού στο σινεμά και το μοναδικό δείγμα καθαρής υπερρεαλιστικής έκφρασης σε ολόκληρη την έβδομη Τέχνη. Οι πρώτοι κινηματογραφιστές του Υπερρεαλισμού βασίστηκαν στην ιδιωτική χρηματοδότηση και πρόβαλλαν τα έργα τους σε μικρές καλλιτεχνικές συγκεντρώσεις, γεγονός που οφειλόταν στον ριζοσπαστικό χαρακτήρα του κινήματος, το οποίο παρήγε ταινίες που σοκάρουν το ευρύ κοινό.
Σήμερα, περίπου μισό αιώνα αργότερα, ο Υπερρεαλισμός έχει ξεφύγει από τα υπόγεια κλειστά θέατρα που απευθύνονταν σε έναν συγκεκριμένο τύπο κοινού και πλέον είναι ένα κίνημα παγκοσμίως αναγνωρισμένο που εμπνέει μέχρι και το εμπορικό Χολιγουντιανό σινεμά, χωρίς όμως ποτέ να χάνει την εναλλακτική, πρωτοποριακή και αντισυμβατική φύση του.
Παρακάτω ακολουθεί μια συνοπτική ενδεικτική λίστα σύγχρονων υπερρεαλιστικών/ σουρεαλιστικών ταινιών:
Οδός Μαλχόλαντ, 2001 (Mulholland Drive)
(Σκηνοθεσία & Σενάριο: Ντέιβιντ Λιντς, Πρωταγωνιστές: Τζάστιν Θερού, Ναόμι Γουότς, Λόρα Έλενα Χάρινγκ)
Μετά από ένα τροχαίο ατύχημα μια νεαρή γυναίκα παθαίνει αμνησία και κρύβεται στο διαμέρισμα μιας άλλης γυναίκας που όνειρο της είναι να γίνει σταρ του σινεμά. Στην προσπάθεια της να την βοηθήσει να ξεπεράσει την αμνησία, θα βυθιστούν και οι δύο σε ένα παιχνίδι του ασυνείδητου όπου η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο είναι ανύπαρκτη. Σύμφωνα με το BBC Culture, μετά από έρευνα που διεξήγαν 177 κριτικοί κινηματογράφου από 36 χώρες, η «Οδός Μαλχόλαντ» ψηφίστηκε ως «η καλύτερη ταινία του 21ου αιώνα». Τέλος, το φιλμ ήταν υποψήφιο για 1 βραβείo Όσκαρ.
Στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς, 1999 (Being John Malkovich)
(Σκηνοθεσία: Σπάικ Τζόνζ, Σενάριο: Τσάρλι Κάουφμαν, Πρωταγωνιστές: Τζον Μάλκοβιτς, Κάμερον Ντίαζ)
Ένας μαριονετίστας ανακαλύπτει μια μυστική πύλη που τον οδηγεί μέσα στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς. Σκοπός του είναι να έρθει πιο κοντά με την γυναίκα του αγαπά. Μέσα από ένα σουρεαλιστικό πλαίσιο παρουσιάζεται η απόγνωση, η ανθρώπινη ανασφάλεια και η αναγκαιότητα για αγάπη καθώς και το καπιταλιστικό μοντέλο που χαρακτηρίζει τα αισθήματα της σύγχρονης κοινωνίας αλλά και η πλασματική αίγλη των celebrities. Η ταινία χαρακτηρίζεται ως σουρεαλιστική, κωμική και δραματική χωρίς όμως να προκαλεί σύγχυση στον θεατή. Τέλος, το φιλμ ήταν υποψήφιο για 3 βραβεία Όσκαρ.
Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων, 2001 (Spirited Away)
(Σκηνοθεσία: Χαγιάο Μιγιαζάκι, Κερκ Γουάις, Σενάριο: Χαγιάο Μιγιαζάκι)
Η δεκάχρονη Τσιχίρο αιχμαλωτίζεται εξαιτίας της απληστίας των γονέων της μέσα σε μια πόλη-φάντασμα. Όταν αυτοί μεταμορφώνονται από μια ανώτερη δύναμη της πόλης σε γουρούνια, αναγκάζεται να δουλέψει σκληρά στα βρόμικα λουτρά και να περάσει με επιτυχία μια σειρά από δοκιμασίες με σκοπό να τους σώσει. Το ”Spirited Away” είναι μια ταινία κινουμένων σχεδίων σχεδόν ολόκληρη ζωγραφισμένη στο χέρι όπου κυριαρχεί ο υπερρεαλισμός, η οποία απευθύνεται σε ανεξαρτήτως ηλικίας θεατές. Το σενάριο έχει επιτύχει μια από τις πιο ομαλές μεταβάσεις της πραγματικότητας στον Σουρεαλισμό στην ιστορία του Σινεμά. Τέλος, κέρδισε ένα βραβείο Όσκαρ – μια εκδήλωση στην οποία ο δημιουργός, Χαγιάο Μιγιαζάκι, αρνήθηκε ευγενικά να συμμετάσχει γιατί ήταν ενάντια στη συμμετοχή της Αμερικής στον πόλεμο του Ιράκ.
Το Κοχύλι και ο Κληρικός, 1928 (The Seashell and the Clergyman)
(Σκηνοθεσία: Ζερμαίν Ντουλάκ, Σενάριο: Αντονέν Αρτώ, Πρωταγωνιστές: Γενίτσα Αθανασίου, Άλεξ Αλλίν, Λουσιέν Μπατάιγ)
Η ταινία πραγματεύεται τον μονόπλευρο έρωτα του Κληρικού για την γυναίκα ενός στρατιωτικού. Ιστορικά, το φιλμ, αποτελεί την πρώτη σουρεαλιστική ταινία καθώς κυκλοφόρησε το 1928. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι ευρέως γνωστή καθώς επισκιάστηκε από την ταινία «Ανδαλουσιανός σκύλος» του Λουίς Μπουνιουέλ που κυκλοφόρησε έναν χρόνο αργότερα. Η πρώτη δημόσια προβολή δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα, καθώς έλαβε αρνητική κριτική από πολλούς κινηματογραφιστές της εποχής αλλά και από τον ίδιο τον σεναριογράφο, Αντονέν Αρτώ, ο οποίος κατηγόρησε την σκηνοθέτη, Ζερμαίν Ντουλάκ, πως αλλοίωσε και έδωσε στο σενάριο έναν ανισόρροπο χαρακτήρα. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως η ταινία σήμανε την έναρξη του Υπερρεαλισμού στην τέχνη του Κινηματογράφου. Η πρόσβαση στο φιλμ είναι πολύ εύκολη καθώς διατίθεται δωρεάν στον ιστότοπο του YouTube.
