Η παχυσαρκία δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Μπορεί μέσα στις τελευταίες δεκαετίες τα ποσοστά της να σημείωσαν ραγδαία αύξηση, ωστόσο η εμφάνισή της δεν είναι πρόσφατη. Τις πρώτες ενδείξεις για παρουσία της παχυσαρκίας στον ανθρώπινο πληθυσμό, προσφέρουν παλαιολιθικά ευρήματα κατασκευασμένα έως και 35.000 χρόνια πριν. Από τότε έως τώρα, το επιπλέον βάρος έχει κατά περιόδους θεωρηθεί συνώνυμο της ασθένειας και της ανασφάλειας αλλά και του πλούτου και της καλής υγείας. Σήμερα, η παχυσαρκία έχει χαρακτηριστεί επισήμως ως μη μεταδιδόμενη νόσος εξελισσόμενη σε πανδημία, η οποία σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας αριθμεί πλέον 650 εκ. κρούσματα στον ενήλικο και 340 εκ. κρούσματα στον παιδιατρικό πληθυσμό. Επιπλέον, η συνεισφορά της στην εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου, διαβήτη, άσθματος, οστεοαρθρίτιδας, υπέρτασης αλλά και ψυχικών διαταραχών έχει αναγνωριστεί, ενώ ο οικονομικός της αντίκτυπος αποτελεί πληγή για πλήθος κρατών του ανεπτυγμένου κόσμου.
Κάπως έτσι, όλη αυτή η δημοσιότητα εντάσσει στο παιγνίδι τον όρο στίγμα.
Τι είναι το στίγμα της παχυσαρκίας;
Η παχυσαρκία είναι ίσως η πάθηση που χαρακτηρίζεται από το εντονότερο κοινωνικό στίγμα. Κάτι τέτοιο δεν αποτελεί παράδοξο, αν αναλογιστεί κανείς πόσα δεδομένα έχουν έρθει κατά καιρούς στο φως σχετικά με τις επιπτώσεις της στο άτομο, την κοινωνία και την οικονομία. Δυστυχώς ουκ ολίγες φορές, η παχυσαρκία αποτελεί έννοια ταυτόσημη της φτώχειας, του χαμηλού κοινωνικού στάτους, της χαμηλής αυτοεκτίμησης, της διαταραγμένης διατροφικής συμπεριφοράς, της έλλειψης πειθαρχίας, ακόμη και της έλλειψης μόρφωσης. Επιπλέον, πολύ συχνά γίνεται αναφορά στα έξοδα με τα οποία επιβαρύνεται κάθε χρόνο το σύστημα υγείας, καλούμενο να περιθάλψει άτομα που εμφανίζουν κάποιο νόσημα ως απότοκο της παχυσαρκίας. Αθροιστικά, όλα αυτά επιβαρύνουν το άτομο με ένα τεράστιο φορτίο, καθώς καταλήγει να βρίσκεται υπόλογο για το σωματικό του βάρος και τη διατροφική του συμπεριφορά.
Και η ειρωνεία είναι πως όλη αυτή η πίεση του στίγματος της παχυσαρκίας όχι απλά δεν προσφέρει κίνητρο για βελτίωση του τρόπου ζωής, αλλά δυσχεραίνει περαιτέρω την προσπάθεια απόκτησης ενός υγιούς και “κοινωνικά αποδεκτού” σωματικού βάρους.
Πώς το στίγμα υπονομεύει την απώλεια βάρους;
Έρευνες έχουν δείξει ότι η πίεση και το στρες γύρω από την απώλεια βάρους, τροφοδοτούν ένα φαύλο κύκλο όπου η παχυσαρκία γεννά το κοινωνικό στίγμα, κι εκείνο με τη σειρά του διαιωνίζει την παχυσαρκία. Άτομα που υφίστανται αυτού του είδους την κοινωνική ‘κατακραυγή’, εμφανίζουν αυξημένες πιθανότητες να αναζητήσουν εκτόνωση μέσω της συναισθηματικής υπερφαγίας. Εξάλλου, ο ρόλος του στρες στην αύξηση βάρους έχει μελετηθεί επαρκώς ώστε να μπορούμε να μιλήσουμε για επαγόμενες ψυχοσωματικές αλλαγές που ευνοούν την αυξημένη κατανάλωση φαγητού παράλληλα με τη μειωμένη σωματική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα, υψηλά επίπεδα στρες αρκούν για να αυξήσουν τα επίπεδα κορτιζόλης, οδηγώντας σε υπερκατανάλωση φαγητού και σε εναπόθεση σπλαχνικού κυρίως λίπους. Παράλληλα, το στρες μπορεί να υποβαθμίσει την ποιότητα του ύπνου, ενισχύοντας έτσι το αίσθημα της κούρασης και περιορίζοντας τη διάθεση για σωματική δραστηριότητα. Τέλος, έχει παρατηρηθεί ότι το στρες αυξάνει την επιρρέπεια του ατόμου στο να καταναλώσει λιπαρά ή ζαχαρούχα τρόφιμα.
Είναι σαφές λοιπόν ότι αν επιθυμούμε να αντιμετωπίσουμε την παχυσαρκία, τότε θα πρέπει πρώτα να θεραπεύσουμε το στίγμα.
Εξάλλου, πού είναι γραμμένο ότι ερχόμαστε στον κόσμο για να έχουμε ένα συγκεκριμένο βάρος, ύψος, χρώμα, ομάδα αίματος, κτλ; Από πότε οφείλουμε να λογοδοτούμε για το αν είμαστε υγιείς ή όχι; Ποιος λέει ότι ένας άνθρωπος με παραπάνω βάρος δεν μπορεί να είναι ψυχικά υγιής; Γιατί δηλαδή τα επιπλέον κιλά (λίγα ή περισσότερα) πρέπει απαραιτήτως να συνοδεύονται από ψυχικές διαταραχές ή νωθρότητα ή λαιμαργία; Και έστω ότι αυτό συμβαίνει, γιατί πρέπει οι πάσχοντες να ντρέπονται και να νιώθουν ένοχοι;
Κανείς ποτέ δεν αμφισβήτησε ότι κατά κανόνα, ένα άτομο με βάρος που ξεφεύγει κατά πολύ από το επιθυμητό εύρος ΔΜΣ, μπορεί να διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο για εμφάνιση διαφόρων παθολογιών. Και ναι, είναι ευθύνη κάθε εξειδικευμένου λειτουργού υγείας να επισημάνει τους κινδύνους και να προσφέρει βοήθεια. Ωστόσο, η δημιουργία στερεοτύπων και η άσκηση πίεσης που ενίοτε αγγίζει το όριο της ρατσιστικής επίθεσης εις βάρος ατόμων που ζουν στο φάσμα της παχυσαρκίας, όχι απλά δεν βοηθάει αλλά αρκεί για να αναστείλει την απώλεια βάρους και να τραυματίσει συναισθηματικά το άτομο. Συνεπώς, είναι σημαντικό η θεραπεία της παχυσαρκίας να πλαισιώνεται από κατανόηση, σεβασμό και ανεκτικότητα. Σίγουρα κάποιες φορές η απώλεια βάρους είναι απαραίτητη. Ως επί το πλείστον όμως δεν είναι εύκολη υπόθεση. Και δυστυχώς, στους πρακτικούς παράγοντες που την καθιστούν δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία, έρχεται να προστεθεί το κοινωνικό στίγμα. Καιρός λοιπόν να γίνει άρση αυτού. Και αν ο σεβασμός απέναντι στη διαφορετικότητα δεν αρκεί για να μας πείσει να άρουμε το στίγμα, τότε η συνειδητοποίηση της αρνητικής επίδρασής του στη θεραπεία της παχυσαρκίας ίσως να προσφέρει ένα καλό κίνητρο για υιοθέτηση μιας πιο σύγχρονης και ανθρώπινης στάσης.
