Στο τέλος μιας δύσκολης ημέρας δεν περιμένουμε τίποτε άλλο παρά να ξεκουραστούμε. Να φορτίσουμε τις μπαταρίες μας για να είμαστε έτοιμοι για την επόμενη ημέρα. Η ξεκούραση είναι υποκειμενική. Άλλοι ξεκουράζονται με το να δουν μια ταινία, έναν αγώνα, να παίξουν ένα βιντεοπαιχνίδι κλπ. Ο καθένας έχει τη δική του προτίμηση στο τι τον ξεκουράζει. Η τελική μορφή ξεκούρασης όμως, δεν είναι άλλη από τον ύπνο, και αυτή είναι αντικειμενική. Υπάρχουν διαφορές σαφώς στους τρόπους επιλογής ξεκούρασης που μετέπειτα οδηγούν στον ύπνο, αλλά δεν μπορούμε να τον παραλείψουμε. Αυτό το βλέπουμε μέχρι και στους βρικόλακες. Μπορεί το βράδυ να είναι ξύπνιοι, όμως την ημέρα αναπληρώνουν τον χαμένο ύπνο… Ο ύπνος είναι μέρος της λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού. Όσο πιο καλά κοιμόμαστε τόσο περισσότερα οφέλη έχουμε. Από την εγκεφαλική λειτουργία έως και τη σωματική τα οφέλη του καλού ύπνου διακρίνονται από μακριά. Ας τα δούμε αναλυτικά.
Άνθρωπος χωρίς ύπνο ισούται με γυμναστήριο χωρίς όργανα
Στην εγκεφαλική λειτουργία ο ύπνος συνεισφέρει αμέτρητα πολλά πλεονεκτήματα. Στο γνωστικό επίπεδο, κατά τη διάρκεια του ύπνου ο εγκέφαλος επεξεργάζεται και αποθηκεύει νέες πληροφορίες, το οποίο κιόλας συνεισφέρει στη μάθηση και στους τρόπους επίλυσης προβλημάτων. Ενισχύει την αντίληψη, την προσοχή, τη δημιουργικότητα μέχρι και την ικανότητα λήψης αποφάσεων. Επίσης, ο ύπνος είναι μέγας σύμμαχος της μνήμης.
Στο συναισθηματικό επίπεδο, ο ύπνος λειτουργεί και ως ασπίδα ενάντια σε ψυχικές διαταραχές. Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι ο επαρκής ύπνος μειώνει τα συμπτώματα της κατάθλιψης και της αγχώδους διαταραχής.
Στο σωματικό επίπεδο, ο καλός ύπνος συνεισφέρει στην καλή λειτουργία της καρδιάς, ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα αλλά και τον μεταβολισμό. Όλες οι ”οργανικές επισκευές” που είναι απαραίτητες για τον ανθρώπινο οργανισμό, όπως η ανάπτυξη των μυών, η ρύθμιση των ορμονών ακόμα και η αναγέννηση και επιδιόρθωση των κυττάρων, όλες οι λειτουργείες αυτές είναι εφικτές κατά τη διάρκεια του ύπνου. Ακόμα και σε αθλητές, παρατήρησαν ότι εκείνοι που είχαν επαρκή ύπνο είχαν καλύτερη επίδοση τόσο στην πρόληψη ατυχημάτων λόγω ενίσχυσης των γνωστικών λειτουργιών, όσο και στη συνολική τους απόδοση στο άθλημα.
Στέρηση και περικοπές σε καθημερινή βάση; Τι να κρατήσω και τι να κόψω;
Για φανταστείτε τώρα τη λίστα από τα προβλήματα που θα αντιμετώπιζε ο κάθε άνθρωπος που δεν έχει επαρκή ύπνο σε καθημερινή βάση […]. Σίγουρα, οι νέοι ρυθμοί ζωής έχουν συνεισφέρει άπλετα στη στέρηση του ύπνου. Τόσο από την κακή ποιότητα λόγω αρνητικών σκέψεων προερχόμενων από το άγχος και τις προκλήσεις της καθημερινότητας, όσο και από την ίδια τη στέρηση του ύπνου. Νυχτερινές βάρδιες, διάβασμα μέχρι αργά το βράδυ, κ.ο.κ. είναι κάποια από τα παραδείγματα διατάραξης του ύπνου σε μία ρουτίνα.
Το ερώτημα εδώ προκύπτει από την εύλογη απορία του πώς να είναι επαρκώς καλά ο άνθρωπος για να ανταπεξέλθει μέσα στην καθημερινότητα όταν για να τα βγάλει πέρα κάνει διαρκώς περικοπές σε πολύ βασικά πράγματα; Οι διατροφικές συνήθειες έχουν αλλάξει, ενώ ξέρουμε ότι οι διατροφικές επιλογές επίσης έχουν μεγάλη σημασία. Ο ελεύθερος χρόνος μειώνεται όλο και περισσότερο. Θα μειώσουμε και τον ύπνο; Όλα αυτά δημιουργούν ένα πλαίσιο από μόνα τους που βάζουν τον άνθρωπο στο κάδρο των επερχόμενων προβλημάτων είτε σε ψυχολογικό, σε κοινωνικό αλλά και σε βιολογικό επίπεδο.
Δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε τις υποχρεώσεις μας από την καθημερινότητά μας. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να εξοπλιστούμε καταλλήλως για να τα βγάλουμε πέρα. Πού μπορούμε να στοχεύσουμε; Στην ποιότητα του ύπνου μας. Στη λειτουργία που η στέρησή της κάνει έκδηλα τα συμπτώματά της από την πρώτη κιόλας νύχτα.
Ποιος είναι ο συντομότερος δρόμος για την οδό του ύπνου;
Ο καθένας έχει τη δική του μορφή ξεκούρασης. Έχει σημασία, όμως, το τι κάνουμε πριν τον ύπνο για τον ίδιο τον ύπνο. Σήμερα οι ηλεκτρονικές συσκευές καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς μας. Ακόμα και για την ψυχαγωγία. Πόσες φορές δε λέμε «ας δω τι έχει η τηλεόραση μέχρι να νυστάξω» ή «θα χαζέψω λίγο στο ινσταγκραμ για να χαλαρώσω». Είναι ξεκούραστο; Φυσικά. Είναι όμως ωφέλιμο για τον ύπνο;
Ας δούμε μια συγκεκριμένη έρευνα που σύγκρινε τον ίδιο τρόπο απλά με διαφορετικό μέσο ο καθένας. Μελέτησαν την διαφορά μεταξύ του e-reading, δηλαδή της ανάγνωσης ενός βιβλίου μέσω μιας ηλεκτρονικής συσκευής (smartphone ή tablet), και ενός βιβλίου φυσικής μορφής. Τα ευρήματα μίλησαν από μόνα τους. Οι συμμετέχοντες που χρησιμοποίησαν το ψηφιακής μορφής βιβλίο καθυστέρησαν τον ύπνο τους, δεν παρουσίασαν τα ίδια επίπεδα υπνηλίας το βράδυ, ο οργανισμός τους έκκρινε μειωμένη ποσότητα μελατονίνης- μία φυσική ορμόνη απαραίτητη για τον ύπνο-, εμφάνισαν διαταραχές στον συγχρονισμό του κιρκάδιου ρυθμού και την επομένη, παρατήρησαν μειωμένη εγρήγορση και απόδοση. Αντιθέτως, οι συμμετέχοντες που προτίμησαν το φυσικό βιβλίο δεν παρουσίασαν κανένα πρόβλημα.
Για ποιον λόγο συμβαίνει αυτό; Μία αιτία είναι το τεχνητό φως των οθονών, το λεγόμενο blue light. Αυτό το φως, το οποίο απαρτίζεται από το βραχύ μήκος κυμάτων που εκπέμπονται από τις συσκευές αυτές, έχει διαπιστωθεί ότι καταστέλλει την έκκριση μελατονίνης και μετατοπίζει ακόμα και την λειτουργία του βιολογικού ρολογιού.Ένα επιπλέον όργανο το οποίο ζημιώνεται από τις οθόνες είναι τα μάτια. Έρευνες έδειξαν ότι πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν θέματα με τα μάτια τους με κάποια να είναι βραχυπρόθεσμα και κάποια άλλα να είναι μακροπρόθεσμα. Η μείωση των οπτικών ικανοτήτων, η εμφάνιση πονοκεφάλων, η αίσθηση ξηρότητας στα μάτια, αλλά και η θολή όραση είναι κάποια από τα αναδυόμενα προβλήματα.
Μήπως ο ύπνος μας κρατάει ξύπνιους την ημέρα;
Ποιο είναι το συμπέρασμα; Πρώτον ο ύπνος είναι το παν. Όσο μεγαλύτερες περικοπές του κάνουμε, τόσο μεγαλύτερα προβλήματα θα έχουμε. Μπορεί ο καφές να μας βοηθάει να κρατάμε τα μάτια μας ανοιχτά, όμως δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον ύπνο. Με πολύ καφέ μπορεί να αποδώσουμε καλύτερα στη δουλειά ή στο σχολείο, όμως μόνο βραχυπρόθεσμα. Εάν θέλουμε μακροχρόνια απόδοση σε καλό βαθμό σε ό,τι κάνουμε, τότε ο ύπνος είναι το κλειδί.
Πώς μπορούμε να το καταφέρουμε γρήγορα; Σε μία γεμάτη μέρα το κάθε λεπτό είναι βασικό. Το βράδυ που οι σκέψεις της σημερινής και ο προγραμματισμός της επόμενης μέρας πυροδοτεί μία αρκετά φορτισμένη εγκεφαλική λειτουργία που μόνο ύπνο δεν μπορεί να έλξει αλλά αντίθετα σίγουρα να τον απωθήσει. Υπάρχουν, λοιπόν αρχικά, συμπληρώματα διατροφής σχεδιασμένα για την αντιμετώπιση προβλημάτων ύπνου. Οι τεχνικές χαλάρωσης, συμπεριλαμβανομένων των αναπνοών ή της ανάγνωσης ενός βιβλίου, συμβάλλουν στην αποβολή του στρες, επιτρέποντας στον ύπνο να είναι πιο ποιοτικός. Αντίστοιχα, ο περιορισμός της έκθεσης στις οθόνες συνεισφέρει στο επιθυμητό αποτέλεσμα που όλοι μας έχουμε ανάγκη. Στην τελική, δεν είναι ούτε ο καφές ούτε το κινητό που “κρατάει” τα μάτια μας ανοιχτά. Αυτός που μας “κρατάει” ξύπνιους είναι ο ύπνος.
Όπως είπαμε προηγουμένως, στη αρχή της κάθε ημέρας είναι πλέον προφανείς οι βασικές μας ανάγκες. Είναι αλήθεια ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων σε καθημερινή βάση όταν ξυπνάει, αυτό που δεν θέλει πραγματικά να αποχωριστεί είναι το τέλος του ύπνου, ο οποίος μόλις έχει διακοπεί από το ξυπνητήρι, τον άλλοτε χειρότερο εχθρό του ύπνου.
Πηγές:
- Chang, A., Aeschbach, D., Duffy, J. F., & Czeisler, C. A. (2014). Evening use of light-emitting eReaders negatively affects sleep, circadian timing, and next-morning alertness. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(4), 1232–1237. https://doi.org/10.1073/pnas.1418490112 (τελευταία ανάκτηση στις 20/09/2025)
- Alimova, M., Djyanbekova, F., Meliboyeva, D., & Safarova, D. (2025). BENEFITS OF SLEEP. Modern Science and Research, 4(4), 780–789. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/79592. (τελευταία ανάκτηση στις 20/09/2025)
- Πτυχιακή εργασία “Οι επιπτώσεις της χρήσης ηλεκτρονικών μέσων στην όραση”. Δαραβέλα Μαρία. http://repository.library.teiwest.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/4104. (τελευταία ανάκτηση στις 20/09/2025).
- Proweb. (2025, September 18). Πως να χαλαρώσετε πριν τον ύπνο – Αριστοτέλης Βάθης MD MSc ECP | Ψυχίατρος • Ψυχοθεραπευτής. Αριστοτέλης Βάθης MD MSc ECP | Ψυχίατρος • Ψυχοθεραπευτής. https://www.therapia.gr/pos-na-xalarosete-prin-ton-ypno/ (τελευταία ανάκτηση στις 20/09/2025).
