Το δεύτερο μέρος του Wicked συνεχίζει να μαγεύει με τον κόσμο του Οζ και αφήνει τη δική του παρακαταθήκη.
Με την κυκλοφορία της ταινίας Wicked: For Good, το franchise επιστρέφει στο επίκεντρο της ποπ κουλτούρας, όχι μόνο για το θέαμα του, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει την έννοια καλού και κακού. Μετά από κάθε κινηματογραφική κριτική ή παράπονο, αυτό που παραμένει είναι ένα βαθύτερο ερώτημα:
Πόσο έχει διαμορφωθεί η ηθική του Οζ από τη «μαγική» προπαγάνδα και γιατί αυτή η ιδέα φαίνεται τόσο επίκαιρη;
* Ένα γρήγορο disclaimer για τους αφοσιωμένους θαυμαστές του Οζ
Η άποψη μου έχει διαμορφωθεί σχεδόν εξ ολοκλήρου μέσα από τις ταινίες. Δεν μεγάλωσα με την ταινία του 1939, δεν έχω διαβάσει τα βιβλία και δεν έχω δει την παραγωγή του Broadway (τι πιο σύνηθες να συμβεί, όταν ζεις στην Ελλάδα), αλλά έχω «λιώσει» το άλμπουμ του μιούζικαλ και περίμενα με ανυπομονησία την κινηματογραφική του μεταφορά. Άρα αυτή είναι η οπτική ενός θεατή που απλά έχει δει τις ταινίες, όχι ενός δια βίου μελετητή του Οζ.
Το σύμπαν στον Μάγο του Οζ
Η ιστορία ακολουθεί την Ντόροθι, ένα κορίτσι από το Κάνσας που ονειρεύεται μια ζωή «κάπου πέρα από το ουράνιο τόξο». Όταν ένας ανεμοστρόβιλος χτυπά το σπίτι της, αυτό παρασύρεται στη μαγική γη του Οζ και προσγειώνεται θανάσιμα πάνω την Κακιά Μάγισσα της Ανατολής. Η Ντόροθι με τη βοήθεια της Γκλίντα– της Καλής Μάγισσας του Βορρά – προσπαθεί να ξεφύγει από την Κακιά Μάγισσα της Δύσης (αδερφή αυτής στην Ανατολή) και να γυρίσει στον πραγματικό κόσμο.
Για να γυρίσει σπίτι, η Ντόροθι πρέπει να διασχίσει τον κίτρινο τούβλινο δρόμο και να βρει τον Μάγο του Οζ στη Σμαραγδένια Πόλη. Στο ταξίδι της γίνεται φίλη με το Σκιάχτρο (που θέλει μυαλό) τον Τενεκεδένιο Άνθρωπο (που θέλει καρδιά) και το Δειλό Λιοντάρι (που θέλει θάρρος). Όλοι μαζί βρίσκουν τον Μάγο, ο οποίος ως αντάλλαγμα για την πραγματοποίηση των επιθυμίων τους, τούς αναθέτει να νικήσουν τη Κακιά Μάγισσα της Δύσης.
Μετά από πολλές περιπέτειες, η Ντόροθι λιώνει τη Μάγισσα με έναν κουβά νερό. Παράλληλα, αποκαλύπτεται πως ο Μάγος δεν είναι αληθινός μάγος, αλλά ένας απλός άνθρωπος που, χρησιμοποιώντας ψευδαισθήσεις, είπε ψέματα για τις ικανότητες του. Η Γκλίντα λέει στη Ντόροθι ότι πάντα είχε τη δύναμη να επιστρέψει σπίτι – απλώς έπρεπε να το πιστέψει. Με ένα κλικ, η Ντόροθι ξυπνάει στο Κάνσας και συνειδητοποιεί ότι όλη η περιπέτεια μπορεί να ήταν ένα όνειρο ή κάτι λίγο πιο μαγικό.
Για περισσότερο από έναν αιώνα ο κόσμος του Οζ ανακατασκευάζεται ασταμάτητα
Όλα ξεκίνησαν το 1900 με το βιβλίο The Wonderful Wizard of Oz του L. Frank Baum. Ο συγγραφέας ξεδιπλώνει έναν φωτεινό, αλληγορικό κόσμο, όπου οι ηθικές γραμμές φαίνονταν καθαρά. Οι μάγισσες είναι καλές ή κακές, οι ήρωες αγνοί στην καρδιά και οι κακοί λιώνουν, όταν έρχονται αντιμέτωποι με τη δικαιοσύνη.
Στη συνέχεια, η θρυλική ταινία The Wizard of Oz (1939) εδραίωσε αυτή την κοσμοθεωρία στην αμερικανική ποπ κουλτούρα, εξομαλύνοντας τις ιδιορρυθμίες του βιβλίου σε έναν Technicolor μύθο που γενιές ολόκληρες αποδέχονταν ως τον «αληθινό» Οζ.
Καθώς το franchise μεγάλωνε, οι ρωγμές σε αυτή την ηθική απλότητα διευρύνθηκαν. Οι κοινότητες fanfiction στα τέλη του 20ου αιώνα άρχισαν να αναδιατυπώνουν τους χαρακτήρες του Οζ μέσα από σύγχρονα πρίσματα. Η εξουσία του Μάγου αμφισβητείται, ο ρόλος των μαγισσών περιπλέκεται και επίδραση της Ντόροθι επανερμηνεύεται.
Στη δεκαετία του ’90 ο Μάγος του Οζ κάνει rebranding με το Wicked – το μυθιστόρημα (1995) και το μιούζικαλ-κολοσσό του Broadway. Το Wicked αναδιαμόρφωσε ολόκληρο τον ηθικό χάρτη του Οζ, παρουσιάζοντας τη Κακιά Μάγισσα ως θύμα συστημικής προκατάληψης και κρατικής προπαγάνδας.
Στο σήμερα, οι ταινίες Wicked φέρνουν αυτή την αναθεωρητική ιστορία στη μεγάλη οθόνη. Το franchise έχει στραφεί πλήρως σε μια πολυεπίπεδη εξερεύνηση του πώς οι έννοιες «καλού» και «κακού» μπορούν να κατασκευαστούν και οι συνέπειες τους ενίοτε να αντηχούν πολύ πέρα από το Οζ.
Η ταινία του 1939 και η άνοδος του φασισμού
Η κυκλοφορία της ταινίας τον Αύγουστο του 1939 – λίγες μέρες πριν από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου – κρύβει ένα σύνολο ανησυχιών που αντικατοπτρίζουν με τρομακτικό τρόπο την άνοδο του φασισμού και της κρατικής προπαγάνδας της εποχής.
Ο ίδιος ο Μάγος χρησιμοποιείται ως αλληγορία για τους αυταρχικούς ηγέτες. Πρόκειται για έναν δήθεν ηγέτη που κυβερνά μέσω του εκοφοβισμού, ενώ κρύβει το πραγματικό του πρόσωπο. Οι πολίτες της Σμαραγδένιας Πόλης – όπως και ολόκληρα έθνη – είναι θαμπωμένοι και υποταγμένοι από θεατρικές επιδείξεις εξουσίας. Ακόμα και οι έννοιες καλού και κακού αντανακλούν τα ηθικά δυαδικά στοιχεία που χρησιμοποιούσαν τα αυταρχικά καθεστώτα για να διαιρέσουν, να ελέγξουν και να δικαιολογήσουν τη βία.
Σε αυτό το πλαίσιο, το ταξίδι της Ντόροθι μοιάζει με μια σιωπηλή απόρριψη τέτοιων συστημάτων, καθώς θριαμβεύει μέσα από την ενσυναίσθηση, τη συνεργασία και το απλό θάρρος να αμφισβητήσει τις επιβαλλόμενες αφηγήσεις. Με αυτόν τον τρόπο, η ταινία του 1939 – σκόπιμα ή όχι – γίνεται ένας ευγενικός αντίλογος στο κλιμακούμενο σκοτάδι του κόσμου, υποδηλώνοντας ότι οι ψευδαισθήσεις που προκαλούνται από τον φόβο καταρρέουν τη στιγμή που κάποιος τολμά να τραβήξει την κουρτίνα.
Η φρέσκια ματιά και το franchise του Wicked
Το Wicked ακολουθεί τα αλληλένδετα ταξίδια της Έλφαμπα (Cynthia Erivo) – μιας παρεξηγημένης μάγισσας που γεννήθηκε με πράσινο δέρμα – και της Γκλίντα (Ariana Grande), μιας φιλόδοξης μαθήτριας που γίνεται φίλη της.
Καθώς μεγαλώνουν στη μαγική γη του Οζ, οι δυό τους βρίσκονται στο επίκεντρο ηθικών διλημμάτων και μηχανισμών μιας κυβέρνησης που δεν είναι τόσο καλοπροαίρετη όσο φαίνεται. Το έντονο αίσθημα δικαιοσύνης της Έλφαμπα συγκρούεται με την χειριστική ηγεσία του Οζ, ενώ η Γκλίντα έλκεται από την εξουσία, την εικόνα και την αποδοχή του κοινού. Καθώς οι πιέσεις γύρω τους εντείνονται, οι δύο γυναίκες αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν τι πραγματικά σημαίνει να είσαι «καλή», «κακή» και όλα τα ενδιάμεσα, αναδιαμορφώνοντας τελικά το Οζ με τρόπους που καμία από τις δύο δεν θα μπορούσε να φανταστεί.
| Τα δυνατά και αδύναμα σημεία του Wicked
Είτε αγάπατε τα μιούζικαλ είτε κλείνετε τα αφτιά σας κάθε φορά που οι χαρακτήρες αρχίζουν το τραγούδι, είναι δύσκολο να μην αναγνωρίσετε την απόλυτη δεξιοτεχνία που χαρακτηρίζει και τις δύο ταινίες Wicked. Τα σκηνικά είναι πλούσια και καθηλωτικά, τα κοστούμια είναι ραμμένα με αγάπη για την ιστορία του Οζ, οι ερμηνείες έχουν ψυχή και τα τραγούδια – παλιά και νέα – φέρουν το συναισθηματικό βάρος που έχει αγαπηθεί εδώ και δεκαετίες. Μπορείτε να νιώσετε την γνήσια αγάπη της ομάδας για το αρχικό υλικό σε κάθε καρέ, κάνοντας τις ταινίες άξιες εκτίμησης ανεξάρτητα από την γνώμη σας για το είδος του μιούζικαλ.
Σε μεγάλο βαθμό ο φωτισμός της ταινίας είναι λαμπερός και ομοιόμορφος, κάνοντας τους χαρακτήρες και τα φόντα να αναμειγνύονται. Αυτή η επιλογή προσδίδει μια σχεδόν αιθέρια ποιότητα, αλλά μειώνει την αίσθηση αντίθεσης και δράματος που θα μπορούσε να προσφέρει ο πιο σκούρος φωτισμός. Επιπλέον, ορισμένα από τα μουσικά νούμερα φαίνονται λίγο σκηνοθετημένα για την κάμερα, χωρίς τη δυναμική ενέργεια μιας χορογραφίας μεγάλης κλίμακας ή της κινηματογραφικής κίνησης. Οι ερμηνείες είναι δυνατές, αλλά μερικές φορές η κινηματογράφηση επικεντρώνεται στη στατική παρουσίαση έναντι του κινητικού θεάματος, δίνοντας σε ορισμένες σκηνές μια ελαφρώς θεατρική αίσθηση αντί για μια πλήρως κινηματογραφική.
| Το πρόβλημα της δεύτερης πράξης
Ένα πρόβλημα που είναι γνωστό από τη θεατρική εκδοχή και μεταφέρεται κατευθείαν στην ταινία, είναι η ανισορροπία μεταξύ των δύο πράξεων.
Η πρώτη πράξη ξεχειλίζει από δυνατά τραγούδια και ακολουθεί μια καθαρή, οικεία πορεία ενηλικίωσης που είναι διασκεδαστική, εύκολη στην παρακολούθηση και γεμάτη ενέργεια. Η δεύτερη πράξη εστιάζει στο έντονο πολιτικό δράμα, το οποίο – ενώ είναι τέλειο για κάποιους σαν εμένα – δεν είναι τόσο συναρπαστικό για όλους. Επιπλέον, μόλις εμφανίζεται η Ντόροθι, η ιστορία υφίσταται μια ανατροπή προσπαθώντας να ευθυγραμμιστεί με την ταινία του 1939 – και εκεί αρχίζει να χαλάει το γλυκό.
Οι κύριες πλοκές εκτυλίσσονται βιαστικά, οι δεσμοί των χαρακτήρων παραγκωνίζονται, οι άνθρωποι παίρνουν ηλίθιες αποφάσεις και η αφηγηματική ορμή χάνεται. Όταν ρώτησα την Οζ-geek δίπλα μου γιατί η πολιτική ίντριγκα (την οποία αγάπησα) έγινε ξαφνικά τόσο απογοητευτική, απλώς σήκωσε τους ώμους της και είπε «Είναι για να κολλήσει με την πλοκή».
Και ειλικρινά δεν το καταλαβαίνω. Η ιστορία ήταν αρκετά δυνατή από μόνη της που δεν χρειαζόταν να κολλήσει τέλεια με την αρχική ταινία. Σε έναν κόσμο που ορίζεται από τη «μαγική» προπαγάνδα, η ιστορία της Ντόροθι θα μπορούσε να είναι ακόμα ένα ψέμα ή μαγειρεμένη μορφή της αλήθειας – κι αυτό θα έβγαζε πολύ περισσότερο νόημα.
| Η δύναμη της «μαγικής» προπαγάνδας
Στον κόσμο του Wicked η προπαγάνδα απεικονίζεται ως ένα εργαλείο ελέγχου, διαμορφώνοντας την αντίληψη του κοινού σε σημείο που ακόμη και η αλήθεια δεν μπορεί να διεισδύσει στις εδραιωμένες πεποιθήσεις.
Η Έλφαμπα γίνεται ζωντανό σύμβολο αυτού του φαινομένου, καθώς οι προκαταλήψεις και οι ψεύτικες αφηγήσεις επισκιάζουν τις καλές προθέσεις της, παρουσιάζοντας της εγγενώς επικίνδυνη και κακή. Ο ρόλος της Γκλίντα σε αυτό το σύστημα είναι κρίσιμος. Η γοητεία, η δημοτικότητά και η καλοσύνη της αξιοποιούνται για να νομιμοποιήσουν την εξουσία του Μάγου και να διατηρήσουν την κοινωνική τάξη. Ενσαρκώνοντας την εξιδανικευμένη «καλή» φιγούρα, γίνεται το αντίθετο της Έλφαμπα – όχι απαραίτητα επειδή είναι ηθικά ανώτερη, αλλά επειδή η κοινωνία είναι μαθημένη να την εμπιστεύεται και να την θαυμάζει.
Τα ζώα (που σε αυτόν τον κόσμο μιλάνε) αποτελούν τον αποδιοπομπαίο τράγο που δημιουργήθηκε από την προπαγανδιστική μηχανή του Οζ. Ο Μάγος (Jeff Goldblum) αφαιρεί τα δικαιώματα τους και τα χρησιμοποιεί ως μέσο εκφοβισμού παρουσιάζοντας τα ως επικίνδυνα. Η φίμωσή τους αντικατοπτρίζει το πώς η εξουσία μετατρέπει μια αθώα ομάδα σε μια κατασκευασμένη απειλή που ενώνει τον λαό εναντίον της.
Ο Μάγος συμβολίζει τον αυταρχικό έλεγχο και τη χειραγώγηση της αλήθειας, χρησιμοποιώντας το χάρισμα και το θέαμα για να διατηρήσει την εξουσία. H Μαντάμ Μορίμπλ (Michelle Yeoh) αντιπροσωπεύει τους παράγοντες που επιτρέπουν την προπαγάνδα – εκείνους που εκτελούν και επιβάλλουν το σύστημα, διασφαλίζοντας ότι ο φόβος και η συμμόρφωση καθοδηγούν την αντίληψη του κοινού. Μαζί, αυτοί οι χαρακτήρες δείχνουν πώς η προκατάληψη, ο φόβος και η προπαγάνδα μπορούν να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα, καθορίζοντας ποιος θαυμάζεται, ποιος διασύρεται και πώς η κοινωνία αποδέχεται συλλογικά ψευδή αφηγήματα έναντι της αντικειμενικής αλήθειας.
Σε ένα σύγχρονο πλαίσιο πολιτικής πόλωσης και παραπληροφόρησης που καθοδηγείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα μαθήματα του Wicked είναι πιο επίκαιρα από ποτέ, δείχνοντας πως η κοινωνία συνεχίζει να αγωνίζεται για να διακρίνει την αλήθεια από το ψέμα.
| Μια φιλία που αντέχει πάντα και παντού
Παρά το ερωτικό τρίγωνο που υπάρχει για το drama – λογικό, αφού μιλάμε για τον Jonathan Bailey ως Πρίγκιπα Φιέρο – η καρδιά του Wicked είναι ο δεσμός της Έλφαμπα και της Γκλίντα.
Αν και εκπροσωπούν διαφορετικές πολιτικές ιδέες, η φιλία τους δεν κλονίζεται. Αντιθέτως, συνεχίζουν να νοιάζονται η μια για την άλλη και προσπαθούν να κάνουν το καλύτερο δυνατό για τον Οζ και για τη σχέση τους. Η διαρκής αφοσίωση και ο αμοιβαίος σεβασμός τους αποτυπώνονται στο τραγούδι “For Good”, το οποίο αναγνωρίζει πόσο βαθιά έχουν αλλάξει η μια τη ζωή της άλλης. Αυτός ο δεσμός είναι σημαντικός και τραγικός, επειδή δοκιμάζεται επανειλημμένα από κοινωνικές πιέσεις, παρεξηγήσεις και απαιτήσεις συστημάτων εξουσίας, υπογραμμίζοντας πως οι προσωπικές σχέσεις μπορούν να είναι θύματα πολιτικής χειραγώγησης.
Η φιλία τους δείχνει ότι, ακόμη και εν μέσω συγκρούσεων, είναι εφικτό να διατηρηθεί η κατανόηση, η υποστήριξη και η φροντίδα – ένα μήνυμα που μοιάζει απαραίτητο στη σημερινή κοινωνία
Μετά το Wicked, τι;
Με τα καλά και τα κακά του, το Wicked έχει αποδειχθεί ένα πραγματικό φαινόμενο της μεγάλης οθόνης, κερδίζοντας τη θέση του στην ποπ κουλτούρα και ενθουσιάζοντας τόσο παλιούς όσο και νέους θαυμαστές.
Όμως τι θα γίνει όταν ο ανεμοστρόβιλος της τεράστιας περιοδείας τύπου κοπάσει;
Ας ελπίσουμε ότι αυτή η επιτυχία θα ανοίξει την πόρτα για περισσότερα εμβληματικά μιούζικαλ του Broadway που θα προσεγγίσουν το mainstream κοινό – ιδανικά με συντελεστές που θα αγκαλιάσουν την ενέργεια και το πνεύμα του θεάτρου.
Δείτε το trailer του δεύτερου μέρους του Wicked:
