Η πολυτάλαντη Μαρία Παπαγεωργίου είναι πτυχιούχος του τμήματος σκηνοθεσίας και σεναρίου της σχολής Σταυράκου. Έχει παρακολουθήσει επί χρόνια σεμινάρια ιστορίας θεάτρου, αντίληψης σκηνικής λειτουργίας, υποκριτικής, σκηνοθεσίας και παντομίμας κι έχει αποκτήσει τεράστια τριβή σε θεατρικά εργαστήρια της Ελλάδας και του εξωτερικού. Έχει λάβει διάκριση με τη μικρού μήκους ταινία της «Mind Reader» για το International Film Festival του Μονάχου.
Η Μαρία με την Σπυριδούλα Παπαγεωργίου δημιούργησαν την κουκλοθεατρική ομάδα “Κιβωτός Μύθων” και το 1999 ίδρυσαν έναν μαγικό χώρο για παιδιά, την “Παραμυθοχώρα”, όπου εκεί παρουσιάζουν παραστάσεις εικαστικού θεάτρου κούκλας με μια πρωτότυπη μορφή έκφρασης χειρισμού κούκλας και υποκριτικής.
Στα είκοσι ένα χρόνια λειτουργίας τους έχουν φιλοξενηθεί στη σκηνή της “Παραμυθοχώρας”, έργα σπουδαίων παραμυθάδων, όπως του Ευγένιου Τριβιζά, Αντώνη Παπαθεοδούλου, Κάρλο Κολόντι, Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και πολλών άλλων.
Η Μαρία Παπαγεωργίου είναι αεικίνητη: performer, κουκλοποιός και κουκλοπαίκτρια, αφηγήτρια παραμυθιών, σκηνοθέτρια, συγγραφέας. Τελευταίο της έργο το “Ταξίδι με τον Σεβάχ“, ένα αντιπολεμικό παραμύθι που διεγείρει στους μικρούς αναγνώστες το αίσθημα αλληλεγγύης για τα θύματα του πολέμου. Τα παιδιά συνοδοιπορεύουν με τον μικρό Άλκη σ` ένα ταξίδι με οδηγό την φαντασία τους. Ένα ταξίδι όπου η σκληρή πραγματικότητα ηττάται από την δύναμη της αθωότητάς τους.
Το “Ταξίδι με τον Σεβάχ”, της Μαρίας Παπαγεωργίου εικονογραφήθηκε με δεξιοτεχνία από την Nerina Canzi, απέσπασε έπαινο από την Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κόκκινη Κλωστή Δεμένη.
“Κάποιες λέξεις είναι πολύ δυνατές. Μπορούν να σε ρίξουν κάτω ή να δέσουν το στομάχι σου κόμπο. Τέτοια είναι η λέξη πόλεμος. Τη φοβάμαι αυτήν τη λέξη”.
Επιμέλεια συνέντευξης για το περιοδικό MAXMAG: Άννα Ρω
Η Μαρία Παπαγεωργίου με τις «χίλιες και μία ιδιότητες». Ποια από όλες χρησιμοποιεί περισσότερο, για να ταξιδεύει στους πλανήτες της;
Δύσκολο πραγματικά να διαλέξω. Κάθε ρόλος στη σκηνή, κάθε κούκλα που παίρνει μορφή, κάθε ιστορία που γράφω είναι ταξίδι. Η δημιουργία κάθε παράστασης, κάθε ταινίας είναι σαν να φτιάχνεις ένα φανταστικό σύμπαν.
Το να ζεις μόνο δεν είναι αρκετό, είπε η πεταλούδα. Πρέπει να έχεις λιακάδα, ελευθερία και ένα μικρό λουλούδι. Αναζητά άραγε ακόμη η πεταλούδα του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν το μικρό της λουλούδι στα παραμύθια τού σήμερα;
Πάντα θα το αναζητά. Όσο σημαντική είναι η ελευθερία και το φως άλλο τόσο είναι και η ανάγκη να φροντίζεις κάτι, να αφοσιώνεσαι σε αυτό, να το βλέπεις να μεγαλώνει και να ανθίζει.
Με ποιους παραμυθάδες απογειώνεται η φαντασία της Μαρίας Παπαγεωργίου;
Ο παραμυθάς που με συγκίνησε και απογείωσε τη φαντασία μου, είναι ο Μίχαελ Έντε με τα έργα του “Μόμο” και “ Ιστορία χωρίς τέλος”.
Θα `ταν καλύτερα να `ρχεσαι πάντα την ίδια ώρα, είπε η αλεπού στον μικρό πρίγκιπα του Antoine de Saint – Exupéry… και λίγο αργότερα του λέει: δεν βλέπει κανείς πολύ καλά παρά μόνο με την καρδιά. Ό,τι είναι σημαντικό δεν το βλέπουν τα μάτια. Πόσα μηνύματα άραγε μπορούν να σπείρουν τα παραμύθια στα παιδικά μυαλά;
Τα παιδιά έχουν το χάρισμα να βλέπουν με τα μάτια της καρδιάς. Τα παραμύθια είναι ο καλύτερος τρόπος για να τους μιλήσεις για τη ζωή. Για τις αξίες αλλά και για τις δυσκολίες. Ένας ήρωας με ευγενικούς σκοπούς μπορεί να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια, να κινήσει γη και ουρανό για να φτάσει στον προορισμό του. Υπάρχει καλύτερο μήνυμα από αυτό;
Φέρουν όμως, τα παραμύθια μηνύματα μόνο για τα παιδιά; Το παραμύθι νανούρισμα, το παραμύθι στο θέατρο, το παραμύθι μέσα από τις ταινίες του Walt Disney. Όπως και να εκφράζεται έχει την ίδια μαγεία; Η μία μορφή ανταγωνίζεται ή συμπληρώνει την άλλη;
Όλες οι μορφές αφήγησης έχουν τον ίδιο σκοπό. Να πουν μια ιστορία. Αυτό που αλλάζει κάθε φορά είναι η συνθήκη, ο τρόπος με τον οποίο αποδίδεται η ιστορία. Το παραμύθι ως νανούρισμα μπαίνει στη ζωή μας από τη βρεφική ηλικία. Τι πιο ευεργετικό από μια ζεστή αγκαλιά και τη φωνή της μητέρας ή του πατέρα να λέει μια ιστορία. Το θέατρο απ’ την άλλη είναι ένας μαγικός μικρόκοσμος. Η ζωντανή επικοινωνία με τα παιδιά, η συμμετοχή τους στην εξέλιξη μιας ιστορίας τα κάνει κοινωνούς ενός θαυμαστού κόσμου που ζωντανεύει μπροστά στα μάτια τους. Όταν μια παράσταση είναι καλή σαφώς μπορεί να μιλήσει και στις καρδιές των μεγάλων. Να τους κάνει να δουν τα πράγματα πιο απλά, πιο αθώα, να ξαναπιστέψουν στα όνειρα. Στο σινεμά, ο κινηματογραφικός φακός γίνεται το μάτι του θεατή. Μπορεί να εστιάσει στο βλέμμα του ήρωα, στο πρόσωπό του, στην παραμικρή του έκφραση. Οι ταινίες κινουμένων σχεδίων μπορούν να ζωντανέψουν με απόλυτη πιστότητα οποιοδήποτε ήρωα και να δημιουργήσουν ένα κόσμο φαντασίας με έντονο το στοιχείο της περιπέτειας, της χαράς, του γέλιου. O Disney κατάφερε να κάνει ταινίες ικανές να διασκεδάσουν όλη την οικογένεια. Οι πρώτες του ταινίες, τότε που γίνονταν όλα χειροποίητα για μένα έχουν μεγαλύτερη μαγεία.
Είναι το θεατρικό παιχνίδι ένας αντίποδας στον εγκλωβισμό του παιδιού μες τα σύγχρονα διαμερίσματα, ένα μονοπάτι προς την ελευθερία του;
Για τα σημερινά παιδιά που είναι κλεισμένα σε τέσσερις τοίχους και πολύ συχνά μπροστά σε μια οθόνη το θεατρικό παιχνίδι τα βοηθά να αξιοποιήσουν την έμφυτη τάση τους για παιχνίδι, να απελευθερώσουν τη φαντασία τους και να μάθουν να εκφράζονται χωρίς φόβο μέσα σε μια ομάδα. Αν θέλουμε να μιλάμε όμως για μονοπάτι προς την ελευθερία θα πρέπει να μην ξεχνάμε και την ανάγκη των παιδιών για ελεύθερο χρόνο, βόλτα σε ένα πάρκο, παρέα με φίλους και ελεύθερο παιχνίδι χωρίς την καθοδήγησή μας.
Στο βιβλίο σου, «το ταξίδι με τον Σεβάχ», ο μικρός Άλκης, με αφορμή ένα ναυάγιο παιδιών που είναι πρόσφυγες, ξεκινάει με τον φίλο του τον Αγησίλαο ένα φανταστικό ταξίδι με το πλοίο του Σεβάχ. Στην πραγματικότητα όμως, πώς οδηγήθηκε η Μαρία Παπαγεωργίου σ` αυτό το ταξίδι;
Γύρισα ένα μικρού μήκους ντοκιμαντέρ με τίτλο “ Προσωρινά ” σε έναν αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων στο Ελληνικό. Γνώρισα οικογένειες που αναγκάστηκαν να αφήσουν το σπίτι τους και να ταξιδέψουν ως εδώ θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους και τη ζωή των παιδιών τους. Ήρθα κοντά σε πολλά μικρά παιδιά που αν και μιλούσαμε άλλη γλώσσα καταφέραμε να επικοινωνήσουμε με ένα βλέμμα, μια χειρονομία. Ένιωσα την ανάγκη να μιλήσω και στα παιδιά για αυτό το θέμα. Έτσι προέκυψε το βιβλίο μου “Ταξίδι με τον Σεβάχ ”. Μιλά για ένα μικρό αγόρι τον Άλκη. Όταν μια μέρα ακούει στις ειδήσεις για ένα ναυάγιο με παιδιά πρόσφυγες νιώθει την ανάγκη να βοηθήσει. Ξεκινάει μαζί με τον φίλο του Αγησίλαο ένα φανταστικό ταξίδι με το πλοίο του Σεβάχ. Όπως λέει κι ο Λούις Κάρολ “ Η φαντασία είναι το μόνο μας όπλο ενάντια στην πραγματικότητα. Είναι ένα αντιπολεμικό παραμύθι που μιλά για τη δύναμη του παιχνιδιού, την αλληλεγγύη, τη φιλία τα όνειρα που βγαίνουν αληθινά.
Η Ωραία Κοιμωμένη, η Σταχτοπούτα, η Χιονάτη, από λαϊκοί μύθοι της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, εξελίχθηκαν από τους αδελφούς Γκριμ σε παιδικές ιστορίες απαλλαγμένες κατά πολύ από την ωμότητα, τη βία κι άλλα πολλά αρνητικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας του 18ου αιώνα. Διακόσια χρόνια μετά, αυτές οι ιστορίες κάτω από σύγχρονες επεμβάσεις, εξακολουθούν να μαγεύουν εκατομμύρια παιδιών μέσα από τις ταινίες της Disney. Μπορούν τα παραμύθια να γίνουν αγωγός «προτύπων» και μάλιστα με τέτοια επιδεξιότητα, ώστε να αποπροσανατολίζουν και τους μεγάλους;
Πολλοί λαϊκοί μύθοι που μεταγράφηκαν από τους Γκριμ καθιερώθηκαν τόσο στη συνείδηση των παιδιών όσο και εμάς των μεγάλων από την εκδοχή των ταινιών. Ακόμα και η εικόνα που έχει επικρατήσει στο μυαλό μας για τους ήρωες αυτών των παραμυθιών είναι αυτή που έχουμε από τα σχέδια του Disney. Έχουν γίνει έρευνες που υποστηρίζουν ότι μπορούν οι ταινίες αυτές να έχουν έντονη επίδραση στον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα. Η αλήθεια είναι ότι τα περισσότερα παιδιά μέσα από τις ταινίες κινουμένων σχεδίων έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με έντονα συναισθήματα όπως θλίψη, αγωνία, μίσος, αγάπη, απώλεια. Οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί όσον αφορά στα κοινωνικά, πολιτισμικά πρότυπα που υπάρχουν σε κάθε ταινία καθώς και στους στερεοτυπικούς διαχωρισμούς καλού – κακού. Εύκολα μπορούμε να αποπροσανατολιστούμε. Ο Τσέχος σουρεαλιστής σκηνοθέτης Jan Svankmajer , είχε πει σε μια συνέντευξή του ότι “ η τέχνη για παιδιά είναι επικίνδυνη γιατί βοηθά είτε στην εξημέρωση των ψυχών των παιδιών είτε στην ανατροφή των καταναλωτών της μαζικής κουλτούρας..”
Η διακειμενική σύνθεση μπορεί να εξελίξει και να βελτιώσει τα παραμύθια ή είναι μια πεπατημένη επαναχρησιμοποίησης δημοφιλών ιστοριών;
Τα παραμύθια και οι μύθοι αποτελούν πολύτιμο υλικό για ένα συγγραφέα. Συχνά να χρησιμοποιούνται ως πεπατημένη όμως μπορούν κάλλιστα να λειτουργήσουν ως ενοποιητικό στοιχείο για ένα γόνιμο και δημιουργικό διάλογο μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Θεωρώ πολύ ενδιαφέρον για τα παιδιά να συναντούν ήρωες που ήδη έχουν αγαπήσει μέσα από τα κλασσικά παραμύθια να δρουν στο σήμερα και να έρχονται αντιμέτωποι με προβλήματα της εποχής μας.
Το θέατρο σήμερα είναι θύμα του κορωνοϊού ή της χάσης του πολιτισμού;
Το θέατρο πάντα σε περιόδους κρίσης ανθίζει. Το ίδιο συνέβη και στην Αθήνα τα τελευταία χρόνια. Είχαμε φτάσει σε υπερπληθώρα παραστάσεων πριν τον κορωνοϊό. Απ` τη μια πολλοί επιχειρηματίες στράφηκαν στη θεατρική παραγωγή προσβλέποντας σε εμπορικές παραστάσεις με αμφίβολο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα και απ’ την άλλη νέες ομάδες βρήκαν γόνιμο έδαφος να πειραματιστούν, να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους, να ζωντανέψουν το όραμά τους με τους δικούς τους όρους. Το πρόβλημα ήταν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις εκτός εξαιρέσεων, οι συντελεστές να δούλευαν με πολύ μικρές εώς μηδαμινές αμοιβές. Ο κορωνοϊός τα ισοπέδωσε όλα. Τα θέατρα ήταν οι πρώτοι χώροι που έκλεισαν και οι τελευταίοι που θα ανοίξουν. Δε θυμάμαι να έχει ξαναδοκιμαστεί έτσι ο πολιτισμός. Όταν τελειώσει αυτός ο εφιάλτης κάποιοι ίσως καταφέρουν να ανασυγκροτήσουν τις δυνάμεις τους και κάποιοι άλλοι θα παραιτηθούν. Ίσως αυτός είναι και ο στόχος..
Θα υπάρχει παραμύθι στο μέλλον, τότε που η αληθινή ζωή θα ξεπροβοδίζει τα σημερινά «σενάρια επιστημονικής φαντασίας»;
Όσο κι αν η πραγματικότητα ξεπερνάει τη φαντασία πάντα θα έχουμε ανάγκη από παραμύθια γιατί μας εμπνέουν ελπίδα ότι οι δράκοι μπορούν να ηττηθούν. Το άσχημο μπορεί να γίνει όμορφο και το κακό να μετατραπεί σε καλό.
Ποια είναι η επόμενη σκηνή για τη Μαρία Παπαγεωργίου;
Εύχομαι, να είναι στο θέατρο ανάμεσα σε παιδιά. Ανυπομονώ να ζωντανέψουμε τη νέα παράσταση που ετοιμάζουμε με την ομάδα της Παραμυθοχώρας.
Αν κάποιος σου έλεγε ότι μπορείς να κρατήσεις μόνο μια λέξη, παρακαταθήκη στα παιδιά, ποια θα ήταν αυτή;
“ Ειρήνη”.
Οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται προέρχονται από το προσωπικό αρχείο της Μαρίας Παπαγεωργίου.
