Διάθεση και εστίαση της προσοχής
Διάθεση και εστίαση της προσοχήςΌταν βρισκόμαστε σε καλή διάθεση, είναι πιο πιθανό να επιλέξουμε για επεξεργασία ερεθίσματα και γεγονότα θετικά, αγνοώντας τα αρνητικά ή τα ουδέτερα. Αντίθετα, όταν κυριαρχούμαστε από αρνητική διάθεση, εστιάζουμε περισσότερο στα αρνητικά στοιχεία του περιβάλλοντος. Το φαινόμενο αυτό έχει ονομαστεί «υπόθεση της συναισθηματικής συμφωνίας». Η θυμική μας, δηλαδή, κατάσταση συνδέεται με αντιλήψεις και σκέψεις που έχουν παρόμοια συναισθηματική απόχρωση με αυτή (Ευκλείδη, 2011. Niedenthal, Gruber, & Ric, 2011). Τις ημέρες, λοιπόν, που όλα πηγαίνουν στραβά, ας σκεφτούμε ότι μπορεί εμείς απλώς να τα βλέπουμε έτσι.
Η διάθεσή μας λειτουργεί ως φίλτρο της πραγματικότητας.
Η επίδραση της διάθεσης στη σκέψη έχει μελετηθεί εκτενώς από την ερευνητική κοινότητα. Για παράδειγμα, σε μία έρευνα (Johnson & Tversky, 1983) δόθηκε στους συμμετέχοντες να διαβάσουν ένα μικρό καταθλιπτικό κείμενο, προκαλώντας τους έτσι μια αρνητική διάθεση. Οι συμμετέχοντες αυτοί εκτίμησαν ότι αρνητικά γεγονότα (π.χ. ασθένειες, βίαιη επίθεση, φωτιά) ήταν πιο πιθανόν να συμβούν, συγκριτικά με τους συμμετέχοντες, οι οποίοι δεν είχαν διαβάσει το κείμενο και βρίσκονταν σε ουδέτερη συναισθηματική κατάσταση. Από την άλλη, στους συμμετέχοντες που είχε προκληθεί μια θετική συναισθηματική κατάσταση παρατηρήθηκε μειωμένη εκτίμηση του κινδύνου, συγκριτικά με την ομάδα των συμμετεχόντων όπου η συναισθηματική κατάσταση ήταν ουδέτερη.
Σε μία άλλη έρευνα (Sedikides, 1995), οι συμμετέχοντες στους οποίους είχε προκληθεί θετική διάθεση, εντόπισαν περισσότερο θετικές πλευρές στον εαυτό τους, συγκριτικά με τους συμμετέχοντες που είχαν αρνητική διάθεση (Niedenthal, Gruber, & Ric, 2011). Η διάθεση, επομένως, δεν επηρεάζει μόνο την εστίαση της προσοχής μας στα ερεθίσματα, αλλά και τον τρόπο που τα επεξεργαζόμαστε.
Διάθεση και γνωστική επεξεργασία
Το θετικό θυμικό συνδέεται με γρήγορη επεξεργασία πληροφοριών και λήψη αποφάσεων, χωρίς εντατική και συστηματική σκέψη. Όταν νιώθετε καλά και ένας φίλος σάς τηλεφωνήσει για να βγείτε, το πιθανό είναι να δεχτείτε αμέσως. Αντίθετα, αν βρίσκεστε σε αρνητική συναισθηματική κατάσταση, θα σκεφτείτε περισσότερο την απόφασή σας προκειμένου να καταλήξετε σε πράξη. Η θετική διάθεση συνδέεται επίσης με τη δημιουργική σκέψη, τη σκέψη δηλαδή που είναι ευέλικτη, παραγωγική και ανοιχτή στο καινούριο.
Το αρνητικό θυμικό συνδέεται με πιο συστηματική, προσεγμένη και αναλυτική επεξεργασία πληροφοριών. Το αρνητικό θυμικό μάς τοποθετεί σε μια επαγρυπνούσα κατάσταση σχετικά με τις πληροφορίες που δεχόμαστε και τον τρόπο που τις επεξεργαζόμαστε. Παρ’ όλα αυτά, η αρνητική διάθεση μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο στη γνωστική επεξεργασία των πληροφοριών (Ευκλείδη, 2011). Ένα αγχωμένο άτομο που σκέφτεται την ενδεχόμενη αποτυχία του ενδέχεται να σημειώνει μειωμένη προσοχή στο έργο που επιτελεί (π.χ. προετοιμασία για μία δημόσια ομιλία).
Γενικότερα, η θετική διάθεση έχει ισχυρότερη επίδραση από την αρνητική. Ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποι τείνουμε γενικά να διορθώνουμε την αρνητική μας διάθεση (Ευκλείδη, 2011). «Προσπάθησε να ηρεμήσεις» ή «μη στεναχωριέσαι». Οι γνωστές αυτές εκφράσεις, μεταξύ άλλων, αντανακλούν την αρνητική στάση των ανθρώπων απέναντι στα αρνητικά συναισθήματα.
Είτε θετική είτε αρνητική, η διάθεση λειτουργεί ως πληροφορία για το πώς πηγαίνουν τα πράγματα, οδηγώντας το άτομο σε πράξη. Πολλές φορές μάλιστα οι επιπτώσεις της διάθεσης είναι αυτόματες και δεν υπόκεινται σε έλεγχο (Ευκλείδη, 2011). Ένας άνθρωπος που έχει αργήσει στη δουλειά του εκνευρίζεται με ένα κόκκινο φανάρι, το δέχεται και το επεξεργάζεται δηλαδή ως αρνητικό ερέθισμα. Υπό χαλαρές συνθήκες όμως, ένα κόκκινο φανάρι είναι ένα αδιάφορο συναισθηματικά σήμα. Ταυτόχρονα, οι επιπτώσεις της διάθεσης μπορεί να καταστούν αντικείμενα ελέγχου. Το άτομο εκνευρίζεται με το κόκκινο φανάρι αλλά δεν το προσπερνά.
Μνήμη εξαρτώμενη από τη διάθεση
Με εξαίρεση την προσοχή και τη γνωστική επεξεργασία, το συναίσθημα παίζει σημαντικό ρόλο και στη μνήμη. Οι εμπειρίες μας αποθηκεύονται στη μνήμη μαζί με το συναισθηματικό τους στοιχείο. Ένα αρνητικό γεγονός (π.χ. καβγάς με τον σύντροφο) συνδέεται με αρνητικά συναισθήματα (θυμός, ζήλια). Η κακή διάθεση του ατόμου στο παρόν (εκνευρισμός) μπορεί να ενεργοποιήσει το αρνητικό συναίσθημα (θυμός, ζήλια). Η ενεργοποίηση αυτή έχει ως αποτέλεσμα να ενεργοποιηθούν ασυνείδητα γειτονικά μέρη της εμπειρίας, που αποθηκεύτηκαν μαζί (καβγάς). Η λύπη και η χαρά, άλλωστε, μπορούν να συνδέονται μεταξύ τους με μία ανασταλτική σχέση. Η ενεργοποίηση, δηλαδή, του ενός αναστέλλει την ενεργοποίηση του άλλου. Έτσι, η θυμωμένη σύντροφος την ώρα της σύγκρουσης «ξεχνά» τις θετικές αναμνήσεις με τον σύντροφό της.
Εν συντομία, η παρούσα συναισθηματική κατάσταση βοηθά να ανασυρθούν από τη μνήμη πληροφορίες, οι οποίες κωδικοποιήθηκαν (αποκτήθηκαν) στο παρελθόν όταν το άτομο βρισκόταν σε παρόμοια συναισθηματική κατάσταση. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται μνήμη εξαρτώμενη από τη διάθεση (Atkison et al., 2003. Ευκλείδη, 2011. Niedenthal et al., 2011).
Το ποτήρι θα ιδωθεί μισοάδειο ή μισογεμάτο ανάλογα με τη συναισθηματική μας κατάσταση.
Αν αισθανόμαστε άσχημα, είναι πιο πιθανόν να εστιάσουμε σε αρνητικά στοιχεία του περιβάλλοντος, να επεξεργαστούμε τα πράγματα με αρνητικό τρόπο και να ανασύρουμε από τη μνήμη μας αρνητικές εμπειρίες. Το αντίστροφο συμβαίνει με το θετικό θυμικό.
Ας σημειωθεί, τέλος, ότι η σχέση συναισθήματος και σκέψης δεν μονόπλευρη. Όπως ο θυμός μπορεί να επηρεάσει τις σκέψεις που κάνουμε για ένα άτομο, έτσι και αυτές μπορεί να προκαλέσουν εξαρχής τον θυμό μας γι’ αυτό το άτομο. Στο παρόν άρθρο εστιάσαμε θεματολογικά στην επίδραση του θυμικού πάνω στη σκέψη. Είναι σημαντικό ωστόσο να θυμόμαστε πως πρόκειται για αλληλεπίδραση. Αυτή θα τη δούμε αναλυτικότερα την επόμενη φορά.
Βιβλιογραφία:
Atkison R.L., Atkison, R.C., Smith, E.E., Bem, D.J., & Hoeksema, S.N. (2003). Εισαγωγή στην ψυχολογία του Hilgard. Αθήνα: Παπαζήσης.
Κωσταριδου-Ευκλείδη, Α. (2011). Γνωστική ψυχολογία. Από την αναπαράσταση της γνώσης στο θυμικό και στη δράση. Αθήνα: Πεδίο.
Niedenthal, P. M., Krauth-Gruber, S., & Ric, F. (2011). Ψυχολογία του συναισθήματος. Αθήνα: Τόπος
