Η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη με μεταναστεύσεις, εξερευνήσεις, και ταξίδια σε όλες τις ηπείρους. Ειδικότερα στη σύγχρονη εποχή, οι αποστάσεις έχουν γίνει αμελητέες χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας, και φραγμοί όπως οι ωκεανοί και οι οροσειρές παύουν να έχουν την ίδια σημασία με το παρελθόν. Αυτές οι μετακινήσεις έχουν επιδράσει στην βιοποικιλότητα των περιοχών υποδοχής. Τυχαία ή σκόπιμα οι άνθρωποι που μετακινούνται έχουν μεταφέρει οργανισμούς που δεν είναι αυτόχθονες του νέου οικοσυστήματος, δεν άνηκαν και δεν ανήκουν στο περιβάλλον που βρέθηκαν. Τα είδη αυτά ονομάζονται ξενικά/επεκτατικά ακριβώς για τον λόγο που προαναφέρθηκε. Μπορούν όμως αυτοί οι νεοαφιχθέντες κάτοικοι να θέσουν σε κίνδυνο την τοπική χλωρίδα και πανίδα; Να μετατραπούν από απλά ξενικά είδη σε εισβολείς;
Καταρχάς, δεν προκαλούν όλοι οι νέοι οργανισμοί προβλήματα στο περιβάλλον που εισάγονται. Οι περισσότεροι προσαρμόζονται φυσιολογικά, χωρίς να υπάρχει κάποιο ρίσκο πίσω από την εμφάνισή τους. Παρόλα αυτά, ένα ποσοστό 5-20% θεωρούνται ως επεκτατικά είδη. Η πιθανή απουσία φυσικών θηρευτών, η αφθονία τροφής στη νέα περιοχή, ακόμα και η συμπεριφορά του οργανισμού, η οποία τις περισσότερες φορές είναι χωροκατακτητική, ευνοεί την ταχύτατη εξάπλωση των ειδών αυτών, εις βάρος των τοπικών πληθυσμών. Μάλιστα, τα επεκτατικά είδη θεωρούνται ως ο δεύτερος μεγαλύτερος κίνδυνος για την βιοποικιλότητα, μιας και δεν ανταγωνίζονται απλά τα προϋπάρχοντα είδη, αλλά μπορούν να τα οδηγήσουν μέχρι την εξαφάνιση, καταστρέφοντας τις φωλιές, τα αυγά, ή και τα νεογνά των αυτοχθόνων οργανισμών.
Δυστυχώς τα περιστατικά εισβολικών ειδών δεν είναι μεμονωμένα, αλλά εμφανίζονται σχεδόν σε όλες τις ηπείρους, με αναρίθμητα παραδείγματα. Στα νησιά Γκαλαπάγκος π.χ., στο απομονωμένο αυτό σύμπλεγμα τεράστιας ποικιλομορφίας, η πολύχρονη προσπάθεια για την εξολόθρευση ζώων όπως ο Μαύρος αρουραίος (Rattus rattus) και ο Κοινός αρουραίος (Rattus norvegicus) συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Θεωρείται επιτακτική η καταπολέμηση τους, μιας και επιτίθενται σε φωλιές ενδημικών πουλιών στα νησιά . Μέχρι και drones επιστρατεύτηκαν για τη ρίψη ποντικοφάρμακου στην περιοχή (αρχής γενομένης από τις 12/01/2019), δείχνοντας τη σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζεται η απειλή. Μια απειλή καθαρά προερχόμενη από τον άνθρωπο, αφού τα πρώτα επεκτατικά είδη των Γκαλαπάγκος μεταφέρθηκαν από πειρατικά πλοία, φαλαινοθηρικά και, σε μικρότερο βαθμό, από αποίκους.
Είναι δυνατόν η κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας να ήταν διαφορετική; Μόνο στις θάλασσες της έχουν καταγραφεί περίπου 300 ξενικά είδη, τοποθετώντας την Ελλάδα στις χώρες που έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη επίδραση εισβολικών ειδών. Ψάρια όπως ο λαγοκέφαλος εμφανίζονται όλο και πιο συχνά να “απολαμβάνουν” τα θερμότερα πλέον νερά της Μεσογείου, απόρροια του φαινόμενου του θερμοκηπίου και της αυξανόμενης θερμοκρασίας. Κάποια επεκτατικά είδη όμως δεν βρέθηκαν εδώ τυχαία ή λόγω των κλιματικών μεταβολών, αλλά εισήχθησαν από χέρι ανθρώπινο, χωρίς να συλλογιστεί κανείς τις επιπτώσεις. Είδη σαν το ηλιόψαρο (Lepomis gibbosus), ενδημικό της Β. Αμερικής, έχουν προσβάλλει περιοχές όπως η λίμνη Ορεστιάδα στην Καστοριά. Επιθετικό και κτητικό, τρώει τα αυγά άλλων ειδών, μειώνοντας τον πληθυσμό τους, ενώ ακόμη και τώρα δεν γνωρίζουμε ποιος τα εισήγαγε. Ελαχίστη σημασία έχει πλέον, καθώς η ζημιά έγινε.
Είναι επιτακτικό να ληφθούν μέτρα προστασίας, όπως οι αυστηρότεροι έλεγχοι των ανθρωπογενών εμπλουτισμών, αλλά και οργανωμένες επιχειρήσεις εξόντωσης με στόχο τα εισβολικά είδη. Μόνο έτσι θα αποτραπούν μελλοντικές περιπτώσεις αλλοίωσης της βιοποικιλότητας και θα εξομαλυνθούν τα υπάρχοντα προβλήματα.
Πηγές:
http://kpe-kastor.kas.sch.gr/site%20lake/fauna/fishes.htm
https://www.nature.com/articles/d41586-019-00176-z
https://www.iucn.org/theme/species/our-work/invasive-species
