Ο Φίλιππος Δρακονταειδής είναι σημαντικός πεζογράφος – δοκιμιογράφος – μεταφραστής, ο οποίος ενδυναμώνει με την κριτική του σκέψη και το πολύπτυχο έργο του τη θέση της λογοτεχνίας στο πολιτιστικό γίγνεσθαι.
Στέκεται με επαγρύπνηση πάνω από τα κείμενά του και δεν διστάζει να αποκηρύξει “όσα δεν ανταποκρίνονται στα κριτήρια ποιότητας που επιβάλει η εξυπηρέτηση της λογοτεχνίας”, ενώ επεξεργάζεται εκ νέου το υπόλοιπο συγγραφικό του έργο για να αποτρέψει τον κίνδυνο της επικείμενης θνησιμότητάς του. Σ` αυτή την κατηγορία των “εν προόδω” έργων εντάσσεται και το βιβλίο “Πρόσοψη”, όπου ο συγγραφέας με μυθοπλαστική μαεστρία χαράζει τον χάρτη της πολυποίκιλης μυθιστοριογραφίας του. Το βιβλίο κυκλοφορεί άρτι ανανεωμένο από τις εκδόσεις “Κέδρος“.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο Φίλιππος Δρακονταειδής – ένας συγγραφέας των ολίγων – τοποθετείται με εξαιρετική αγχίνοια σε πολλά θέματα που αφορούν το έργο του αλλά και τη λογοτεχνία εν γένει.
Επιμέλεια συνέντευξης για το MAXMAG: Άννα Ρω
Αν ο Φίλιππος Δρακονταειδής ήταν ένας από τους ήρωες σε κάποιο από τα βιβλία σας θα ήταν ο… ή οι…;
Δεν έχω βρει τον ήρωα, ούτε τον ψάχνω. Πρόκειται για απορία που οφείλεται (υποθέτω) στο γεγονός ότι έμεινα ορφανός σε ηλικία τεσσάρων ετών, ο πατέρας μου εκτελέστηκε, οπότε δεν έχω σημείο αναφοράς.
Ίσως ο ήρωας είμαι εγώ, διάχυτος στα κείμενά μου, επειδή, με αρκετή ταπεινότητα και άλλη τόση μωρία, τολμώ να πω πως ο πατέρας μου είμαι εγώ.
Ποια ανάγκη σάς ωθεί στη συγγραφή;
Δεν ξέρω. Όταν χτίζεις πύργο με τραπουλόχαρτα, που λέγονται λέξεις, δεν φυσάς για να πέσουν, δεν θέλεις να μάθεις ότι πέφτουν με ένα φύσημα. Δεν αισθάνομαι ότι με ωθεί κάποια ανάγκη, δεν είμαι ούτε σε θέση να προσδιορίσω ότι εξ ανάγκης προκύπτει συγγραφή. Προκύπτει, νομίζω, από φυσική ανησυχία εξαιτίας κάποιου αφύσικου θορύβου, κάποιας αφύσικης ταραχής σωματικής και ψυχικής που καταλήγει σε μιαν φυσική άσκηση ώστε η ταραχή να αντιμετωπιστεί με λέξεις, με αυτό το πρόσχημα. Τούτο δεν σημαίνει πως η ανησυχία παύει: υποχωρεί λίγο ή πολύ, εμφανίζει μικρές ή τυραννικές εξάρσεις. Είναι μια εφ’ όρου ζωής σταθερή αστάθεια και απαιτείται αντοχή στον θόρυβο και συνάφεια με την άσκηση.
Είναι η συγγραφή «90% εφίδρωση (perspiration) και 10% έμπνευση (inspiration)»;
Η έμπνευση είναι, νομίζω, ο αφύσικος θόρυβος που προκαλεί την εφίδρωση της άσκησης. Με άλλα λόγια, κάτι σου έρχεται βραδέως ή ταχέως (θόρυβος), το ζήτημα είναι αν καταπιάνεσαι να το επεξεργαστείς ως την άσκηση. Τότε, χρειάζεται πολλή δουλειά για να μείνει αυτό που ήρθε, επιμένει να θορυβεί και επιμένεις να ασκείσαι. Θα το πω διαφορετικά: ακούς τον θόρυβο και δια της άσκησης τον κατεβάζεις (download) σε λέξεις. Είναι μια μορφή χειρωναξίας, επίπονης και αβέβαιης: ιδρώνεις άραγε σωστά ή πάει χαμένος ο κόπος; Ο κόπος είναι το κριτήριο.
Η σχέση με τα συγγράμματά σας είναι πάντα αγαστή;
Πρόκειται για σχέση padre padrone (πατέρα αφέντη) με τα παιδιά του. Από την ώρα που τα γραμμένα μου είδαν το φως, παίρνουν τον δρόμο τους, τελούν όμως υπό τον έλεγχό μου και οφείλουν να είναι αντάξιά μου: έντιμα, σοβαρά, πιστά στις αρχές μου, όπως τουλάχιστον τις έχω περιγράψει ως εδώ. Τα συντρέχω για να είναι έτσι. Όσα, με την πάροδο του χρόνου, εμφανίζουν κατά την κρίση μου πως δεν εντάσσονται σε αυτόν τον κανόνα, αποκηρύσσονται. Δεν υπάρχει πιθανότητα να επανέλθουν ως άσωτοι υιοί. Ως τώρα, έχω αποκηρύξει αρκετά, δεν αποκλείεται να αποκηρύξω και άλλα.
Το βιβλίο σας με τίτλο «Πρόσοψη» έχει εκδοθεί το 1992, το 2003 και το 2019 με ανανεωμένη μορφή κάθε φορά. Τι σας οδηγεί στην επαναλαμβανόμενη επεξεργασία ενός έργου;
Δεν υπάρχει βιβλίο μου μη αποκηρυγμένο που να μην το έχω “πειράξει”, που να μην το έχω γράψει εξαρχής. Κανένα δεν είναι σε οριστική μορφή, κανένα δεν υπάρχει πιθανότητα να μην υποστεί μικρή ή μεγάλη πρόσθετη επεξεργασία, σύμφωνα με την ιδιότητα του πατέρα αφέντη που έχω και την εμμονή μου σε αυτόν τον ρόλο.
Λέω πως έχω ένα συγγραφικό κεφάλαιο που αυγατίζω. Λέω πως έχω ένα συγγραφικό μέταλλο που λειαίνω διαρκώς ώστε να λάμπει.
Από την άλλη πλευρά, κάθε βιβλίο προϋπάρχει και καλεί τον συγγραφέα να το γράψει. Και επειδή ο συγγραφέας είναι ατελής εν μέσω θορύβου και άσκησης, το βιβλίο που γεννιέται δεν είναι ποτέ ολοκληρωμένο, δεν έχει εξασφαλισμένο μέλλον-αθανασία: έχει την νεότητά του, την ωριμότητά του, τα γεράματά του, τον θάνατό του, επειδή ξέρουμε πια πως δεν υπάρχει Δευτέρα Παρουσία, δηλαδή δεύτερη ευκαιρία. Γράφοντας, βελτιώνοντας, αλλάζοντας, συμπληρώνοντας τα βιβλία μου, προσπαθώ να απομακρύνω την στιγμή του θανάτου τους, γνωρίζοντας πάντως πως είναι θνητά. Απομακρύνω έτσι και την στιγμή του θανάτου μου.
“Η Πρόσοψη” χρειάστηκε πολλά χρόνια δουλειάς, τριάντα ίσως. Θα άξιζε να γράψω την “ιστορία” της: σχετίζεται με την αγαπημένη Ζωρζ Σαρρή, με βιβλία ιστορίας και προσωπικά αντικείμενα τρίτων που έχω στην κατοχή μου και χρονολογούνται από τα τέλη του 19ου αιώνα, με συμπτώσεις, όπως, για παράδειγμα, ότι εργάστηκα στο Σαράγιεβο το 2012 όταν με απασχολούσε ένα κεφάλαιο για την δολοφονία του Φραγκίσκου-Φερδινάνδου σε αυτή την πόλη, περνούσα συχνά από το σημείο της δολοφονίας, συνέβη να ζήσω και να εργαστώ στην Γαλλία, Τυνησία, Αιθιοπία (να νιώσω την Αφρική της αποικιοκρατίας, της αξιοπρέπειας της φτώχειας, του μεγαλείου της ζούγκλας), περιοχές όπου διαδραματίζονται γεγονότα της αφήγησης.
Εντέλει, αυτό το βιβλίο είναι ο προτιμημένος κληρονόμος μου. Προς το παρόν. Ο επιμελητής της τελευταίας έκδοσης (εκδ. Κέδρος) μέτρησε πως ογδόντα πέντε πρόσωπα κινούνται σε αυτό το βιβλίο και όπως μου είπε “κανένα δεν μοιάζει με το άλλο”. Σας μιλώ ως θαυμαστής αυτού του προς το παρόν βενιαμίν μου.
Τι υποδηλώνει ο τίτλος «Πρόσοψη»;
Με μία φράση, την κατάρρευση ενός κόσμου αυταπάτης πολιτισμού στην περίοδο 1890-1950, από τον οποίο δεν έχει απομείνει σήμερα παρά η πρόσοψη του οικοδομήματός του, η αυταπάτη πως πίσω από την πρόσοψη του ερειπίου υπάρχει ζωή. Σημειώστε πως έτσι βλέπω αυτό το βιβλίο τώρα. Δεν είμαι βέβαιος ότι αυτό το βιβλίο βλέπει τον εαυτό του έτσι.
Πού κινούνται χρονικά, γεωγραφικά, ιστορικά οι ήρωες του βιβλίου;
Κινούνται εντός μιας “ροής” χώρου, χρόνου, ατομικών, συλλογικών και λογικών παραμέτρων εξήντα ετών ιστορικής και κοινωνικής επιτάχυνσης από την Οδησσό στο Κονγκό, στο νότιο Σουδάν, στην Αθήνα, ανάμεσα σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους και την Επανάσταση του 1917, παίζοντας το παιχνίδι της Κοκκινοσκουφίτσας με τον λύκο, όπου -διάβολε!- κάποτε η Κοκκινοσκουφίτσα πρέπει να φάει τον λύκο που την τρώει!
Είναι η μυθοπλασία το μέσο για την υπέρβαση της πραγματικότητας;
Η μυθοπλασία, δηλαδή η παρουσία του μη όντος (δια των λέξεων) εντός του όντος της πραγματικότητας, είναι διαρκής και αδιάλειπτη φρεναπάτη. Είναι η ζωική ορμή για την επανάληψη της αποτυχίας της Κοκκινοσκουφίτσας, η οποία αποτυγχάνει συνεχώς, όντας συνεχώς συμπαθέστατη. Εν προκειμένω, τιμώ την σοφία της γιαγιάς μου που έλεγε “να μην παίρνεις, παιδί μου, την πορδή σου για άγιο μύρο”. Έχω ασπαστεί αυτή την αρχή. Αποφεύγω το ένα στο μέτρο του δυνατού και σέβομαι το άλλο!
Πιστεύετε ότι ο συγγραφέας πρέπει να αντανακλά το αξιακό του σύστημα μέσω του έργου του;
Ο συγγραφέας είναι καλοδεχούμενος στην αγορά του όχλου όταν τον ταΐζει με το αξιακό του σύστημα, όταν δηλαδή “ξέρει τι λέει” και αποκοιμίζει τα πλήθη με ματζούνια και δόγματα. Ο συγγραφέας οφείλει να περιφρονεί τον όχλο, να είναι, όπως λέει ο Σαίξπηρ “we, the happy few” (εμείς, οι ευτυχείς ολίγοι), να είναι ο θεράπων των λέξεων, οι οποίες λένε τόσο τα ειπωμένα όσο και τα ανείπωτα.
Οι συγγραφείς του όχλου είναι πάμπολλοι και γι’ αυτό ο όχλος περισσεύει και η λογοτεχνία χάνει (ή έχασε) την κοινωνική της αξία.
Πώς χτίζεται η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη;
Καλά θα κάνει ο αναγνώστης να μην έχει καμία εμπιστοσύνη στον συγγραφέα, ώστε ο συγγραφέας να αγωνίζεται να κερδίσει την εμπιστοσύνη του αναγνώστη. Ο αναγνώστης μπορεί να είναι αγνώμων και εξίσου ο συγγραφέας μπορεί να είναι αγνώμων απέναντι στον αναγνώστη. Υπάρχει λυκοφιλία μεταξύ αναγνώστη και συγγραφέα, η οποία εκπορνεύεται ασυστόλως όταν υπάρχει -και υπάρχει!- λυκοφιλία μεταξύ συγγραφέων. Τότε είναι η ώρα να φάει η Κοκκινοσκουφίτσα τον λύκο. Πάντα στοιχηματίζω σε αυτή την προοπτική, παρόλο που ως τώρα έχω χάσει και τιμωρηθεί.
Ποιο είναι το υπέρτατο αγαθό για σας;
Επέζησα. Η ζωή στάθηκε δίπλα μου. Παραμένω εντός της. Αγαπιόμαστε παράφορα, αγκαλιαζόμαστε και ζεσταινόμαστε. Αντέχουμε το ήδη παρόν ψύχος του θνήσκοντος μέλλοντος.
Αντί επιλόγου θα μοιραζόσασταν μαζί μας μια ενδόμυχη σκέψη σας για το μέλλον του κόσμου;
Το ανεπούλωτο τραύμα της ορφάνιας με υποχρέωσε να είμαι σε επιφυλακή για να επιβιώνω. Καταπιάστηκα να σκεφτώ ποιοι δρόμοι ανοίγονταν μπροστά μου και προσπάθησα να τους μελετήσω με την υποστήριξη Γάλλων και Ισπανών (ουδενός Έλληνα), στηριζόμενος στην επί πέντε δεκαετίες επαγγελματική πορεία μου σε τριάντα πέντε χώρες ως στέλεχος πολυεθνικών εταιρειών, τεχνοκράτης σύμβουλος επιχειρήσεων, διεπιστημονικός εμπειρογνώμονας σε έργα Πολιτισμού (αναβαθμίσεις μνημείων, εκσυγχρονισμός υπουργείων Πολιτισμού, στρατηγική Παιδείας και Πολιτισμού, υποστήριξη παραδοσιακών καλλιτεχνημάτων, δημιουργία πολιτιστικών κέντρων, στρατηγική ανάπτυξης μουσείων και άλλα τέτοια) χρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Παγκόσμια Τράπεζα, σύμβουλος υπουργών και κυβερνήσεων.
Εκμεταλλεύτηκα αυτή την εμπειρία και έχω γράψει μια σειρά δοκιμίων για την εμφάνιση, ανάπτυξη και κυριαρχία του τρόμου στον 20ο αιώνα (Φεβρουάριος Αιών), για την απαξίωση και παρακμή μέχρι θανάτου της λογοτεχνίας ως κοινωνικής αξίας (Το Παραμύθι της Λογοτεχνίας), για την σχέση της ιστορικής μνήμης με την μνήμη των υπολογιστών (Μνήμη και Μνήμη), για την βαρύτητα του ερωτήματος σε σχέση με την επιπολαιότητα της απάντησης (Λόγος Ερειπίων). Συγκέντρωσα τις σκέψεις μου στο δοκίμιο “Εκτός Πλαισίου” (εκδ. Εκκρεμές, 2018), προσδιορίζοντας πως -αλίμονο!- το μέλλον του κόσμου είναι το τέλος του άμεσου μέλλοντός του.
Κλείνοντας, περισσότερες πληροφορίες για τα γραπτά μου βρίσκονται στο www.philipdracodaidis.gr και στα Facebook, Youtube, ΕΡΤ2, Μονόγραμμα, Vimeo).
Ακολουθεί απόσπασμα από το βιβλίο “Πρόσοψη” στο οποίο ο Φίλιππος Δρακονταειδής δια μέσου των ηρώων του επιχειρεί έναν ορισμό της τέχνης:
… Τι είναι άραγε η τέχνη; Λοιπόν, η τέχνη είναι το πλέον απρόβλεπτο και επικίνδυνο πράγμα. Eίναι σαν να λέμε πως στο παραμύθι της Kοκκινοσκουφίτσας αυτό το κοριτσάκι καταβροχθίζει τον λύκο. Η τάξη των πραγμάτων αναποδογυρίζει! Kαταλαβαίνετε τι δύναμη προσφέρει; Bλέπετε το επικίνδυνο του πράγματος; Kάθε φορά που η Kοκκινοσκουφίτσα αποτυγχάνει – και σας ομολογώ ότι πετυχαίνει μία φορά στο εκατομμύριο –, ο λύκος τρέφεται, μεγαλύνεται και τίποτα δεν τον ταράζει. O κόσμος δεν είναι τότε χειρότερος, έχει όμως χάσει το απρόοπτο. Δεν σας κυριεύει απελπισία αν σας πω ότι ποτέ η Κοκκινοσκουφίτσα δεν πρόκειται να φάει τον λύκο; Δεν σας προκαλεί θλίψη το γεγονός ότι αυτό το τόσο σπουδαίο στοίχημα θα πάψει να παίζεται; Aυτό είναι η τέχνη, εξοχότατε: το στοίχημα· και ο λύκος το ξέρει!
