Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα μουσεία στην Ελλάδα, παρουσιάζοντας την ιστορία του περίφημου ιερού των Δελφών και του πιο ξακουστού μαντείου του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Στις πλούσιες συλλογές του περιλαμβάνονται αρχιτεκτονικά γλυπτά, αγάλματα και έργα μικροτεχνίας, τα οποία αποτυπώνουν την πολυδιάστατη δραστηριότητα του απολλώνιου τεμένους από την ίδρυσή του τον 8ο π.Χ. αιώνα μέχρι την παρακμή του στην ύστερη αρχαιότητα.
Στην ελληνική μυθολογία οι Δελφοί αναφέρονται ως «ο ομφαλός της γης», δηλαδή το κέντρο του κόσμου. Αυτή η αντίληψη επικράτησε μέσα από ένα θρύλο, που θέλει το Δία, τον αρχηγό του Δωδεκάθεου να στέλνει δύο αετούς από τα πέρατα του σύμπαντος να βρουν το κέντρο της Γης. Οι δύο αετοί συναντήθηκαν στους Δελφούς. Αυτό το μύθο χρησιμοποίησε και η ποιήτρια Κική Δημουλά στο έργο της «Γας Ομφαλός», αναφερόμενη προφανώς στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών. Η ιστορία του ιερού και του Μαντείου των Δελφών εκτείνεται βάσει ευρημάτων από τη νεολιθική εποχή(4.000 π.Χ.) έως και τα πρώτα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπου και τερματίστηκε η λειτουργία του Μαντείου έπειτα από διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α’ (394 μ.Χ.).
Το Μουσείο στεγάζεται σε διώροφο κτίριο με συνολικό εμβαδόν 2.270 τ.μ., με τη μόνιμη έκθεση να καταλαμβάνει δεκατέσσερις αίθουσες, ενώ οι αποθηκευτικοί χώροι καλύπτουν έκταση 558 τ.μ. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών διαθέτει, μεταξύ άλλων, εργαστήριο συντήρησης κεραμικών και μεταλλικών αντικειμένων, καθώς και εργαστήριο αποκατάστασης ψηφιδωτού. Κατά την πρόσφατη ανακαίνιση προστέθηκαν χώροι υποδοχής και εξυπηρέτησης των επισκεπτών, κυλικείο και πωλητήριο εντύπων.
Ιστορική αναδρομή
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών οικοδομήθηκε το 1903 σε σχέδια του Γάλλου αρχιτέκτονα Αλμπέρ Τουρνέρ και αποτελούταν από δύο πτέρυγες. Η κατασκευή του ήταν δωρεά του ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού και σκοπός της ήταν να στεγάσει τα ευρήματα της μεγάλης γαλλικής ανασκαφής στην περιοχή, που είχε ξεκινήσει το 1892.
Το κτίριο επεκτάθηκε τη διετία 1935-36 κατόπιν επισκευών σε αυτό και δύο χρόνια αργότερα ξεκίνησε εκ νέου η έκθεση των αρχαιοτήτων. Οι δύο πρώτες εκθέσεις πραγματοποιήθηκαν με συνεργασία Ελλήνων και Γάλλων αρχαιολόγων. Περαιτέρω βελτιωτικές ενέργειες έγιναν το 1956 με την κατασκευή αποθήκης για τις επιγραφές, ενώ το 1958 ελήφθη απόφαση για πλήρη ανανέωση του Μουσείου, σύμφωνα με τις σύγχρονες επιταγές περί εκθετικής φιλοσοφίας.
Τα έργα ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1958 και προέβλεπαν δύο καινούριες αίθουσες, αυτές των μεταλλικών μικροαντικειμένων και του Ηνιόχου. Παράλληλα, υπήρξαν επισκευές στις τρεις ήδη υπάρχουσες αίθουσες, ενώ πρώην αποθηκευτικοί χώροι μετατράπηκαν σε γραφεία, ξενώνα και αποθήκη. Μπροστά από τα γραφεία διαμορφώθηκε στοά, όπου τοποθετήθηκαν αγάλματα της ελληνιστικής περιόδου (η στοά φράχθηκε το 1980 χάριν επέκτασης των γραφείων της εφορείας).
Το 1975 ένα τμήμα του τότε εργαστηρίου και της αποθήκης γλυπτών μετατράπηκε σε αίθουσα, έτσι ώστε να φιλοξενήσει τον ταύρο και διάφορα χρυσελεφάντινα αντικείμενα, προϊόντα της ανασκαφής του αποθέτη της Ιεράς Οδού. Η αίθουσα ολοκληρώθηκε και εγκαινιάστηκε το 1978 και το Δεκέμβριο του 1979 οικοδομήθηκε δεύτερη κλίμακα καθόδου των επισκεπτών στην είσοδο του κτιρίου.
Η πιο πρόσφατη απόπειρα εκσυγχρονισμού του Μουσείου σημειώθηκε το 1999 με ποικιλία βελτιωτικών κινήσεων. Συγκεκριμένα, ανακαινίστηκαν οι υπάρχοντες εκθεσιακοί χώροι, ενώ αναβαθμίστηκαν και κατασκευάστηκαν νέοι εργασιακοί χώροι, αποθήκες και γραφεία. Επιβλήθηκε διαμόρφωση στον περιβάλλοντα χώρο, επεμβάσεις στο αρχιτεκτονικό κέλυφος του κτιρίου, στη στέγη και στα δάπεδα και άνοιξαν χώροι υποδοχής, κυλικεία και πωλητήρια εντύπων.
Ταυτόχρονα, υλοποιήθηκε η επανέκθεση ολόκληρης της μουσειακής συλλογής, στο πλαίσιο της οποίας δημιουργήθηκαν χώροι εξυπηρέτησης του κοινού, αναδείχθηκαν και προστέθηκαν καινούρια εκθέματα. Συν τοις άλλοις, συντελέστηκαν οι προϋποθέσεις για εποπτικό υλικό σύγχρονης τεχνολογίας υπήρξε εξέλιξη στις εκθετικές δυνατότητες και έγινε διαρρύθμιση των εκθεμάτων.
Η έκθεση του Μουσείου
Η μόνιμη έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Δελφών περιστρέφεται γύρω από την ιστορία του δελφικού ιερού και του ξακουστού μαντείου και περιλαμβάνει αντικείμενα από την προϊστορική περίοδο έως την ύστερη αρχαιότητα. Τα περισσότερα εξ’ αυτών αποτελούν προσφορά των πιστών στο ιερό και τοποθετούνται χρονικά στην περίοδο ακμής των Δελφών ανάμεσα στην αρχαϊκή και τη ρωμαϊκή εποχή.
Τα εκθέματα ομαδοποιούνται και εντάσσονται σε ευρύτερες εκθεσιακές ενότητες, ώστε ο επισκέπτης να κατανοήσει τα διάφορα στοιχεία, που τα χαρακτηρίζουν. Τις περιόδους ακμής και κάμψης του ιερού, την ταυτότητα των καλλιτεχνικών εργαστηρίων, που ασχολούνταν με την παραγωγή ή ακόμα τη δημογραφική και οικιστική ανάπτυξη γύρω από το ιερό.
Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας σχετικά με την οργάνωση της έκθεσης είναι η φύση των εκθεμάτων: φερ ειπείν, οι πλαστικές και αρχιτεκτονικές δημιουργίες απαιτούν ευρυχωρία, για να αναδειχθούν σωστά, ενώ από την άλλη πλευρά υπάρχουν και τα έργα μικροτεχνίας.
Στην έκθεση προβάλλεται ιδιαίτερα η τέχνη της αρχαϊκής εποχής και τα μεταλλικά ή μαρμάρινα αναθήματα. Συναντάμε μνημειακές συνθέσεις αρχιτεκτονικής και πλαστικής, ενώ ορισμένα εντυπωσιακά ευρήματα εκτίθενται μεμονωμένα, με κυριότερο παράδειγμα τον περίφημο Ηνίοχο. Η τοποθέτηση των εκθεμάτων καθορίζεται από τις σύγχρονες ταγές της μουσειογραφίας και πάντοτε με σεβασμό προς τον κόσμο. Με τη χρήση εποπτικού υλικού ( κείμενα και προπλάσματα, σχεδιαστικές ή ψηφιακές αναπαραστάσεις και χάρτες) διευκρινίζεται το γνήσιο περιβάλλον-πλαίσιο των αντικειμένων.
Οι Ενότητες της έκθεσης
- Η αρχή του ιερού και τα πρώτα αναθήματα (αίθουσες 1,2): Παρουσιάζονται τα πρώιμα χρόνια πριν από τη λατρεία του Απόλλωνα και η μετάβαση στη νέα εποχή. Στην αίθουσα 1 εκτίθενται μυκηναϊκά ειδώλια και λίθινα μινωικά ρυτά σε αντιπαράθεση με χάλκινους τρίποδες. Μεταξύ των χάλκινων αναθημάτων περιλαμβάνονται κρητο-κυπριακές ασπίδες, φρυγικές πόρπες και συριακές σειρήνες. Την έκθεση αυτής της αίθουσας συμπληρώνουν ειδώλια ανδρικών μορφών από τη γεωμετρική εποχή. Στην αίθουσα 2 προβάλλονται χάλκινα αναθήματα του 8ου και 7ου π.Χ. αιώνα, ζωόμορφα ειδώλια, γυναικεία κοσμήματα, ενώ σε περίοπτη θέση βρίσκεται ο μικρός χάλκινος «δαιδαλικός κούρος».
- Οι πρώιμοι αρχαϊκοί χρόνοι (αίθουσα 3): Στην αίθουσα αυτή δεσπόζει το σύμπλεγμα των δίδυμων κούρων και πίσω τους εκτίθενται επιλεγμένα έργα χαλκουργίας της περιόδου. Απέναντί τους στέκει η πώρινη ζωφόρος του θησαυρού των Σικυωνίων.
- Ο αποθέτης με τα χρυσελεφάντινα (αίθουσα 4): Πρόκειται για το περιεχόμενο του αποθέτη της Ιεράς Οδού, μέσω του οποίου παρουσιάζονται πολύτιμα αρχαϊκά αναθήματα από πόλεις της ανατολικής Ελλάδος. Από τα υπόλοιπα εκθέματα εξέχουσα θέση κατέχουν η απολλώνια τριάδα και ο αργυρός ταύρος.
- Ο θησαυρός των Σιφνίων (αίθουσα 5): Τμήματα αρχιτεκτονικής και πλαστικής διακόσμησης του θησαυρού των Σιφνίων, όπως η ζωφόρος, το ανατολικό αέτωμα, το περίθυρο και οι καρυάτιδες. Εδώ θα συναντήσουμε και τη Σφίγγα των Ναξίων, η οποία όπως και τα προηγούμενα αντικείμενα εκτίθενται μαζί με στοιχεία αρχιτεκτονικής πλαστικής από άλλα οικοδομήματα του ιερού.
- Ο ναός του Απόλλωνα (αίθουσα 6): Παρατίθενται αρχιτεκτονικά στοιχεία από το ναό του Απόλλωνα, ενώ είναι συγκεντρωμένες και οι εναέτιες συνθέσεις του αρχαϊκού και του κλασικού ναού.
- Ο θησαυρός των Αθηναίων (αίθουσες 7,8): Πρόκειται για το γλυπτό διάκοσμο του θησαυρού των Αθηναίων. Εκτίθενται η ζωφόρος και οι μετόπες στην αίθουσα 7 και στην επόμενη αίθουσα τα δύο σωζόμενα ακρωτήρια με τις έφιππες Αμαζόνες, τμήματα από τα αετώματα του μνημείου, καθώς και οι χαραγμένοι ύμνοι προς τον Απόλλωνα( σε μεταγενέστερη εποχή).
- Αναθήματα του 5ου π.Χ. αιώνα (αίθουσα 9): Ξεχωρίζει ο γλυπτός και γραπτός πήλινος διάκοσμος των δύο θησαυρών του ιερού της Αθηνάς Προναίας, του «δωρικού» θησαυρού και των Μασσαλιωτών. Εκτίθενται, επίσης, ακρωτήρια από τα υπόλοιπα κτίρια του ιερού, καθώς και χαρακτηριστικές σίμες και ακροκέραμα από αμφότερα τα ιερά. Παρουσιάζονται τρία χάλκινα αγαλμάτια του αποθέτη της αίθουσας 5, η πεπλοφόρος με το θυμιατήρι, ο αυλητής και το σύμπλεγμα των δύο αθλητών. Στο τέλος, θα συναντήσουμε τη γυναικεία κεφαλή από το ιερό της Προναίας, η οποία προετοιμάζει τον επισκέπτη για τη μετάβαση στον 4ο π.Χ. αιώνα.
- Η Θόλος (αίθουσα 10): Η αίθουσα είναι αφιερωμένη στο κυκλικό οικδόμημα του ιερού της Προναίας, τη θόλο. Μεταξύ των εκθεμάτων περιλαμβάνονται αρχιτεκτονικά μέλη του κτιρίου και τμήματα από το γλυπτό διάκοσμο. Ξεχωρίζουν δύο κιονόκρανα, ένα δωρικού και ένα κορινθιακού ρυθμού, οι μετόπες και οι δύο ζωφόροι.
- Υστεροκλασικοί-Ελληνιστικοί χρόνοι (αίθουσα 11): Κυριαρχεί το σύμπλεγμα του Δαόχου, ενώ στον ίδιο χώρο βρίσκεται ο ομφαλός, σύμβολο της δελφικής μαντείας δίπλα στον ακανθωτό κίονα με τις χορεύτριες. Υστεροκλασικά και ελληνιστικά αγάλματα συμπληρώνουν την έκθεση, τονίζοντας την πληθώρα αφιερωμάτων του ιερού.
- Υστεροελληνιστικοί χρόνοι-ρωμαϊκοί χρόνοι (αίθουσα 12): Δεσπόζει η ζωφόρος του αναθήματος του Αιμιλίου Παύλου, η οποία εγκαινιάζει τη σειρά μνημείων της ρωμαϊκής ιστορίας στο ιερό. Εδώ συγκεντρώνονται αρκετά ακόμη έργα, με τα πιο γνωστά εξ’ αυτών να είναι ο κυκλικός βωμός της Προναίας, ο Αντίνοος, το πορτραίτο του «Φλαμινίνου», καθώς και αντιπροσωπευτικά έργα ρωμαϊκής μεταλλοτεχνίας.
- Ο Ηνίοχος (αίθουσα 13): Σε αυτή την αίθουσα φιλοξενείται το χάλκινο σύμπλεγμα του Ηνιόχου, το πιο φημισμένο και ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου. Η δημιουργία του χρονικά τοποθετείται αμέσως μετά τους Περσικούς Πολέμους(492-479 π.Χ.). Το συγκεκριμένο έργο αποτελούσε μέρος ενός μεγάλου αφιερώματος, που περιελάμβανε τέθριππο και μια δεύτερη μορφή, πιθανώς ένα νεαρό ιπποκόμο. Κοντά του βρέθηκαν δύο πίσω πόδια αλόγου, μια ουρά, κομμάτια από το ζυγό του άρματος και ένα παιδικό χέρι με απομεινάρια ηνίων. Ο Ηνίοχος των Δελφών έχει ύψος 1.80 μ. και εικονίζεται ως έφηβος ευγενικής καταγωγής.
- Το τέλος του ιερού (αίθουσα 14): Σε αυτή την αίθουσα γράφεται ο επίλογος της δελφικής ιστορίας. Προβάλλονται επιγραφές και πορτραίτα της εποχής των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, καθώς και αρχιτεκτονικά μέλη και λυχνάρια με χριστιανικά σύμβολα, απεικονίζοντας τη μετάβαση στη νέα θρησκεία.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών υπάγεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Φωκίδας. Η επίσκεψη σε αυτό έχει οριστεί στα 12 ευρώ για ολόκληρο εισιτήριο και 6 ευρώ για μειωμένο. Λειτουργεί σε καθημερινή βάση από το πρωί μέχρι το μεσημέρι (09.00-16.00) με την τελευταία είσοδο στο χώρο του μουσείου να πραγματοποιείται στις 15.40. Οι ιθύνοντες έχουν προβλέψει ειδικές ράμπες και ανελκυστήρες εντός και εκτός του κτιρίου για άτομα με κινητικές δυσκολίες.
Αξίζει, αναμφίβολα, μια επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών, καθώς η ιστορία που ξεπροβάλλει μέσα από τα εκθέματά του είναι τεράστια. Μπορεί, εύκολα, να συνδυαστεί με μια περιήγηση και στον αρχαιολογικό χώρο, με το φυσικό περιβάλλον να προσδίδει ιδιαίτερη χάρη.
