Τα τελευταία χρόνια γίνεται ολοένα και ευρύτερα γνωστή η έννοια του σχολικού εκφοβισμού (bullying). Ποικίλες έρευνες ασχολούνται πλέον με το φαινόμενο, την αιτιολογία του, τις συνέπειές του και όσα ακόμη αυτό συνεπάγεται. Παρόλο που ως φαινόμενο δεν είναι καθόλου νέο, αντιθέτως συνέβαινε ανέκαθεν, τα περιστατικά αυτά δεν έβλεπαν το φως της δημοσιότητας, δεν συζητιόνταν ως κάτι σοβαρό και δεν λαμβάνονταν υπόψη. Το κακό που μπορεί να προκαλέσει το φαινόμενο αυτό σε σωματικό και ψυχολογικό επίπεδο στο άτομο που το υφίσταται μόνο πρόσφατα άρχισε να γίνεται αντιληπτό και, μιλώντας για τα ελληνικά δεδομένα, όπως πάντα χρειάζεται ένα ή και περισσότερα ακραία περιστατικά με τραγική κατάληξη ώστε να αφυπνιστεί και να ενημερωθεί η κοινή γνώμη. Όλοι πλέον γνωρίζουν για το bullying, αν και οι περισσότεροι χαρακτηρίζονται από ημιμάθεια σε σχέση με τον ορισμό του φαινομένου, τις αιτίες και τις πραγματικές του διαστάσεις.
Αλήθεια, το bullying είναι κάτι που συμβαίνει μόνο στο σχολείο; Μόνο μεταξύ παιδιών, εφήβων και νεαρών;
Η απάντηση είναι σαφώς όχι. Ο εκφοβισμός, η παρενόχληση, η ψυχολογική εκμετάλλευση, ταπείνωση και περιθωριοποίηση δεν κάνουν χωρικές εξαιρέσεις. Ασκούνται παντού.
Στο παρόν άρθρο λοιπόν, πρόκειται να γίνει λόγος για το σύνδρομο mobbing ή αλλιώς την ηθική παρενόχληση στον εργασιακό χώρο. Ο όρος mobbing προέρχεται από την αγγλική λέξη mob που σηµαίνει επιτίθεµαι, περικυκλώνω, ενοχλώ. To σύνδροµο mobbing, ορίζεται ως η συστηματική, διαρκής επίθεση σε ένα συγκεκριμένο άτομο, στο πλαίσιο της εργασιακής σχέσης. Ασκείται μεταξύ συναδέλφων είτε από ανώτερο προς κατώτερο στέλεχος συνήθως και σπανίως το αντίθετο. Ο σκοπός του είναι να ωθηθεί το προκαθορισμένο θύμα στην εγκατάλειψη της θέσης εργασίας του, γίνεται επομένως κατανοητό πως χρησιμοποιείται για την απομάκρυνση των ανεπιθύμητων πλέον – για διάφορους λόγους – εργαζομένων.
Οι επιθέσεις είναι επανειλημμένες και μπορεί να περιλαμβάνουν μία ευρύτατη γκάμα συμπεριφορών, όπως η διάδοση προσβλητικών για το άτομο φημών, οι αδικαιολόγητες επικρίσεις και υβριστικοί χαρακτηρισμοί, οι συκοφαντίες είτε ένα πλήθος ενεργειών που θίγουν με κάθε τρόπο την κοινωνική και επαγγελματική εικόνα του ατόμου – στόχου. Μάλιστα οι συμπεριφορές αυτές μπορεί να μην περιορίζονται στο πλαίσιο μόνο του εργασιακού χώρου αλλά να συνεχίζονται και έξω από αυτόν. Η διαβίωση στον επαγγελματικό χώρο μετατρέπεται σε πραγματικό σκληρό αγώνα για το θύμα καθώς υφίσταται εξαιρετικά υψηλή συναισθηματική πίεση. Προσβάλλεται η αξιοπρέπεια, η ψυχική του ακεραιότητα και θίγεται η προσωπικότητά του. Το mobbing έχει ορθά χαρακτηριστεί ως μια «αποτελεσµατική τακτική ψυχολογικής τροµοκρατίας στους εργασιακούς χώρους».
Οι συνέπειες έχουν αναδειχθεί καταστροφικές όχι μόνο για το ίδιο το θύμα αλλά και για το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο ζει (οικογενειακό, φιλικό κ.ο.κ.). Οι επιπτώσεις μπορεί να λάβουν τη μορφή αυξημένων δυσκολιών συνεργασίας, άγχος, σωματικής δυσφορίας, καταχρήσεων και ψυχολογικών δυσλειτουργιών. Επίσης µπορεί να επιφέρει στον εργαζόμενο δυσκολίες στον ύπνο, κατάθλιψη, ανάπτυξη διαφόρων μορφών µανίας, κάποιες φορές έντονη επιθετικότητα, σωματική κόπωση ή/και, σε ακραίες περιπτώσεις, τάσεις αυτοκτονίας. Αν δε σταματήσει άμεσα η παρενόχληση, δεν ερευνηθούν οι αιτίες που την προκάλεσαν στον εργασιακό χώρο και δε ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, υπάρχει ο κίνδυνος τα προβλήματα να γίνουν τόσο σοβαρά ώστε να χρειαστεί μακροχρόνια ιατρική και ψυχοθεραπευτική φροντίδα από ειδικούς. Είναι γνωστό πόσο σημαντικό είναι το κομμάτι της εργασίας για το άτομο, καθώς μέσα από αυτή νιώθει παραγωγικό μέλος της κοινωνίας, χρήσιμο και αξιόλογο. Όταν λοιπόν η προσωπική του αξία και οντότητα αμφισβητείται με τέτοιο σκληρό τρόπο είναι λογικό να εκδηλωθεί παθολογία, ιδιαίτερα σε συναισθηματικά, φύσει ευάλωτα άτομα.
Το προφίλ του «δράστη» και του «θύματος»
«Εύκολα» θύματα μπορούν να θεωρηθούν τα ευαίσθητα άτομα, που είναι επιρρεπή στην κριτική, αγχώδη και ίσως με χαμηλή αυτοεκτίμηση, με αποτέλεσμα η υποτίμηση στην εργασία τους να μπορεί να σταθεί ικανή να κλονίσει την ψυχική ισορροπία τους. Επίσης τα άτομα που χαρακτηρίζονται από στοιχεία διαφορετικότητας όπως αναπηρία, εθνικότητα, σεξουαλικές προτιμήσεις, θρησκευτικές πεποιθήσεις κ.ο.κ. Τέλος, οι εργαζόμενοι με ελλιπές υποστηρικτικό δίκτυο συναδέλφων, είναι πιο πιθανό να γίνουν θύματα εργασιακής παρενόχλησης καθώς αυτή τροφοδοτείται από την απομόνωση. Ειδικοί ψυχικής υγείας έχουν αποδώσει στο «δράστη» της παρενόχλησης αυτού του είδους το προφίλ του ψυχικά και συναισθηματικά «διαταραγμένου» ατόμου, που στερείται κάθε μορφή ενσυναίσθησης και ικανότητας κατανόησης του άλλου. Το άτομο αυτό αντλεί ικανοποίηση μέσα από τον πόνο που προξενεί πληγώνοντας τον άλλο και αυξάνει την αυτοεκτίμηση που προφανώς ειδάλλως στερείται. Οι «παρατηρητές» του φαινομένου μάλιστα ενδεχομένως ενισχύουν άθελα ή ηθελημένα τη συμπεριφορά του δράστη με το να γελούν, να συμβάλλουν στη διάδοση των φημών, να αδιαφορούν για την στήριξη του θύματος ή ακόμα και αδιαφορώντας πλήρως για το τι συμβαίνει και αποφεύγοντας να λάβουν θέση υπεράσπισης του θύματος ενώ είναι μάρτυρες του φαινομένου. Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως δράστης μπορεί να είναι και μία ομάδα ατόμων συσπειρωμένων απέναντι στο θύμα και όχι αναγκαστικά ένα άτομο.
Το mobbing αποτελεί μια πραγματικότητα και για τη χώρα µας. Οι πρώτες καταγραφές αναδεικνύοντας την ύπαρξη του φαινομένου, θέτουν και τους πρώτους προβληματισμούς τόσο για την συμβουλευτική και νομική υποστήριξη των θυμάτων, όσο και για τη διερεύνηση και καταπολέμηση των αιτιών της παρενόχλησης στους χώρους εργασίας. Η ενίσχυση της στρατηγικής υπέρ της υγείας και ασφάλειας στην εργασία, µε τη δημιουργία δηµόσιων υποδομών εκτίμησης, πρόληψης και ψυχολογικής στήριξης, μπορεί να προσφέρει μια μακροπρόθεσμη και συστηματική προληπτική δράση στον τομέα της εργασίας και στην καταπολέμηση μεταξύ άλλων και του φαινομένου της ηθικής παρενόχλησης.
