Ας συλλογιστούμε για λίγο. Πως κρίνουμε την προσωπικότητα των φίλων μας αλλά και την δικιά μας; Τι επίθετα χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε κάποιον; Ποια χαρακτηριστικά ταιριάζουν με την προσωπικότητα μας και ποια δεν μας αρέσουν; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που μας κάνουν να θέλουμε να βρισκόμαστε δίπλα σε κάποιον;
Τι είναι η προσωπικότητα
Η προσωπικότητα περιέχει το σύνολο των χαρακτηριστικών ενός ατόμου που είναι σχετικά σταθερό μέσα στον χρόνο. Είναι πολύ δύσκολο να την ορίσουμε επακριβώς, καθώς είναι μια έννοια περίπλοκη και πολυδιάστατη. Για παράδειγμα, περιγράφουμε τον εαυτό μας ως εσωστρεφή, εργατικό, ανταγωνιστικό, απαισιόδοξο και προτιμάει την ρουτίνα της καθημερινότητας χωρίς να κυνηγάει μια περιπετειώδη ζωή. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά αναφέρονται σε διαφορετικές πτυχές της προσωπικότητας μας. Λίγοι είναι αυτοί που θα καταλάβαιναν ότι στο παραπάνω παράδειγμα το κάθε χαρακτηριστικό αντιπροσωπεύει μια από τις 5 διαστάσεις της προσωπικότητας. Το μοντέλο των 5 παραγόντων, λοιπόν, βοήθησε τους επιστήμονες να ποσοτικοποιήσουν την προσωπικότητα έτσι ώστε να μπορούν να την μετρήσουν. Ο κάθε παράγοντας αναφέρεται σε μια κλίμακα, ένα φάσμα, δηλαδή ο κάθε άνθρωπος κατατάσσεται είτε σε υψηλά είτε σε μεσαία είτε σε χαμηλά επίπεδα όσων αφορά την κάθε διάσταση.
1. Διαθεσιμότητα σε εμπειρίες (Openness)
Ο πρώτος παράγοντας είναι η Διαθεσιμότητα σε εμπειρίες (Openness), ο οποίος αναφέρεται στον βαθμό τον οποίο ένας άνθρωπος είναι διατεθειμένος να βιώσει καινούργιες εμπειρίες, να πάρει ρίσκα και να φέρει αλλαγές στην ζωή του.
Οι άνθρωποι με υψηλές βαθμολογίες στην διαθεσιμότητα σε εμπειρίες χαρακτηρίζονται ως περιπετειώδης, δημιουργικοί, αντισυμβατικοί, ευφάνταστοι. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν περίεργεια να εξερευνήσουν τον κόσμο και τους αρέσει να ταξιδεύουν και λατρεύουν τις αλλαγές.
Οι άνθρωποι με χαμηλές βαθμολογίες, από την άλλη μεριά, προτιμούν την ρουτίνα της καθημερινότητας και τους αρέσει να νιώθουν οικειότητα και άνεση. Είναι προσγειωμένοι, προβλέψιμοι, παραδοσιακοί, ξεκάθαροι και συνήθως αποφεύγουν να μιλούν για τα συναισθήματα τους.
2. Ευσυνειδησία (Conscientiousness)
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η Ευσυνειδησία, ο οποίος περιγράφει τον βαθμό στον οποίο ένας άνθρωπος είναι ανεξάρτητος, αποτελεσματικός και μπορεί να καταστείλει τις ορμές και την παρορμητικότητα του ώστε να πετύχει έναν ανώτερο σκοπό. Η ευσυνειδησία συνδέεται με την επαγγελματική και ακαδημαϊκή επιτυχία.
Τα επίθετα που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε άτομα με υψηλά επίπεδα ευσυνειδησίας είναι οργανωμένοι, πειθαρχημένοι, ικανοί, εργατικοί, μεθοδικοί, τελειομανείς. Λατρεύουν να έχουν ένα πρόγραμμα στην καθημερινότητα τους και είναι πάντα προσηλωμένοι στον στόχο τους.
Τα άτομα με χαμηλά επίπεδα ευσυνειδησίας τείνουν να κωλυσιεργούν αναλαμβάνοντας πολλά καθήκοντα ταυτόχρονα χωρίς να ολοκληρώνουν κάποιο από αυτά αποτελεσματικά. Δεν έχουν σε τόσο μεγάλο βαθμό την αίσθηση της ευθύνης και δεν είναι πειθαρχημένοι. Χαρακτηρίζονται ως ήρεμοι, παρορμητικοί, ανεύθυνοι και ανοργάνωτοι.
3. Εξωστρέφεια (Extraversion)
Η τρίτη διάσταση της προσωπικότητας είναι η εξωστρέφεια, η οποία αντιπροσωπεύει την τάση και την ένταση που ένας άνθρωπος επιζητά κοινωνική συναναστροφή. Η εξωστρέφεια περιλαμβάνει τον βαθμό στον οποίο κάποιος νιώθει άνετα να γνωρίζει καινούρια άτομα.
Οι εξωστρεφείς άνθρωποι νιώθουν άνετα να εκφράζουν την γνώμη τους σε άτομα που δε γνωρίζουν και να δημιουργούν διασυνδέσεις. Χαρακτηρίζονται ως κοινωνικοί, ομιλητικοί, ενεργητικοί με υψηλή αυτοπεποίθηση και λατρεύουν να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής. Η κοινωνικές καταστάσεις τους διεγείρουν και τους τροφοδοτούν με ενέργεια και νιώθουν ενθουσιασμό όταν βρίσκονται με άλλους.
Από την άλλη πλευρά, τα εσωστρεφή άτομα αξιολογούνται ως συντηρητικοί, ήσυχοι, μοναχικοί. Σε μια κοινωνική κατάσταση, προτιμούν να λαμβάνουν τον ρόλο του ακροατή πάρα του ομιλητή και δεν επιζητούν να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής. Κρίνουν την κοινωνική συναναστροφή κουραστική και επιθυμούν να περάσουν χρόνο μόνοι τους μετά από μια τέτοια αλληλεπίδραση με σκοπό να επανακτήσουν την ενέργεια τους. Παρόλα αυτά, δεν σημαίνει ότι οι εσωστρεφείς απεχθάνονται την κοινωνικοποίηση, για αυτό θα ήταν λάθος να τους χαρακτηρίσουμε ως αντικοινωνικούς.
4. Συνεργατικότητα (Agreeableness)
Η συνεργατικότητα αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο το άτομο συμπεριφέρεται στους ανθρώπους γύρω του και τον βαθμό στον οποίο έρχεται σε αντιπαράθεση με κάποιον. Μετράει την συγκαταβατικότητα, την συνεργατικότητα και τον ανταγωνισμό.
Τα άτομο με υψηλά επίπεδα συνεργατικότητας χαρακτηρίζονται ως ευγενικοί, συμπονετικοί, ανεκτικοί, ευγενικοί, καλόκαρδοι, αλτρουιστές, βοηθητικοί. Αυτοί οι άνθρωποι εμπνέουν εμπιστοσύνη και απεχθάνονται στην σύγκρουση με τους άλλους για αυτό τείνουν να συμφωνούν με καταστάσεις που δεν τους αρέσουν μόνο και μόνο για να μην βρεθούν σε μια διένεξη. Προτιμούν να συνεργάζονται με άλλα άτομα παρά να τους ανταγωνίζονται.
Οι άνθρωποι που αξιολογούνται χαμηλά στην κλίματα της συνεργατικότητας χαρακτηρίζονται από την ανταγωνιστικότητα τους. Τα άτομα αυτά εκφράζουν την γνώμη τους αφιλτράριστη χωρίς να τους ενδιαφέρει αν θα πληγώσουν τους άλλους με τα λεγόμενα τους. Είναι ισχυρογνώμονες, απαιτητικοί, πεισματάρηδες και δεν χαρακτηρίζονται από ενσυναίσθηση.
5.Νευρωτισμός (Neuroticism)
Ο νευρωτισμός σχετίζεται με την συναισθηματική σταθερότητα του ατόμου και το πως αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τις δυσκολίες της ζωής. Μετράει τον βαθμό στον οποίο κάποιος θα κρίνει μια κατάσταση τρομακτική ή απειλητική και σχετίζεται με την απαισιοδοξία.
Τα άτομα που βαθμολογούνται με υψηλά επίπεδα νερωτισμού χαρακτηρίζονται από συναισθηματική αστάθεια, χαμηλή αυτοπεποίθηση, δραματικές εναλλαγές διάθεσης, έντονο στρες και άγχος. Τα άτομα αυτά εκνευρίζονται πιο εύκολα και δυσκολεύονται να ηρεμήσουν μετά από ένα στρεσογόνο γεγονός. Ανησυχούν για πολλά πράγματα ταυτόχρονα και συνήθως είναι τελειομανείς. Οι άνθρωποι με ένα τέτοιο προφίλ προσωπικότητας πολύ πιθανόν να δυσκολεύονταν να δουλέψουν σε ένα περιβάλλον με πολλή πίεση και άγχος ενώ θα ευδοκιμούσαν σε ένα ήρεμο περιβάλλον με χαλαρούς ρυθμούς. Αυτό δεν είναι απόλυτο, καθώς κάποιοι άνθρωποι ίσως χρησιμοποιούσαν το άγχος τους ως κίνητρο για να εξελιχθούν σε ένα πιεστικό εργασιακό περιβάλλον.
Οι άνθρωποι με χαμηλά επίπεδα νευρωτισμού είναι πιο ήρεμοι, χαλαροί και μπορούν να αντιμετωπίσουν με μεγαλύτερη άνεση μια στρεσογόνο κατάσταση. Τους διακρίνει η συναισθηματική σταθερότητα, η υψηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Σπάνια νιώθουν στεναχωρημένοι και διατηρούν μια αισιόδοξη ματιά προς την ζωή.
Τέλος
Το μοντέλο των 5 παραγόντων της προσωπικότητας είναι ένα εργαλείο που μας βοηθά ποσοτικοποιήσουμε και να μετρήσουμε την προσωπικότητα. Υπάρχουν πολλά τέστ με βάση το συγκεκριμένο μοντέλο που χρησιμοποιούνται κυρίως από ψυχολόγους με ειδίκευση στην προσωπικότητας. Προσπαθώντας να μετρήσουμε την δικιά μας προσωπικότητα ίσως να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν ανήκουμε ξεκάθαρα στο ένα άκρο μιας διάστασης ή στο άλλο. Για παράδειγμα, σχετικά με τον παράγοντα της εξωστρέφειας, μπορεί να έχουμε πολλές επικοινωνιακές ικανότητες και να μας αρέσει να κοινωνικοποιούμαστε αλλά να υπάρχουν συχνά φορές που δεν θέλουμε να δούμε άνθρωπο μπροστά μας. Για αυτόν τον λόγο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κάθε διάσταση αποτελεί μια κλίμακα, στην οποία είναι πιθανό ένα άτομο να τοποθετηθεί οπουδήποτε. Μπορεί κάποιος να βρίσκεται ακριβώς στην μέση, πράγμα το οποίο είναι σπάνιο, καθώς συνήθως όλοι τείνουμε προς την μια πλευρά έστω και λίγο.
Ποια είναι η επίδραση των περιβαλλοντικών συνθηκών πάνω σε αυτά τα χαρακτηριστικά; Αυτό είναι το πιο συχνό ερώτημα που ανέρχεται όταν συζητιέται αυτό το μοντέλο. Οι απόψεις διίστανται όσον αφορά την κληρονομικότητα και την επιρροή από την κοινωνία. Η πιο αποδεκτή άποψη, όμως, είναι ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι κατά βάση σταθερά κατά την διάρκεια της ζωής μας, επομένως σχετίζονται με την γενετική μας κληρονομιά. Παρόλα αυτά, μπορούν να διαφοροποιηθούν και να υπάρξουν αποκλίσεις ανάλογα με το τι συμβαίνει στην ζωή μας. Για παράδειγμα, κάποιος ο οποίος αξιολογείται χαμηλά στην κλίμακα του νευρωτισμού είναι κατά βάση ήρεμος, σταθερός με υψηλή αυτοπεποίθηση και δεν ανησυχεί ιδιαίτερα στην καθημερινότητα του. Αν έρθει αντιμέτωπος με μια τραγική κατάσταση στην ζωή του, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, προφανώς τα επίπεδα νευρωτισμού του θα ανέβουν, θα ανησυχεί και θα στεναχωριέται πιο πολύ από ότι συνήθως. Θα ανταπεξέλθει, όμως, με μεγαλύτερη συναισθηματική ωριμότητα σε οποιαδήποτε δυσκολία βρεθεί στον δρόμο του σε σχέση με κάποιον που χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα νευρωτισμού. Το περιβάλλον μας επηρεάζει τα συναισθήματα μας και τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε, ωστόσο πάντα υπάρχει μια βάση και μια κατεύθυνση στην οποία τείνουμε εκ γενετής.
Αφού είπαμε δυο λόγια για τις 5 διαστάσεις της προσωπικότητας, ελπίζω να είστε σε θέση να διακρίνεται ποιο χαρακτηριστικό αντιπροσωπεύει την κάθε διάσταση στο πρώτο παράδειγμα που δόθηκε στην εισαγωγή!
Πηγές
https://www.equiscript.com/blog/deconstructing-the-big-five
https://www.simplypsychology.org/big-five-personality.html
https://www.verywellmind.com/the-big-five-personality-dimensions-2795422
