Ο εκφοβισμός είναι τόσο παλιό φαινόμενο όσο και η ύπαρξη του σχολείου (Γαλανάκη, 2010). Χιλιάδες παιδιά βιώνουν περιστατικά εκφοβισμού και θυματοποίησης κάθε μέρα (Carlson & Horne, 2004). Στην Ελλάδα ένας σημαντικός αριθμός παιδιών εμπλέκεται σε περιστατικά εκφοβισμού (Sapouna, 2008).
Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;
Ο σχολικός εκφοβισμός θεωρείται μια μορφή κακοποίησης. Αναφέρεται σε μια κατάσταση όπου ένας μαθητής εκτίθεται επανειλημμένα και για καιρό στις αρνητικές ενέργειες ενός ή περισσότερων άλλων συμμαθητών του (Olweus & Limber, 2010). Ως προς τον ορισμό, ο μαθητής αυτός ονομάζεται θύμα και η κατάσταση στην οποία βρίσκεται θυματοποίηση, ενώ το παιδί που την προκαλεί θύτης και η συμπεριφορά του εκφοβισμός (Φελούκα, 2010).
Ένα σημαντικό στοιχείο του εκφοβισμού είναι η σκοπιμότητα της βλάβης μέσα σε μια διαπροσωπική σχέση. Η τελευταία χαρακτηρίζεται από διαφορά δύναμης ανάμεσα στον θύτη και το θύμα (Olweus & Limber, 2010). Αυτή η διαφορά δεν είναι απαραίτητα σωματική. Μπορεί να είναι και κοινωνική, για παράδειγμα να υπάρχει διαφορά στο κοινωνικό στάτους των παιδιών (Rodkin & Berger, 2008). Στον εκφοβισμό, η επιθετική συμπεριφορά εκδηλώνεται χωρίς την πρόκλησή της από την πλευρά του θύματος (Olweus, 2003).
Οι μορφές του εκφοβισμού
Ο εκφοβισμός μπορεί να είναι:
- Φυσικός (π.χ. χτυπήματα, σπρωξιές)
- Λεκτικός (π.χ. υβριστικά επίθετα, προσβολές)
- Κοινωνικός (π.χ. διάδοση φημών, κοροϊδία)
- Διαπροσωπικός (π.χ. επιτηδευμένος αποκλεισμός από την παρέα)
- Ηλεκτρονικός/διαδικτυακός, το λεγόμενο cyber bulling (π.χ. δημιουργία ψεύτικου προφίλ, δημοσιοποίηση προσωπικών πληροφοριών)
- Φυλετικός
- Σεξουαλικός κ.ά.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των θυτών;
Οι θύτες συχνά είναι δυνατότεροι, ίδιας ή λίγο μεγαλύτερης ηλικίας από τα θύματά τους. Σημειώνουν καλές επιδόσεις στις σχολικές δραστηριότητες (π.χ. αθλήματα), είναι παρορμητικοί, ευερέθιστοι, επιθετικοί, με ισχυρή ανάγκη να εξουσιάζουν. Τείνουν επίσης να συμμετέχουν σε αντικοινωνικές συμπεριφορές (π.χ. βανδαλισμός, κλοπές) σε νεαρότερη ηλικία συγκριτικά με τους συνομηλίκους τους (Κούτρας & Γιαννοπούλου, 2004. Φελούκα, 2010). Το τελευταίο δεν σημαίνει πως όλοι οι θύτες προβαίνουν απαραίτητα σε αξιόποινες πράξεις.
Γνωρίζουμε ότι οι θύτες υποστηρίζονται συνήθως από μια μικρή ομάδα συνομηλίκων, ασχέτως της ευρύτερης δημοτικότητάς τους. Μάλιστα, πολλοί θύτες προτρέπουν τους «οπαδούς» τους να επιδείξουν την αρνητική συμπεριφορά, ενώ οι ίδιοι παραμένουν στο προσκήνιο (Φελούκα, 2010).
Θύτες και χαμηλή αυτοπεποίθηση;
Υποστηρίζεται πως οι θύτες έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, που τους οδηγήσει σε εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς σαν «τονωτικό». Ωστόσο, η βιβλιογραφία πάνω στο θέμα δεν είναι ξεκάθαρη. Μερικές έρευνες δεν κατάφεραν να εντοπίσουν διαφορά στην αυτοεκτίμηση μεταξύ των θυτών και των συνομηλίκων τους (Clarke & Kiselica, 1997). Μερικές αποδεικνύουν ότι οι θύτες έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση και άλλες ότι η αυτοεκτίμησή τους είναι χαμηλότερη από εκείνη των συνομηλίκων (Fanti & Henrich, 2014).
Θύτες: Αγόρια ή κορίτσια;
Υποστηρίζεται ότι τα αγόρια είναι πιο πιθανόν να γίνουν θύτες. Αυτό όμως μπορεί να οφείλεται στο γεγονός πως τα κορίτσια εκφοβίζουν κυρίως σε επίπεδο κοινωνικό ή διαπροσωπικό, που είναι λιγότερο εμφανές (Guckin & Corcoran, 2013. Φελούκα, 2010). Τα αγόρια τείνουν να εκφοβίζουν κυρίως σε σωματικό επίπεδο. Πάρα ταύτα, οι τρόποι εκφοβισμού ποικίλουν είτε πρόκειται για αγόρια είτε για κορίτσια.
Εκφοβισμός και ηλικία
Στο γυμνάσιο ο εκφοβισμός αρχίζει να μειώνεται, συγκριτικά με το δημοτικό, αν και ένας σημαντικός αριθμός παιδιών συνεχίζεται να εμπλέκεται σε περιστατικά εκφοβισμού και στο γυμνάσιο (Guckin & Corcoran, 2013). Ο σωματικός εκφοβισμός είναι συχνότερος στα μικρά παιδιά, ενώ ο λεκτικός και ο διαπροσωπικός στα μεγαλύτερα, καθώς αυτά έχουν αποκτήσει λεκτικές και κοινωνικές δεξιότητες που τους επιτρέπουν πιο εκλεπτυσμένες μορφές εκφοβισμού (Sapouna, 2008).
Στο επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε εκτενέστερα στα θύματα του σχολικού εκφοβισμού, καθώς και στις γενικότερες επιδράσεις του φαινομένου στα παιδιά.
Βιβλιογραφία:
Γαλανάκη, Ε. (2010). Σχολικός εκφοβισμός: Πόσο αποτελεσματικές είναι οι παρεμβάσεις; Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Συνέδριου του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης με θέμα «Μαθαίνω πώς να μαθαίνω».
Clarke, E. A., & Kiselica, M. S. (1997). A systemic counseling approach to the problem of bullying. Elementary School Guidance & Counseling, 31,(4), 310-325.
Fanti, Κ. Α., & Henrich, C. C. (2014). Effects of self-Esteem and narcissism on bullying and victimization during early adolescence. Journal of Early Adolescence, 1–25.
Guckin, C. & Corcoran, L. (2013). Countering bully/victim problems in schools: Supporting the guidance counsellor. School Guidance Handbook.
Κούτρας, B., & Γιαννοπούλου, M. (2004). Μορφές βίαιης συμπεριφοράς μεταξύ των παιδιών στο χώρο του σχολείου: Παρεμβάσεις για την αντιμετώπισή της. Επιστημονική Επετηρίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τόμος 4.
Newman-Carlson, D., & Horne, A. M. (2004). Bully busters: A psychoeducational intervention for reducing bullying behavior in middle school students. Journal of counseling & development, 82, 259–267.
Olweus, D. (2003). A Profile of Bullying at School. Educational Leadership, 60,(6), 12-17.
Olweus, D., & Limber, S. P. (2010). Bullying in school: Evaluation and dissemination of the Olweus Bullying Prevention Program. American Journal of Orthopsychiatry, 80,(1), 124–134.
Rodkin, P. C., & Berger, C. (2008). Who bullies whom? Social status asymmetries by victim gender. International Journal of Behavioral Development, 32,(6), 473–485.
Sapouna, M. (2008). Bullying in Greek primary and secondary schools. School Psychology International, 29,(2), 199–213.
Susan J. Parault, S. L., Davis, H. A., & Pellegrini, A. D. (2007). The social contexts of bullying and victimization. Journal of Early Adolescence, 27,(2), 145-174.
