Το -γνωστό στους περισσότερους- Φραγκοκάστελο βρίσκεται περίπου 12 χλμ. ανατολικά της Χώρας Σφακίων, στη νότια ακτή των Χανίων. Πρόκειται για ένα μεσαιωνικό κάστρο, του οποίου το όνομα είναι ιταλικής προέλευσης (Franco Castello, δηλ. Ελεύθερο Κάστρο). Βέβαια, για τους ντόπιους η ονομασία σήμαινε απλά “Το κάστρο των Φράγκων”. Φράγκους ονόμαζαν όσους ήταν ξένοι καθολικοί. Το αρχικό Βενετικό όνομα του κάστρου ήταν Άγιος Νικήτας, όπως και το ομώνυμο εκκλησάκι, που είναι χτισμένο εκεί. Μάλιστα, το υλικό από το οποίο χτίστηκε το φρούριο, είναι τα ερείπια μιας χριστιανικής βασιλικής εκκλησίας, που βρισκόταν σε αυτή την τοποθεσία. Πάνω στα ερείπια αυτά ανεγέρθη και το εκκλησάκι, που αναφέραμε προηγουμένως.
Χτίστηκε κατά την περίοδο 1371-1374. Τα χρόνια αυτά, την Κρήτη κυριαρχούσαν οι Βενετοί -γεγονός, το οποίο είχε προκαλέσει φυσικά την έχθρα και των Σφακιανών πολιτών. Αυτός ήταν και ο βασικός λόγος ανέγερσης του κάστρου. Η προστασία των Βενετών από τους πειρατές και κυρίως από τους οργισμένους Σφακιανούς. Οι τελευταίοι μάλιστα, γκρέμιζαν τη νύχτα ό,τι είχε χτιστεί από τους Βενετούς κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αρχηγοί της δράσης ήταν οι έξι αδελφοί Πατσοί, τους οποίους εκτέλεσαν τελικά με απαγχονισμό μέσα στο ίδιο το κάστρο, μετά τη σύλληψη τους και μόνο έτσι ολοκληρώθηκε η κατασκευή του.
Η μορφολογία του κάστρου ακολουθεί τις αρχές της παλαιάς φρουριακής αρχιτεκτονικής. Έχει ορθογώνιο σχήμα και ένα πύργο σε κάθε γωνία του. Από αυτούς τους πύργους μάλιστα απαγχονίστηκαν οι τέσσερις αδερφοί Πατσοί, ενώ οι άλλοι δύο από την κεντρική πύλη. Το προμαχωνικό σύστημα φρουριακής αρχιτεκτονικής με το κεκλιμένο εξωτερικό μέτωπο και τα ισχυρά τείχη, που θα βοηθούσαν στην αντιμετώπιση των κανονιοβολισμών, είχε μεν διαδοθεί στην Κρήτη, όμως τέθηκε σε εφαρμογή σε οχυρά, τα οποία είχαν μεγαλύτερη στρατηγική σημασία (π.χ. Φορτέτζα – Ρέθυμνο).
Τα στοιχεία, που διασώζονται ακόμα στο Φραγκοκάστελο, αποτελούν διαπιστευτήρια της εποχής εκείνης. Μερικά από αυτά είναι τα οικόσημα διάφορων ισχυρών Βενετικών οικογενειών και το ανάγλυφο λιοντάρι του Αγίου Μάρκου -έμβλημα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας. Πέρα από αυτά όμως, υπάρχουν στοιχεία, που φανερώνουν την τόλμη των πολεμιστών, που θυσίασαν τη ζωή τους για την ελευθερία. Πρώτο και τρανταχτό στοιχείο αποτελεί μία επιγραφή, που βρίσκεται στο μνημείο, έξω από τα τείχη του φρούριου και τιμά τους έξι αδελφούς, που τελικά σκοτώθηκαν για την ελευθερία του τόπου τους. Ακριβώς δίπλα από την επιγραφή αυτή, βρίσκονται δύο προτομές, δύο ανθρώπων, που ξεχώρισαν στην αιματηρή μάχη στο Φραγκοκάστελο το Μάιο του 1828. Πρόκειται για τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη και το Στρατή Δελιγιαννάκη.
Συγκεκριμένα, στις 18 Μαΐου του 1828 δόθηκε μια σκληρή και πολύ αιματηρή μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Αρχηγοί των δύο στρατόπεδων ήταν ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης και Μουσταφά Ναϊλή Πασάς αντίστοιχα. Η μάχη πραγματοποιήθηκε στην πεδιάδα του φρούριου, παρά την έντονη επιμονή των Σφακιανών να γίνει στα βουνά, όπου και ήταν μαθημένοι να πολεμούν. Όμως η εντολή του οπλαρχηγού Νταλιάνη ήταν ρητή. Ήθελε άλλωστε να χρησιμοποιήσει το ιππικό του. Δεν υπολόγισε όμως τον άνισο αριθμό των μαχόμενων. Με άλλα λόγια δεν υπολόγισε τον στρατό των 8.000 Τούρκων έναντι των 700 Ελλήνων. Το αποτέλεσμα ήταν σχεδόν το αναμενόμενο. Ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης σκοτώθηκε στη μάχη, όπως και οι περισσότεροι Έλληνες συμπολεμιστές του.
Τελικώς, ο σκοπευτής -ο καλύτερος την εποχή εκείνη- Στρατής Δεληγιαννάκης, ανέλαβε την άμυνα του στρατού εντός του Φραγκοκάστελου, προκειμένου να αποφύγουν τις επιπλέον απώλειες. Οι Τούρκοι, βλέποντας τους πολεμιστές τους να μειώνονται επίσης, αποφάσισαν έτσι να λήξουν τις εχθροπραξίες και να αφήσουν όσους πολιορκημένους είχαν μείνει, να φύγουν από το πεδίο μάχης.
Η μάχη αυτή συνδέεται μέχρι και σήμερα με ένα περίεργο φαινόμενο, που οι ντόπιοι ονόμασαν “Δροσουλίτες”. Κάθε χρόνο, κατά το διάστημα μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου, τις πρωινές ώρες, παρατηρείται γύρω από το Φραγκοκάστελο μία πομπή πολεμιστών. Δεν εννοούμε όμως ζωντανούς πολεμιστές, αλλά σκιές τους. Άλλοι είναι ιππείς και άλλοι πεζοί, όλοι όμως έχουν μια κοινή πορεία. Ξεκινάνε από το μοναστήρι του Αγ. Χαραλάμπου, που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από το φρούριο (μάλιστα, λέγεται πως έπειτα από τη μάχη στο Φραγκοκάστελο, η μοναχή Μαγδαληνή, που ζούσε στο μοναστήρι με το μοναχό Γρηγόριο, βρήκε το κεφάλι του Νταλιάνη και το έθαψε εκεί) και συνεχίζουν προς το φρούριο. Τελικά, χάνονται μες στη θάλασσα.
Σύμφωνα με το θρύλο της περιοχής, πρόκειται για τις ψυχές των πολεμιστών, που χάθηκαν στη μάχη. Κληρονόμησαν το όνομα τους από την ώρα, κατά την οποία εμφανίζονται, δηλαδή λίγο πριν ξημερώσει -με την πρωινή δροσιά. Βέβαια, πολλοί δεν πείθονται από το μεταφυσικό φαινόμενο και το αποδίδουν στη διάθλαση του φωτός, παρομοιάζοντας το με αυτό του ουράνιου τόξου.
Τελικά υπάρχουν οι Δροσουλίτες; Ίσως ναι, ίσως και όχι. Δε θα το μάθουμε ποτέ. Αν είμαστε ρεαλιστές, θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια πιο αντικειμενική – επιστημονική εξήγηση. Μπορεί όμως να αποτελεί ένα καλό παράδειγμα της φράσης: “Πιστεύουμε ό,τι μας βολεύει”. Και στην προκειμένη περίπτωση, θα μας βόλευαν σίγουρα άνθρωποι, πρόθυμοι να κάνουν τα πάντα για τον τόπο τους.
Πηγές:
Σύνταξη κειμένου: Παναγιώτα Λουπάκη
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
