Την 106η επέτειο απελευθέρωσης γιόρτασε, φέτος, η πρωτεύουσα της Ηπείρου, με λαμπρούς εορτασμούς που σηματοδότησαν τις τιμές στο χρονικό της απελευθέρωσης. Ας γυρίσουμε, λοιπόν, το χρόνο πίσω για να εξερευνήσουμε τους πρωταγωνιστές των γεγονότων και την ιστορική σημασία της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων.
Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος
Έχοντας ολοκληρωθεί η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στις 26 Οκτωβρίου 1912, οι αψιμαχίες στράφηκαν στην, ακόμη, υποδουλωμένη Ήπειρο. Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων, και κατ΄ επέκταση όλης της Ηπείρου, αποτέλεσε γεγονός υψίστης ιστορικής σημασίας και, ίσως, την μεγαλύτερη αντιπαράθεση μεταξύ Ελλάδας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου (Οκτώβριος 1912- Μάιος 1913). Η πολιορκία για την απελευθέρωση της πόλης κράτησε περίπου 3 μήνες και μεσολάβησαν αρκετές αποτυχημένες απόπειρες μέχρι την οριστική της κατάληψη. Στις 21 Φεβρουαρίου 1913, οι οθωμανικές δυνάμεις παραδόθηκαν στον διάδοχο Κωνσταντίνο που ηγείτο της εκστρατείας.
Με την έναρξη του Α’ Βαλκανικού πολέμου, τα ελληνικά στρατεύματα βρισκόντουσαν συγκεντρωμένα στην περιοχή της Άρτας, υπό τις εντολές του αντιστράτηγου Κωνσταντίνου Σαπουντζάκη. Αρχικά, κρατήθηκε αμυντική στάση, για να επιτευχθεί η διατήρηση της μεθορίου. Λόγω έλλειψης ελληνικών δυνάμεων, οι οποίες δραστηριοποιούνταν, ακόμη, στην Μακεδονία η ελληνική πλευρά υστερούσε της οθωμανικής από άποψη μεραρχίας. Η οθωμανική πλευρά τελούσε υπό τη διοίκηση του Οθωμανού στρατηγού Εσάτ Πασσά ο οποίος είχε γεννηθεί στα Ιωάννινα. Μετά την ολοκλήρωση των επιχειρήσεων στη Μακεδονία το σχέδιο προέβλεπε επίθεση στην Ήπειρο.
Πρώιμες αψιμαχίες
Ήδη, από τις αρχές Οκτωβρίου 1912 είχαν αρχίσει οι πολεμικές δραστηριότητες με την κατάληψη της Φιλιπιάδας (12 Οκτωβρίου) και της Πρέβεζας (21 Οκτωβρίου). Τη 10η Ιανουαρίου, ο διάδοχος Κωνσταντίνος καταφθάνει στη Φιλιπιάδα μαζί με το επιτελείο του. Στο χάνι του Εμίν Αγά, ενός Οθωμανού της εποχής, ο οποίος το λειτουργούσε ως πανδοχείο. Εκεί, στήθηκε η επιχείρηση εκπόρθησης των Ιωαννίνων, η οποία, παρουσίαζε ιδιαίτερες δυσκολίες. Σημαντικό σκόπελο της επιχείρησης αποτέλεσε, αφενός, ο γεωμορφολογικός χάρτης της περιοχής του Μπιζανίου, μιας τοποθεσίας με ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά. Αφετέρου, ο Εσάτ Πασάς είχε επανδρώσει το Μπιζάνι με μόνιμα πολυβολεία. Ο δυσμενής χειμώνας του 1912-13 έπληξε σε μεγάλο βαθμό τον ελληνικό στρατό με ασθένειες και κρυοπαγήματα γεγονός που καθυστερούσε τις επιχειρήσεις.
Την 10η Ιανουαρίου ο Κωνσταντίνος έδωσε εντολή για κατάπαυση του πυρρός και των μέχρι τότε επιχειρήσεων καθώς βρήκε το στρατό αποδεκατισμένο όχι λόγω απωλειών μαχών αλλά εξαιτίας των επιπτώσεων των καιρικών συνθηκών. Στις 30 Ιανουαρίου ο Κωνσταντίνος ζήτησε ενισχύσεις άλλα το αίτημα του απορρίφθηκε από τον Βενιζέλο καθώς δεν έπρεπε να μετακινηθούν οι δυνάμεις από τη Μακεδονία. Νωρίτερα στις 17 Ιανουαρίου με επιστολή του στον Εσάτ Πασά ο διάδοχος αιτήθηκε την παράδοση της πόλης των Ιωαννίνων βασιζόμενος στο επιχείρημα ότι η Τουρκία είχε ουσιαστικά χάσει τον πόλεμο. Η απάντηση του Τούρκου διοικητή ήταν αρνητική.
Τελική Απελευθέρωση
Στις 19 Φεβρουαρίου 1913 άρχισε η προπαρασκευή του Πυροβολικού με 41.000 ετοιμοπόλεμους άνδρες και 105 κανόνια τα οποία άρχισαν να βάλουν με επιτυχία τα οχυρά του Μπιζανίου. Ο Εσάτ Πασάς είχε παρατάξει 35.000 άνδρες και 162 κανόνια. Το πρωί της 20ης Φεβρουαρίου, οι ελληνικές δυνάμεις ξεκίνησαν κύρια επίθεση. Τη νύχτα της 20ης, προς την 21η Φεβρουαρίου 1913, οι αντιπρόσωποι των Τούρκων οδηγήθηκαν από το διοικητή του 9ου Τάγματος Ευζώνων ταγματάρχη Βελισσαρίου Ιωάννη στο Γενικό Στρατηγείο, όπου έφθασαν την 4η π.μ. της 21ης Φεβρουαρίου 1913. Εκεί υπογράφηκε η συνθήκη παράδοσης των Ιωαννίνων από τις τουρκικές δυνάμεις «άνευ όρων». Η είδηση μεταδόθηκε με ενθουσιασμό σε όλη την Ελλάδα και ο ελληνικός στρατός παρήλασε νικητής στους δρόμους των Ιωαννίνων. Τα Ιωάννινα ήταν ελεύθερα μετά από 483 χρόνια υποδούλωσης. Το γεγονός ενέπνευσε καλλιτέχνες να γράψουν και να συνθέσουν ποιήματα και τραγούδια. Ο Γεώργιος Σουρής δημοσίευσε το ακόλουθο ποίημα:
«Τα πήραμε τα Γιάννινα
Μάτια πολλά το λένε,
Μάτια πολλά το λένε,
Όπου γελούν και κλαίνε.
Το λεν πουλιά των Γρεβενών
Κι αηδόνια του Μετσόβου,
Που τα έκαψεν η παγωνιά
Κι ανατριχίλα φόβου.
Το λένε χτύποι και βροντές,
Το λένε κι οι καμπάνες,
Το λένε και χαρούμενες
Οι μαυροφόρες μάνες.
Το λένε και Γιαννιώτισσες
Που ζούσαν χρόνια βόγγου,
Το λένε κι Σουλιώτισσες
Στις ράχες του Ζαλόγγου».
Πηγές
Το χρονικό της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων. Ανακτήθηκε από http://www.visit-ioannina.gr/enjoy-ioannina/epoxes/xeimonas/to-xroniko-ths-apeleytherwsis-twn-ioanninwn/(Τελευταία πρόσβαση 24/2/2019)
Στρατιωτικό Μουσείο Οχυρού «Εμίν Αγά». Ανακτήθηκε από https://museumfinder.gr/item/stratiotiko-mousio-ochyrou-emin-aga/ (Τελευταία πρόσβαση 24/2/2019)
