Το παιχνίδι και η αξία του. Πόσο χρήσιμο είναι για τα παιδιά μας; Πόσο χρήσιμο είναι για εμάς; Αλήθεια, πόσοι από εσάς συνεχίζουν να παίζουν ως ενήλικες; Είναι άραγε καταναγκαστικό έργο το παιχνίδι με τα παιδιά μας; Και εντέλει τους προσφέρει κάτι;
Η αξία του παιχνιδιού θα έπρεπε να θεωρείται αδιαμφισβήτητη, και, ευτυχώς, σε πολλούς πολιτισμούς αυτό ισχύει. Στο δυτικό κόσμο φαίνεται να το έχουμε ψιλοξεχάσει, δείχνουμε να θεωρούμε το παιχνίδι ως ασχολία μόνο για παιδιά, ενώ ως κοινή δραστηριότητα τη θεωρούμε «αγγαρεία» και ως ενήλικη, χάσιμο χρόνου.
Όμως το παιχνίδι θρέφει τη ψυχή , καλλιεργεί τη φαντασία και το πνεύμα, συντελεί στην υγιή σωματική ανάπτυξη. Όποια μορφή κι αν έχει, είναι μια από τις σπουδαιότερες ανθρώπινες κατακτήσεις, όπως και η εκμάθηση της γλώσσας, της οργανωμένης σκέψης, κ.α. Ιδιαιτέρως το παιχνίδι σε εξωτερικό περιβάλλον-ενασχόληση που δυστυχώς τείνει να εγκαταλειφθεί- ειδικά για βρέφη και νήπια, μιας που οι κλειστοί παιδότοποι, οι παιδικοί σταθμοί και η χρήση υπολογιστών και βιντεοπαιχνιδιών ολοένα κερδίζουν χώρο, κυρίως λόγω της ευκολίας που παρέχουν στους γονείς. Από την άλλη, οι γονείς τείνουν από πολύ μικρή ηλικία να δίνουν προτεραιότητα στην εκμάθηση «σχολικών», γνωστικών δραστηριοτήτων και να έχουν σε δεύτερη μοίρα το παιχνίδι. Όλο και μικρότερα, τα παιδιά μαθαίνουν την αριθμητική και το αλφάβητο, όντας ανέτοιμα, και στερούνται δραστηριότητες όπως το παιχνίδι στη φύση, άκρως απαραίτητο για την υγιή ανάπτυξή τους.
Οι έρευνες αποδεικνύουν πως το ελεύθερο παιχνίδι είναι αυτό που χρειάζονται τα παιδιά για να εξελιχθούν πνευματικά, κοινωνικά, ψυχικά και σωματικά. Η συμβολή του παιχνιδιού στην ανάπτυξη μιας υγιούς προσωπικότητας είναι σημαντικότατη και δεν θα έπρεπε να αμφισβητείται από κανέναν γονέα ή δάσκαλο.
Καθώς εξελίσσεται ο ανώριμος βρεφικός εγκέφαλος, βλέπουμε πως εξελίσσεται και το παιχνίδι του παιδιού. Από ολιγόλεπτη ενασχόληση και συγκέντρωση μικρότερη των πέντε λεπτών ανά δραστηριότητα, βλέπουμε το παιδί να φτάνει στα τρία έτη να μπορεί να παίξει εως και μισή ώρα, φτιάχνοντας ιστορίες μόνο του. Απο ενασχόληση με «ενήλικα» αντικείμενα ( τηλεκοντρόλ, τάπερ, κατσαρόλες κλπ), βλέπουμε να αυξάνεται το σταδιακό του ενδιαφέρον για αυτοκινητάκια, κούκλες, επιτραπέζια. Κι απο την εγωκεντρική ενασχόληση του παιδιού με τα παιχνίδια, το βλέπουμε να αρχίζει να μοιράζεται και να συνεργάζεται με άλλα παιδιά, εξελίσσοντας τις κοινωνικές του δεξιότητες.
Το παιχνίδι σε κάθε ηλικία είναι διαφορετικό. Εως τα δυο με τρία έτη η συμμετοχή του ενήλικα κρίνεται αναγκαία, ιδιαίτερα ανάμεσα σε δυο ή και περισσότερα παιδιά, αφού ο ενήλικας θα διευκολύνει τη διάδραση των παιδιών που διανύουν την πιο εγωκεντρική τους φάση. Κατά τα άλλα, τα παιδιά αρέσκονται να παίζουν μόνα τους. Ιδιαίτερα ευεργετικό στη βρεφική ηλικία είναι το messy play, με τα παιδιά να χρησιμοποιούν φυσικά υλικά, να δημιουργούν «χαμό», να λερώνουν και να λερώνονται άφοβα, χωρίς τις ενήλικες παρατηρήσεις. Μετά τα 3 χρόνια τα παιδιά τείνουν να αναζητούν συντροφιά στο παιχνίδι τους, και ιδιαίτερα μετά τα 4 η ανάγκη για ομαδικό παιχνίδι, με συνομήλικους και μη, είναι έντονη, ώσπου φτάνουμε στα 6-7 έτη, όπου το παιχνίδι με κανόνες είναι πλέον εφικτό και αρεστό.
Επίσης, σημαντικό είναι να γνωρίζουμε τις κατηγοριοποιήσεις του παιχνιδιού και να φροντίζουμε να μυούμε το παιδί στα διάφορα είδη του παιχνιδιού- αν και συνήθως το παιδί μεταβαίνει φυσικά από το ένα είδος στο άλλο. Έτσι, λοιπόν αναγνωρίζουμε έξι κατηγορίες παιχνιδιού:
- το φυσικό παιχνίδι
- το μιμητικό παιχνίδι
- το διερευνητικό παιχνίδι/παιχνίδι αντικειμένων
- το δημιουργικό/συμβολικό παιχνίδι
- το φανταστικό παιχνίδι/ παιχνίδι ρόλων
- το παιχνίδι με κανόνες
Μέσα από τα διαφορετικά είδη παιχνιδιού βλέπουμε το παιδί να εξερευνεί το σώμα του , το φυσικό κόσμο και τα αντικείμενα γύρω του. Να αναπτύσσεται σωματικά, καθώς μαθαίνει να χοροπηδά ή να κλωτσάει. Να μιμείται συμπεριφορές και να μαθαίνει τη χρήση των αντικειμένων. Να αναπτύσσει τη γλωσσική και τη νοητική του ικανότητα. Να δρα ελεύθερα και να έχει το ίδιο τον έλεγχο της πορείας του παιχνιδιού. Να εξελίσσει τη σκέψη, τη γλώσσα, το πνεύμα του. Να εκφράζει συναισθήματα και ιδέες, να κρίνει και να αποφασίζει, να δημιουργεί ιστορίες και φαντασιακές καταστάσεις. Να αναπτύσσει τις κοινωνικές του δεξιότητες και να μαθαίνει πώς να διαδρά με άλλα άτομα. Και πάνω από όλα, να διασκεδάζει, να θρέφει τη ψυχή του, να αισθάνεται ευτυχισμένος και πλήρης.
Αλλά και για τον γονέα τα διαφορετικά είδη παιχνιδιού μπορούν να φανούν χρήσιμα. Μέσα απο το παιχνίδι ρόλων, ο ενήλικας μπορεί να κατανοήσει ή να πληροφορηθεί γεγονότα που ευχαρίστησαν ή πλήγωσαν το παιδί του, και να αντλήσει πληροφορίες σχετικά με την καθημερινότητα και τα συναισθήματα του παιδιού του. Η παιγνιοθεραπεία παγιώνεται ως ο καταλληλότερος και πιο αποδοτικός τρόπος θεραπείας μικρών παιδιών, και παιδιών με διάφορα σύνδρομα, όπως παιδιά στο φάσμα του αυτισμού, παιδιά διαγνωσμένα με ΔΕΠΥ, κ.α.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ο γονιός να αφήνει στο παιδί την επιλογή του παιχνιδιού. Το παιδί πρέπει να είναι εκείνο που θα αποφασίσει αν θα αγοράσουν επιτραπέζιο, αυτοκίνητο ή βιβλίο. Ο γονιός το μοναδικό που έχει υποχρέωση να καθορίζει είναι την οικονομική δαπάνη για το εκάστοτε παιχνίδι. Το αν όμως το παιδί επιλέξει να πάρει μια μπάλα ενώ έχει ήδη άλλες δέκα στο σπίτι, είναι αποκλειστικό δικαίωμα του. Επίσης, οι προτιμήσεις ή οι απέχθειες των γονέων σχετικά με το κάθε παιχνίδι θα πρέπει να μην επηρεάζουν το παιδί, ούτε να του αποκλείουν είδη, όπως πχ όπλα ή παιχνίδια που στερεοτυπικά προτιμούνται για το αντίθετο φύλο. Τα αγόρια έχουν το ίδιο δικαίωμα να παίζουν με κούκλες, όπως και τα κορίτσια με αμαξάκια. Τέλος, ο γονιός οφείλει να θυμάται πως από τη στιγμή που αγοράζει ένα παιχνίδι, αυτό ανήκει πλέον στο παιδί του και μόνο εκείνο μπορεί να αποφασίσει αν θα το μοιραστεί, αν θα το χαρίσει, αν θα το χαλάσει ή αν θα το πετάξει.
Ορισμένα από τα σημαντικότερα λάθη των γονιών που αφορούν στο παιχνίδι είναι τα εξής:
- αφήνουν το παιδί να κερδίζει πάντα, το επικροτούν και το επιβραβεύουν συνεχώς ή αντιθέτως, το κρίνουν και το αποθαρρύνουν
- ελέγχουν την πορεία και την εξέλιξη του παιχνιδιού
- υποχρεώνουν το παιδί να ολοκληρώνει την ενασχόληση του πριν μεταβεί σε άλλη δραστηριότητα
- το τιμωρούν, απαγορεύοντάς του το παιχνίδι
- το ωθούν μόνο σε δραστηριότητες που αρέσκονται οι ίδιοι
- το αναγκάζουν να παίξει σε συγκεκριμένους χώρους (πχ, παιδότοπους) ή με συγκεκριμένα παιδιά (πχ, ξαδέλφια), χωρίς το ίδιο να θέλει
- το αναγκάζουν να μοιράζεται τα παιχνίδια του.
Τα παιδιά έχουν ανάγκη το παιχνίδι, όπως έχουν ανάγκη την τροφή, το νερό, την αγάπη μας. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τους δίνουμε τον απαραίτητο χώρο και χρόνο, την ενθάρρυνση και τη αποδοχή μας, καθώς και τη συντροφιά μας για να παίξουν. Όταν ένα παιδί δεν ενδιαφέρεται να παίξει, θα έπρεπε να κρούει καμπανάκι στους γονείς πως κάτι συμβαίνει στην ανάπτυξή του, καθώς το παιχνίδι είναι ένδειξη ψυχικής υγείας και ευεξίας.
Αφήστε, λοιπόν, τα παιδιά να παίξουν ελεύθερα από κανόνες και πρέπει, κι ανακαλύψτε κι εσείς ξανά το παιδί που κρύβετε μέσα σας και τη χαρά του παιχνιδιού!
