Μεγάλη συζήτηση και έκπληξη προκάλεσε το 2019 η Μαντόνα, όταν τελείως απροειδοποίητα άρχισε να κατηγορεί το Ισραήλ για γενοκτονική πολιτική εις βάρος της Παλαιστίνης. Η ιστορία ξεκίνησε, όταν η Μαντόνα ετοιμαζόταν να εκφωνήσει το τελευταίο τραγούδι της, κατά τη διάρκεια της Eurovision 2019 στο Τελ Αβίβ, όταν ξαφνικά άρχισε να κατηγορεί δημόσια το Ισραήλ για γενοκτονία, ενώ λίγο αργότερα ανέβασε σημαίες της Παλαιστίνης στη σκηνή. Η πράξη της Μαντόνα σόκαρε το Ισραήλ. Αυτό που έκανε η Μαντόνα λέγεται πολύ απλά celebrity activism.
Δεν είναι λίγοι οι celebrities που αγωνίζονται κατά της παγκόσμιας αδικίας. Διάσημοι ηθοποιοί, τραγουδιστές, τηλεπερσόνες και διαδικτυακές διασημότητες αντιδρούν απέναντι σε κοινωνικές αδικίες. Μαντόνα, U2, Αντζελίνα Τζολί είναι μερικοί από τους διάσημους που κατά καιρούς σοκάρουν με τις δηλώσεις τους ή τις ακτιβιστικές πράξεις τους. Σχεδόν πάντα παροτρέπουν τους φανατικούς ακολούθους τους να μποϊκοτάρουν κάποιον ηγέτη ή να στηρίξουν μία καμπάνια. Και τις περισσότερες φορές… το πετυχαίνουν!
Η ιστορία των αγωνιστών celebrities
Το celebrity activism δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Από τη δεκαετία του 1940, διάσημες προσωπικότητες φρόντιζαν να μπαίνουν στα νερά της πολιτικής. Οι αδελφές Καλουτά συμμετείχαν στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940 ως εθελόντριες νοσοκόμες και έκαναν ζωντανά σόου στη γραμμή του μετώπου, για να εμψυχώσουν τους Έλληνες στρατιώτες. Αντίστοιχα, η Ρίτα Χέιγουορθ δε σταμάτησε να τιμά τους Αμερικανούς πεσόντες πολέμου, ενώ η Σοφία Βέμπο αγωνίστηκε κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών, κρύβοντας αντιφρονούντες στο σπίτι της. Ελληνικό παράδειγμα είναι και η Μελίνα Μερκούρη, η οποία κατάφερε να γίνει η πρώτη γυναίκα Υπουργός Πολιτισμού. Ιστορικές κατακτήσεις για τα δεδομένα της εποχής…
Η Πριγκίπισσα Νταϊάνα δε θα μπορούσε να λείπει, επίσης, από τη λίστα του celebrity activism. Η Νταϊάνα έμεινε στην Ιστορία για τον αγώνα της κατά της πείνας στον Τρίτο Κόσμο. Αξέχαστες έχουν μείνει οι σκηνές με τη Νταϊάνα να παίζει με παιδάκια στην Αφρική ή να προσφέρει τις υπηρεσίες της ως εθελόντρια νοσοκόμα. Ακόμη πιο απίστευτο είναι ότι εκατομμύρια views εξακολουθεί να φέρνει μέχρι σήμερα, το βίντεο με την Νταϊάνα να διασχίζει ενεργό ναρκοπέδιο στην Αγκόλα. Παρά τις αστρονομικές φιλανθρωπίες, η Νταϊάνα δέχτηκε κριτική για «γαλαζοαίματο» ελιτισμό και θετική προώθηση της αποικιοκρατίας. Κριτική που υφίσταται μέχρι σήμερα.
Celebrity Activism: Η άλλη πλευρά…
Δύσκολα απαντάμε στο ερώτημα γιατί ένας διάσημος επιλέγει ξαφνικά να γίνει ακτιβιστής. Διάθεση για αλλαγή; Ευαισθητοποίηση; Εμπορικό μάρκετινγκ; Πολλές θεωρίες έχουν προταθεί για την εξήγηση του φαινόμενου των διάσημων ακτιβιστών, χωρίς ωστόσο καμία να λαμβάνει αποδοχή. Διχασμένοι εμφανίζονται και οι ερευνητές του φαινομένου, οι οποίοι παρατηρούν μία διαχρονική κλιμάκωση και γιγάντωση των celebrities, τάση που εξελίσσεται ακόμα περισσότερο με τα social media.
Ωστόσο, στο όνομα Ντόναλντ Τραμπ ακούει η αρνητική πλευρά του celebrity activism. Η πρώην εκκεντρική τηλεπερσόνα εκτελούσε χρέη αναλυτή ειδήσεων στο ακροδεξιό FOX, σχολιάζοντας την επικαιρότητα με το χαρακτηριστικό εμετικό τρόπο. Τραμπ είναι αυτός! Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, η εμφάνιση του Τραμπ σε πολιτικές εκπομπές ήταν μία ισχυρή διαφήμιση, που οδήγησε στην άνοδο του πιο αμφιλεγόμενου Προέδρου στην ιστορία των ΗΠΑ.
Αμφιλεγόμενη τάση τείνει να γίνει το celebrity activism στα social media. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ιδιαίτερο κεφάλαιο στην ιστορία του celebrity activism, καθώς δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες τους, να γίνουν μικροί celebrites χωρίς κόπο και καθόλου κόστος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ακτιβιστές Youtubers που ουκ ολίγες φορές χρησιμοποιούν τους συνδρομητές τους, προβάλλοντας ψευδο-ακτιβισμό και ψευδείς ειδήσεις. Έντονο προβληματισμό προκαλεί, επίσης, η πλατφόρμα TikTok, η οποία έχει βρεθεί στο επίκεντρο των αρχών για διασπορά ψευδών ειδήσεων μέσω celebrities activists. Οι λεγόμενοι TikTokers έχουν αμφισβητήσει δημόσια την πανδημία και ενθαρρύνουν να μην τηρούνται τα μέτρα προστασίας.
Όταν οι διάσημοι γίνονται ήρωες
Αν και αμφιλεγόμενο στη Δύση, το celebrity activism είναι εξαιρετικά σημαντικό σε χώρες της Ανατολής. Το ρωσικό γυναικείο συγκρότημα Pussy Riots εισέβαλε το 2013 στον Καθεδρικό της Μόσχας, καταγγέλλοντας ευθέως τον ολοκληρωτισμό του Πούτιν. Η πράξη τους αποτέλεσε δείγμα ηρωισμού στους κύκλους της αντιπολίτευσης στη Ρωσία και σε ολόκληρο το Δυτικό κόσμο. Ανάλογη είναι η κατάσταση και στην Τουρκία με πολλούς τραγουδιστές να καταγγέλλουν τον Ερντογάν και τους υποστηρικτές του. Η κατάληξη, όμως, είναι πολύ σκληρή, γιατί πολλοί διάσημοι συλλαμβάνονται και διώκονται ως εχθροί του καθεστώτος.
«Από πότε ξεκινήσαμε να παίρνουμε τους διάσημους στα σοβαρά;», αναρωτιέται δημοσιογράφος των New York Times αναφορικά με τις παρεμβάσεις των διασήμων σε ζητήματα δημόσιας υγείας. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID19, δεν ήταν λίγοι οι social media celebrities, που ενθάρρυναν τον κόσμο να σπάει την καραντίνα. Γνωστές τηλεπερσόνες στις ΗΠΑ υποστήριξαν το αντιεμβολιαστικό κίνημα και ενθάρρυναν πολλούς γονείς να σταματήσουν να εμβολιάζουν τα παιδιά τους. Και δυστυχώς; Πολλοί φανατικοί θαυμαστές τις ακολουθούν πιστά…
«Είτε είσαι καλός κωμικός είτε καλός πολιτικός», έχει πει ένας γνωστός Αμερικανός συγγραφέας. «Δε μπορεί να είσαι και τα δύο», συνεχίζει. Και ίσως αυτό να χαρακτηρίζει τέλεια το φαινόμενο των διάσημων αγωνιστών…
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο αυτό:
When Did We Start Taking Famous People Seriously?, The New York Times
“I Take Responsibility” and the Limits of Celebrity Activism”, The New Yorker
