Η Θεσσαλονίκη διαθέτει μνημεία πολύ γνωστά στο ευρύ κοινό, με αρκετά να έχουν διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση. Υπάρχουν ωστόσο ορισμένα τα οποία δεν έχουν σωθεί αλλά είναι γνωστά μόνο μέσα από γραπτές μαρτυρίες. Μεταξύ αυτών ανήκει και ο λεγόμενος “ναός της Αφροδίτης”, ένας αρχαϊκός ναός που εντοπίστηκε κοντά στην πλατεία Αντιγονιδών.
Η 1η ανασκαφή και η ανακάλυψη του ναού
Ο αρχαϊκός ναός της Θεσσαλονίκης εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1936 κατά τη διάρκεια εργασιών με στόχο την ανέγερση μιας μονοκατοικίας. Βρισκόταν στη διασταύρωση των οδών Κρυστάλλη και Διοικητηρίου της Θεσσαλονίκης κοντά στην πλατεία Αντιγονιδών. Τα πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη που είχαν εντοπιστεί στο χώρο μεταφέρθηκαν στην αυλή της ροτόντας και διασκορπίστηκαν σε όλη την πόλη. Τα ευρήματα όμως θάφτηκαν κάτω από την μονοκατοικία και η θέση ξεχάστηκε αφού τα ημερολόγια της ανασκαφής δεν είχαν σωθεί.
Η 2η ανασκαφή και γνωστοποίηση του ναού
Ο αρχαϊκός ναός έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό εξαιτίας της αρχαιολογικής ανασκαφής που πραγματοποιήθηκε το 2000 σε ένα γειτονικό οικόπεδο. Εντοπίστηκε τότε το τμήμα της κρηπίδας του συγκεκριμένου ναού όπως επίσης και αγάλματα της ρωμαϊκής περιόδου αλλά και θραύσματα αρχιτεκτονικών μελών. Όσα σώθηκαν, μεταφέρθηκαν και πλέον εκτίθενται σε ειδική αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.
Πώς είναι ο ναός
Ο ναός είναι περίπτερος, εξάστυλος, εν παραστάσι, ιωνικού ρυθμού ενώ το συνολικό του μήκος είναι άγνωστο. Επίσης άγνωστος παραμένει και ο αριθμός των κιόνων. Αυτό που γνωρίζουμε όμως με σιγουριά είναι πως το ύψος τους ξεπερνούσε τα 7 μέτρα ενώ το συνολικό ύψος του ναού έφτανε μέχρι και τα 14 μέτρα.
Φυσικά αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι ο αρχαϊκός αυτός ναός που εντοπίστηκε στην οδό Κρυστάλλη δεν ανοικοδομήθηκε εξαρχής στη συγκεκριμένη θέση.
Πού βρισκόταν αρχικά ο ναός – η άποψη της Αίνειας
Στην πραγματικότητα ο ναός βρισκόταν σε άλλο σημείο της Θεσσαλονίκης αλλά μεταφέρθηκε και συναρμολογήθηκε ώστε να αποτελέσει νέο χώρο λατρείας. Η μεταφορά του αυτή έγινε κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής περιόδου στη Θεσσαλονίκη. Η αρχαιολογική έρευνα έχει δείξει πως ο ναός χρονολογούνταν αρχικά στο τέλος του 6ου αι. π.Χ. ή στις αρχές το 5ου αι. π.Χ.
Σύμφωνα με τις αρχαίες πήγες στην περιοχή της Αίνειας, δίπλα στη Μηχανιώνα, υπήρχε ένας αρχαϊκός ναός που ήταν αφιερωμένος στην Αφροδίτη. Λέγεται λοιπόν πως οι Θεσσαλονικείς επιθυμώντας να εξευμενίσουν τον αυτοκράτορα, μετέφεραν τον ναό της Αφροδίτης στην πόλη για να στεγάσουν τη συλλατρεία των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, του Διός Αιγχιόχου και της θεάς Ρώμης. Η συλλατρεία αυτή αποδεικνύεται και από την εύρεση ενός ακέφαλου αγάλματος που απεικονίζει την προσωποποιημένη Ρώμη.
Τι εκτίθεται στο Α.Μ.Θ.
Όταν εντοπίστηκε ο ναός και απομακρύνθηκαν τα αρχιτεκτονικά του μέλη, μεταφέρθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Εκεί επιχειρήθηκε ένα είδος μερικής αποκατάστασης του ανατολικού τμήματος του ναού με τη χρήση των αυθεντικών αρχιτεκτονικών μελών. Έτσι, μέσα από αυτού του είδους την «αναστήλωση», ο επισκέπτης μπορεί να αντιληφθεί το πώς περίπου μπορεί να ήταν ο ναός.
Πλέον εκτίθενται:
- Η υψηλή κρηπίδα που κατασκευάστηκε στα ρωμαϊκά χρόνια.
- Τμήματα από σπείρες βάσεων και κιόνων και μια πλίνθος.
- Τρία τμήματα κιόνων καθώς και τρία ακέραια κιονόκρανα, το ένα από τα οποία προέρχεται από διαφορετικό μνημείο.
- Πολλά τμήματα γείσων.
- Μικρό θραύσμα επιστυλίου και λεοντοκεφαλή υδρορροή.
- Πολλά θραύσματα από το περιθύρωμα της εισόδου του ναού.
Η κατάσταση του ναού σήμερα
Το εμβληματικό μνημείο πλέον βρίσκεται σε κατάσταση εγκατάλειψης. Η εικόνα που μπορεί να αντικρίσει κάποιος περαστικός είναι τουλάχιστον απογοητευτική εξαιτίας του βανδαλισμού που έχει υποστεί ο χώρος. Δεν ήταν λίγοι οι κάτοικοι που συνέβαλαν στην “μετατροπή” του σε σκουπιδότοπο.
Σήμερα η εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, προτείνει ως μοναδική λύση την κατάχωσή του εξαιτίας του υψηλού κόστους των εργασιών. Δεν είναι δυνατό άλλωστε να σκαφτεί ο δρόμος κάτω από την πλατεία Αντιγονιδών. Η απόφαση αυτή βέβαια έχει προκαλέσει αντιδράσεις από συλλόγους που ζητούν την ανάδειξη του μνημείου. Μένει να δούμε ποια θα είναι τελικά η τύχη του.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για αυτό το άρθρο:
Καραδέδος, Γ. (2016). Ο υστεροαρχαϊκός ναός της Θεσσαλονίκης: Προοπτικές διάσωσης και ανάδειξης. Ανακτήθηκε από archaiologia.gr (τελευταία πρόσβαση 14/1/21)
«Ξαναθάβεται» ο Ναός της Αφροδίτης στη Θεσσαλονίκη λόγω μεγάλου κόστους. (2018). Ανακτήθηκε από cnn.gr (τελευταία πρόσβαση 14/1/21)
Καραδέδος, Γ. (2009). Ο Υστεροαρχαϊκός ναός στην πλατεία Αντιγονιδών. Προοπτικές για τη διάσωση και την ανάδειξή του. Τεχνογράφημα, 378, 12. Ανακτήθηκε από tkm.tee.gr (τελευταία πρόσβαση 14/1/21)
