Το αυτοπορτραίτο τότε και σήμερα
Το αυτοπορτραίτο, δηλαδή η απεικόνιση του ίδιου του καλλιτέχνη μέσα στο έργο, δεν είναι μια έννοια άγνωστη στην τέχνη. Σίγουρα δεν περίμενε τον 21ο αιώνα και τα selfie με τις κάμερες των smartphones για να πραγματωθεί. Οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες στην ιστορία της τέχνης έχουν ζωγραφίσει τον εαυτό τους ή έχουν φροντίσει να τον συμπεριλάβουν περίτεχνα μέσα σε μεγάλα έργα αντί της τυπικής υπογραφής τους. Ο Vincent Van Gogh κατά τη διάρκεια της ζωής του έκανε δεκάδες αυτοπορτραίτα, ο Albrecht Durer ζωγράφισε το εαυτό του σαν τον Χριστό, ο Egon Schiele σε σκανδαλώδεις στιγμές και η Frida Kahlo χρησιμοποίησε τα ζωγραφικό της ταλέντο για να εκφράσει και να δείξει την βασανισμένη της ψυχοσύνθεση. Η λίστα πρακτικά είναι ατελείωτη. Ακόμα και ο Michelangelo ζωγράφισε τον εαυτό του στην Καπέλα Σιξτίνα. Και στην φωτογραφία όμως το αυτοπορτραίτο εμφανίστηκε πολύ νωρίς.
Το αυτοπορτραίτο αρχικά υπηρετούσε πρακτικούς λόγους, μιας και οι ερευνητές και όσοι πειραματίζονταν με το νέο μέσο χρειάζονταν ένα μοντέλο για να κάνουν δοκιμές. Το πιο βολικό μοντέλο ήταν ο ίδιος ο εαυτός τους. Στην συνέχεια τα αυτοπορτραίτα γίνονταν για καταγραφικούς λόγους. Μαζί με τα πορτραίτα ήταν οι πιο συνηθισμένες λήψεις στα πρώτα χρόνια της φωτογραφίας. Άλλωστε το 90% των δαγκεροτυπιών που έχουν διασωθεί είναι πορτραίτα. Προχωρώντας παραπέρα θα δούμε ότι όλοι λίγο-πολύ οι φωτογράφοι που θαυμάζουμε έχουν φωτογραφίσει τον εαυτό τους: Από τον Andre Kertez, τον Irving Penn, τον Nobuyoshi Araki μέχρι τον Helmut Newton και την Vivian Maier.
Από τα πρώτα βήματα των εικονικών τεχνών, οι δημιουργοί απεικόνιζαν τον εαυτό τους στα έργα τους. Στον 21ο αιώνα, η διάδοση του αυτοπορτραίτου στην φωτογραφία εκτοξεύτηκε διεθνώς και εκτός του κύκλου των φωτογράφων. Το 2013 η λέξη selfie ανακηρύσσεται «Λέξη της Χρονιάς» από το Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης. Η ιστορία, όμως, του αυτοπορτραίτου χρονολογείται μαζί με τα πρώτα βήματα της φωτογραφίας.
Ποιες φωτογραφίες αναγνωρίζονται ως αυτοπορτραίτο;
Αδιαμφισβήτητα, όταν ο φωτογράφος απεικονίζεται ευδιάκριτα ότι έχει πραγματοποιήσει την λήψη, η απάντηση είναι προφανής. Η εισαγωγή του του χρονοδιακόπτη (timer) περιπλέκει την υπόθεση. Αυτοπορτραίτο μπορεί να αναγνωριστεί μια φωτογραφία στην οποία η παρουσία του φωτογράφου προδίδεται μέσα στο κάδρο, αρκεί να έχει αποφασίσει ο ίδιος για την σύνθεση της. Ένας καθρέφτης προδίδει ευδιάκριτα αυτήν την παρουσία. Διάφορες αντανακλάσεις και παραμορφώσεις προσφέρουν μια νέα δημιουργική διάσταση. Η σκιά του φωτογράφου είναι ένα δημιουργικό βήμα παρακάτω. Συνεπώς, τα αυτοπορτραίτα μπορούν να αποτελέσουν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον είδος φωτογραφίας, ικανό να διευρύνει τους καλλιτεχνικούς ορίζοντες κάθε φωτογράφου.
