Μολονότι η όψη του έμοιαζε ανέκαθεν περισσότερο βιομηχανική παρά καλλιτεχνική με έναν αέρα μποέμ αισθητικής, εντούτοις ο Πειραιάς παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια μία άκρως ενδιαφέρουσα δυναμική εξέλιξη σε ό,τι αφορά την εμφάνιση και ανάπτυξη εναλλακτικών χώρων σύγχρονης τέχνης εντός του αστικού τοπίου. Ανάμεσα σε στενά που άλλοτε φιλοξενούσαν αποθήκες εργοστασίων και χώρους όπου τελούνταν επισκευές πλοίων, συναντά κανείς σήμερα αίθουσες τέχνης.
Αυτοί οι χώροι σύγχρονης τέχνης διαφέρουν ριζικά από το αθηναϊκό μοντέλο που βασίζεται εν πολλοίς στην ιδέα του λευκού κύβου (αγγλ. white cube) όπου η Τέχνη παρουσιάζεται εσκεμμένα πλήρως αποστειρωμένη από το κοινωνικό περιβάλλον. Σε ευθεία αντιδιαστολή, η Τέχνη στην πόλη του Πειραιά φιλοξενείται και ανθεί εντός των πρώην βιομηχανικών χώρων. Στοιχεία μπρουταλισμού και κοινωνικής εξωστρέφειας διακρίνουν αυτούς τους εναλλακτικούς χώρους σύγχρονης τέχνης (γκαλερί), όπου το αυστηρό δόγμα «Η Τέχνη για την Τέχνη» καταστρατηγείται εμφανώς, επιτρέποντας στους διερχόμενους να παρατηρήσουν το περιεχόμενο από τη βιτρίνα.
Οι επιβλητικά μεγάλες βιτρίνες (παράθυρα) των γκαλερί ενέχουν διττή λειτουργία: από τη μία επιτρέπουν στο φυσικό φως να εισέλθει στο χώρο δίνοντας κυριολεκτικά μία άλλη διάσταση στα έργα, από την άλλη καθιστά το εσωτερικό της γκαλερί ορατό στο ευρύ κοινό ανά πάσα ώρα και στιγμή. Οι χώροι τέχνης οφείλουν να συνιστούν οργανικό κομμάτι της γειτονιάς. Μέσω της υιοθέτησης αυτού του νέου μοντέλου επιτυγχάνεται το επικοινωνιακό δίπολο ανάμεσα στον άνθρωπο (επισκέπτη) και την Τέχνη, το χώρο και το χρόνο.
Επί της οδού Πολυδεύκους συντελείται ο καλλιτεχνικός επαναπροσδιορισμός του Πειραιά. Μέσα σε ψηλοτάβανες πρώην αποθήκες εμπορευμάτων από τα τέλη του 1800, άνθρωποι με όραμα και μεράκι φέρνουν μία νέα πνοή καλλιτεχνικής άνθησης. Η πόλη επανασυστήνεται στο κοινό προτάσσοντας σε ευθεία διάταξη τρεις χώρους σύγχρονης τέχνης – The Intermission Art Gallery, Carwan Gallery, Rodeo Gallery – με διαφορετικό περιεχόμενο και προσανατολισμό. Ο ετερόκλητος αυτός χαρακτήρας ισοδυναμεί με τον εξ ορισμού ρόλο του Πειραιά ως ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, γλωσσών, ιδεών και μορφών. Ως μία βαθιά ανθρωποκεντρική πόλη, ο Πειραιάς «επαναστατεί» εικαστικά δίχως να αλλοιώνει το ήδη γνώριμο βιομηχανικό του προφίλ.
The Intermission Art Gallery
Ιδρυθείσα από την Άρτεμη Μπαλτογιάννη το Σεπτέμβριο του 2019, η γκαλερί The Intermission Art αποπειράται να λειτουργήσει ριζοσπαστικά βασιζόμενη στη δημιουργία δυναμικών συνεργασιών μεταξύ καλλιτεχνών πάσης φύσεως και εθνικότητας. Διαρρηγνύοντας τα κατ’ επιβολή στενά όρια της εμπορευματοποιημένης τέχνης, η γκαλερί επιθυμεί να φέρει σε διάλογο το κοινό της Ελλάδας με το σύγχρονο διεθνές καλλιτεχνικό στερέωμα.
Carwan Gallery
Ένα χρόνο μετά, το Σεπτέμβριο του 2020 ιδρύεται μερικά μέτρα μόλις μακριά η Carwan Gallery. Εκκινώντας το 2011 στη Βηρυτό του Λιβάνου, οι Pascale Wakim και Nicolas Bellavance – Lecompte δημιουργούν ένα χώρο σύγχρονης τέχνης που προσανατολίζεται κυρίως προς την ανάδειξη έργων βιομηχανικού σχεδιασμού. Με παρουσία σε όλους τους διεθνείς καλλιτεχνικούς θεσμούς (βλέπε Art Basel) παγιώνεται με τρόπο τέτοιο ώστε σήμερα να συνιστά αισίως μία από τις πλέον επιδραστικές γκαλερί σύγχρονης τέχνης. Η παράδοση που ξεκίνησε στο Λίβανο «ταξίδεψε» στην Ελλάδα.
Rodeo Gallery
Παρεμφερές «ταξίδι» πραγματοποίησε και ο τρίτος σε σειρά χώρος σύγχρονης τέχνης επί της οδού Πολυδεύκους. Η Rodeo Gallery έχοντας ως αφετηρία την Κωνσταντινούπολη το έτος 2007, μεταφέρεται επτά χρόνια αργότερα στο πολυπολιτισμικό και εκκωφαντικά μεστό σε καλλιτεχνική δράση και παραγωγή, Λονδίνο. Το 2018 η Rodeo Gallery επισκέπτεται τον Πειραιά. Μία πάλαι ποτέ εμπορική αποθήκη των αρχών του 1900 υπόσχεται να φιλοξενήσει εκθέσεις υψηλής αισθητικής που στόχο έχουν την παρουσίαση έργων μουσειακής ποιότητας.
Ο επαναπροσδιορισμός της ταυτότητας ενός κατά τα άλλα άχρωμου και ακαλαίσθητου βιομηχανικού περιβάλλοντος συμπορεύεται με τη διάπλαση ιδεών και εννοιών στα πλαίσια εικαστικών εκθέσεων που αποπειρώνται να προσφέρουν κάτι το διαφορετικό στο φιλοθεάμον κοινό. Ο άνθρωπος της νεωτερικότητας διαποτισμένος από τις διαρκώς μεταβαλλόμενες τάσεις στο design τείνει να αναζητά μία αλλοτινή ηρεμία και ισορροπία ανάμεσα στο ψυχρό κι απόκοσμο μπετόν και την ελευθερία εναλλακτικών χώρων σύγχρονης τέχνης.
Το παρελθόν συνδέεται με το παρόν αθόρυβα. Οι πρώην βιομηχανικοί χώροι της οδού Πολυδεύκους λειτουργούν ως κυψέλες δημιουργίας, ανάδειξης και προστασίας της σύγχρονης τέχνης. Το αισθητικά αποδεκτό πρότυπο του λευκού κύβου εγκαταλείπεται συνειδητά. Η τέχνη επαναπροσδιορίζεται εκ των έσω. Ο κατά τα άλλα αποστειρωμένος και οπτικά αδιάφορος λευκός κύβος δίνει τη θέση του σε χώρους σύγχρονης τέχνης με σαφή ιστορική και οικονομική αξία για την πόλη του Πειραιά. Η γκαλερί παύει να αποτελεί ένα περιβάλλον για λίγους – πλέον επιθυμεί να ενταχθεί δυναμικά στον αστικό ιστό μέσω της επανάχρησης πρώην βιομηχανικών κτιρίων.
Διατηρώντας τα υλικά κατασκευής (χαρακτηριστικά τα παλιά τούβλα που συναντά κανείς στους τοίχους) οι ιδιοκτήτες των τριών γκαλερί επί της οδού Πολυδεύκους αποπειρώνται να δημιουργήσουν έναν ανοιχτό διάλογο με το παρελθόν. Δεν υπάρχει καμιά συνειδητή επιδίωξη απέκδυσης του ήδη υπάρχοντος αρχιτεκτονικού ύφους. Τα έργα σύγχρονης τέχνης που φιλοξενούνται κατά διαστήματα στα πλαίσια περιοδικών εκθέσεων ισορροπούν αριστοτεχνικά μέσα στα «βαριά» κτιριακά σύνολα μιας άλλης περιόδου.
Βασικός στόχος της καλλιτεχνικής αυτής «κολεκτίβας» είναι η ανάδειξη του ευρύτερου οικοδομικού τετραγώνου που για καιρό παρέμεινε στην αφάνεια. Βασικό μέλημα των ανθρώπων πίσω από τους χώρους σύγχρονης τέχνης της οδού Πολυδεύκους είναι η ανάγκη για διατήρηση και ανάδειξη και όχι η εξ ορισμού καταστρεπτική παρέμβαση.
Οι δυναμικές που παρουσιάζουν οι γειτονιές που απαρτίζουν τον αστικό ιστό του Πειραιά οφείλουν να αναδειχθούν με τρόπο παραγωγικό. Το πρότυπο της οδού Πολυδεύκους δε θα ‘πρεπε να αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση μελέτης. Η καινοτομία των χώρων σύγχρονης τέχνης της εν λόγω οδού έγκειται στην απλότητα του πνεύματος και στην ταχύτατη αντίληψη του παλμού της γειτονιάς. Η γειτονιά ως έννοια και φιλοσοφία συνιστά το κατεξοχήν κλειδί της επιτυχίας. Μικρές και μεγάλες κυψέλες σύγχρονης τέχνης και πολιτισμού κάνουν την εμφάνισή τους σε άλλοτε ξεχασμένα στενά. Η άνθιση που σημειώνεται στα γράμματα και τις τέχνες έχει άμεσο αντίκτυπο και στην οικονομία.
Με την ανάπλαση ενός οικοδομικού τετραγώνου γεννιέται άμεσα η επιθυμία για το επόμενο βήμα. Η οδός Πολυδεύκους, η οδός των μεγάλων αντιθέσεων, αποτέλεσε το εφαλτήριο – σειρά θα πρέπει να πάρουν κι άλλες γειτονιές και στενά του Πειραιά, στα οποία παρατηρείται εξίσου μεγάλη ανάγκη για μία πολιτιστικο – κοινωνική εξυγίανση. Μέσα από το αλισβερίσι λαών, εθίμων και παραδόσεων, ο Πειραιάς συνιστά το εξ ορισμού καταλληλότερο σημείο δράσης. Μέσω του εμπορίου διαχέονται ιδέες, τάσεις, ρεύματα και πρότυπα που ωθούν προς μία δυναμική και πολυπαραγοντική εξέλιξη.
Ο Πειραιάς αλλάζει όψη και μαζί με αυτόν οφείλει να αλλάξει και η γενικότερη νοοτροπία αναφορικά με τον τρόπο δόμησης και ανάδειξης του αστικού ιστού. Προφανώς εγχειρήματα σαν κι αυτά ενέχουν μεγάλο ρίσκο. Η μεταστροφή του τρόπου σκέψης και η υιοθέτηση σύγχρονων μοντέλων χωροδιάταξης απαιτεί χρόνο, μεγάλα κεφάλαια και φυσικά ένα πνεύμα βαθιά μεταρρυθμιστικό και ριζοσπαστικό.
Το “θαύμα” της οδού Πολυδεύκους ας είναι μόνον η αρχή!
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο παρόν άρθρο:
Bullen, P. (2011, Ιούλιος). A new future for the past: A model for adaptive reuse decision-making. Built Environment Project and Asset Management, Volume 1, No. 1, σσ. 32-44.
Cizler, J. (2014). The role of creative and civil initiatives in transforming post-industrial landscapes: A case of study of industrial heritage re-use in the Czech Republic. Architecture and Civil Engineering Vol. 12, No 2, σσ. 207-219.
Collins, T. (2000). Interventions in the rust belt: the art and ecology of post-industrial public space. ECUMENE A JOURNAL OF CULTURAL GEOGRAPHIES VOLUME 7, NUMBER 4, σσ. 461-467.
Κλαδής, Ά. (2019, Νοέμβριος 9). αθηνόραμα. Ανάκτηση Μάρτιος 27, 2022, από Άγιος Διονύσιος: Αυτή η βιομηχανική συνοικία είναι η επόμενη αποκάλυψη του Πειραιά, https://www.athinorama.gr/ (τελευταία πρόσβαση 02/11/22)
Νομικός, Μ. (2020, Σεπτέμβριος 23). Carwan Gallery: Από τη Βηρυτό στον Πειραιά Ένας Καναδός και ένας Γάλλος αρχιτέκτονας αποφάσισαν να αφήσουν την πολύπαθη Βηρυτό και να ανοίξουν μια νέα γκαλερί στην οδό Πολυδεύκους. Ανακτήθηκε από athensvoice.gr (τελευταία πρόσβαση 02/11/22)
Παρίδης, Χ. (2020, Ιανουάριος 23). Oδός Πολυδεύκους: Ένας δρόμος με συνεργεία στον Πειραιά που τον οικειοποιήθηκε το hip crowd. Ανάκτηση Ιανουάριος 14, 2022, ανακτήθηκε από lifo.gr (τελευταία πρόσβαση 02/11/22)
Σπύρου, Κ. (2021). An Art Lover’s Guide to the New Gallery District of Piraeus. Ανακτήθηκε από thisisathens.org (τελευταία πρόσβαση 02/11/22)
