Η γλώσσα και η επικοινωνία αναγνωρίζονται ως βασικές δεξιότητες στην εκπαίδευση και στη δια βίου μάθηση. Γνωρίζουμε ότι η πλειονότητα των παιδιών είναι ικανοί χρήστες της μητρικής τους γλώσσας τη στιγμή που ξεκινούν το σχολείο. Αυτή είναι μια λογική προϋπόθεση οποιουδήποτε εκπαιδευτικού συστήματος, καθώς γνωρίζουμε επίσης ότι ένας από τους πιο ακριβείς προγνωστικούς παράγοντες της επιτυχημένης σχολικής επίδοσης είναι οι γλωσσικές δεξιότητες ενός παιδιού. Πράγματι, ευρήματα από μια διαχρονική μελέτη του Ηνωμένου Βασιλείου έδειξαν ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της πρώιμης γλωσσικής ανάπτυξης ενός παιδιού στην ηλικία των 2 ετών και της επίδοσής του στον αλφαβητισμό και τις ακαδημαϊκές του δεξιότητες κατά την έναρξη της επίσημης σχολικής εκπαίδευσης (Roulstone κ.ά., 2011). Ωστόσο, για ορισμένα παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, η κατάκτηση της γλώσσας είναι δυσκολότερη.
Οι νευροαναπτυξιακές διαταραχές: Περιγραφή
Οι νευροαναπτυξιακές διαταραχές είναι συχνές (~7% του παιδικού πληθυσμού) και σε μεγάλο ποσοστό κληρονομικές. Επίσης, συμβαίνει πολύ συχνά δύο ή περισσότερες νευροαναπτυξιακές διαταραχές να εκδηλώνονται μαζί σε ένα άτομο (βλ. συννοσηρότητα). Αυτές οι διαταραχές επηρεάζουν τη μάθηση και την επίδοση ενός ατόμου (American Psychiatric Association, 2013). Οι νευροαναπτυξιακές διαταραχές είναι πιθανό να είναι κληρονομικές, να εμφανιστούν νωρίς στην ανάπτυξη του ατόμου και να επιμείνουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να παρέχεται παρέμβαση, η οποία θα μειώσει τον αντίκτυπό τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα παιδιά θα «ξεπεράσουν» τις διαταραχές.
Η αναπτυξιακή δυσλεξία: Ορισμός, συχνότητα και συνοδές διαταραχές
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την 11η έκδοση της Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης Νοσημάτων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (World Health Organization, 2018), η δυσλεξία ορίζεται ως μια «ειδική διαταραχή της ανάγνωσης», με τις ακόλουθες κλινικές πληροφορίες να δίνονται από το εγχειρίδιο. Η ειδική διαταραχή της ανάγνωσης είναι μια γνωστική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από μειωμένη ικανότητα κατανόησης γραπτών και τυπωμένων λέξεων ή φράσεων παρά τη φυσιολογική όραση. Η αναπτυξιακή δυσλεξία χαρακτηρίζεται από μια αναγνωστική επίδοση που είναι σημαντικά κατώτερη από το αναμενόμενο, δεδομένης της χρονολογικής ηλικίας του ατόμου, της νοημοσύνης του, και της εκπαίδευσης που έχει λάβει, κατάλληλης για την ηλικία του. Η διαταραχή στην ανάγνωση επηρεάζει σημαντικά τα σχολικά επίτευγμα ή τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής του ατόμου που απαιτούν δεξιότητες ανάγνωσης. Οι δυσκολίες ανάγνωσης μπορεί να περιλαμβάνουν παραμορφώσεις, παραλείψεις ή αντικαταστάσεις χαρακτήρων, ελλειμματική και αργή κατανόηση.
Η αναπτυξιακή δυσλεξία και το κριτήριο του IQ
Όπως αναφέρει ο Ramus (2014), το πιο αμφιλεγόμενο κριτήριο αποκλεισμού της διάγνωσης της δυσλεξίας είναι αυτό που αφορά τη νοημοσύνη. Στην πράξη, πολλοί επαγγελματίες και ερευνητές δίνουν τη διάγνωση της δυσλεξίας σε παιδιά που έχουν είτε IQ πάνω από ένα ορισμένο όριο (80 ή 85 και πάνω) ή κάποια ασυμφωνία μεταξύ των δεξιοτήτων ανάγνωσης και του IQ τους ή και τα δύο (Ramus, 2014).
Η λογική είναι πολύ απλή: τα παιδιά με χαμηλό IQ έχουν δυσκολίες να μάθουν τα πάντα, με δυσκολίες τους με την εκμάθηση της ανάγνωσης να ακολουθούν απλώς τις ευρύτερες δυσκολίες τους (Ramus, 2014).
Τα παιδιά, ωστόσο, των οποίων οι δεξιότητες ανάγνωσης είναι σημαντικά χαμηλότερες από τις γενικές νοητικές τους ικανότητες, χρειάζονται έναν διαφορετικό ορισμό (Ramus, 2014). Έτσι, χρησιμοποιώντας ένα κριτήριο πάνω από 2 τυπικές αποκλίσεις κάτω από τον μέσο όρο σε μια δοκιμασία αναγνωστικής ακρίβειας, μαζί με ένα τυπικό σκορ IQ, ο Rutter και οι συνεργάτες του (2004), βρήκαν ότι περίπου 3 με 6% των παιδιών θα μπορούσαν να ταξινομηθούν ως παιδιά που έχουν δυσλεξία.
Η δυσλεξία συνυπάρχει συνήθως με άλλες νευροαναπτυξιακές διαταραχές (π.χ. ΔΕΠΥ, διαταραχές της επικοινωνίας, διαταραχή αναπτυξιακού συντονισμού, διαταραχή αυτιστικού φάσματος) ή με ψυχικές διαταραχές (π.χ. διαταραχές άγχους, καταθλιπτικές και διπολικές διαταραχές). Αυτές οι συννοσηρότητες δεν αποκλείουν απαραίτητα τη διάγνωση της δυσλεξίας, αλλά μπορεί να καταστήσουν δυσκολότερη τη διαφορική διάγνωση.
Αυτό συμβαίνει διότι καθεμία από τις διαταραχές που συνυπάρχουν παρεμβαίνει ανεξάρτητα στην εκτέλεση των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής, συμπεριλαμβανομένης της μάθησης.
Πράγματι, εμπειρικά ευρήματα δείχνουν ότι πολλά παιδιά με δυσλεξία έχουν επιπλέον συνοδές καταστάσεις, όπως, επί παραδείγματι, κάποια συμπεριφορικά προβλήματα ή ενδεχομένως κάποια κινητικά προβλήματα. Για παράδειγμα, η Gooch και οι συνεργάτες της (2014) βρήκαν ότι το 82% των παιδιών υψηλού κινδύνου εκδήλωσης δυσλεξίας (αυτά τα παιδιά είχαν είτε κάποιον γονέα είτε κάποιον/α αδελφό/ή με δυσλεξία), δεν εμφάνισαν κάποια συνοδή δυσκολία. Ωστόσο, το 8% αυτών των παιδιών εμφάνισε κινητικές δυσκολίες, το 5% εμφάνισε δυσκολίες με τις εκτελεστικές λειτουργίες και το 5% εμφάνισε τόσο κινητικές δυσκολίες όσο και δυσκολίες με τις εκτελεστικές λειτουργίες (Gooch κ.ά., 2014).
Συμπερασματικά, απαιτείται κλινική κρίση για να αποδοθεί το κύριο πρόβλημα στη δυσλεξία. Εάν υπάρχει η ένδειξη ότι μια άλλη διάγνωση θα μπορούσε να εξηγήσει καλύτερα τις δυσκολίες στην εκμάθηση των βασικών ακαδημαϊκών δεξιοτήτων, η διάγνωση της δυσλεξίας, δε θα πρέπει να δοθεί (American Psychiatric Association, 2013).
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5η έκδ.). American Psychiatric Association.
Gooch, D., Nash, H., Hulme, C., & Snowling, M. (2014). Comorbidities in preschool children at family risk of dyslexia. Journal of Child Psychology & Psychiatry, 55(3), 237-246. Doi: 10.1111/jcpp.12139
Ramus, F. (2014). Should there really be a ‘Dyslexia debate’? Brain, 137(12), 3371-3374.
Roulstone, S., Law, J., Rush, R., Clegg, J. & Peters, T. (2011). Investigating the role of language in children’s early educational outcomes. UK Department of Education.
Rutter, M., Caspi, A., Fergusson, D., Horwood, L. J., Goodman, R., Maughan, B., κ.ά. (2004). Sex differences in developmental reading disability: new findings from 4 epidemiological studies. JAMA, 291(16), 2007-2012. https://doi.org/10.1001/jama.291.16.2007
World Health Organization. (2018). International statistical classification of diseases and related health problems (11η αναθεώρηση). Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2025 από: http://www.who.int/classifications/icd/en/
