Το παρόν άρθρο, με τίτλο ΔΑΦ: Τέσσερις Διακριτοί Υποτύποι, θα παρουσιάσει τα ευρήματα μιας νέας έρευνας από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και το Ίδρυμα Simons τα οποία δείχνουν ότι η νευροαναπτυξιακή διαταραχή του φάσματος του αυτισμού (ΔΑΦ) έχει τέσσερις διακριτούς υποτύπους, όπως παρουσιάζονται ακολούθως:

• κοινωνικές και συμπεριφορικές προκλήσεις
• μικτή ΔΑΦ με αναπτυξιακή καθυστέρηση
• μέτριου βαθμού προκλήσεις, &
• γενικευμένες προσκλήσεις.

«Αυτά τα ευρήματα είναι ισχυρά επειδή οι υποτύποι αντιπροσωπεύουν διαφορετικές κλινικές εκδηλώσεις και αποτελέσματα, και κρίσιμο είναι ότι καταφέραμε να τα συνδέσουμε ξεχωριστά με την υποκείμενη βιολογία», δήλωσε η Aviya Litman, Διδακτορική Φοιτήτρια στο Πρίνστον και συν-επικεφαλής συγγραφέας. Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο Nature Genetics.

Χαρτογράφηση των φαινοτύπων της ΔΑΦ με δεδομένα γενετικής

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, εκτιμάται ότι 1 στα 100 παιδιά παγκοσμίως έχουν ΔΑΦ. Ενώ ορισμένα χαρακτηριστικά της νευροαναπτυξιακής διαταραχής μπορεί να ανιχνευθούν στην πρώιμη παιδική ηλικία, η ΔΑΦ συνήθως δεν διαγιγνώσκεται παρά αργότερα στη ζωή.

Τα άτομα με ΔΑΦ έχουν ποικίλες ανάγκες που συχνά αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου, γεγονός που μπορεί να δυσχεράνει την παροχή κατάλληλης και αποτελεσματικής φροντίδας. Επιπλέον, οι αιτίες της διαταραχής είναι πολύπλοκες –οι περισσότερες επιστημονικές έρευνες υποδεικνύουν έναν συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων οι οποίοι παίζουν ρόλο, επιδεινώνοντας περαιτέρω αυτές τις προκλήσεις.

Κλινικοί και ερευνητές έχουν προσπαθήσει να βρουν τρόπους για να ορίσουν τους υποτύπους της ΔΑΦ ώστε να βοηθήσουν στη διαδικασία της διάγνωσης και της θεραπείας, εάν είναι απαραίτητο. Παρά την πρόοδο στην αποκάλυψη των γονιδίων τα οποία σχετίζονται με τη ΔΑΦ, εξακολουθεί να μην υπάρχει ένας ενιαίος χάρτης που να συνδέει τη γενετική ποικιλομορφία με τους κλινικούς φαινοτύπους.

Η νέα έρευνα στο γονιδίωμα του αυτισμού διήρκησε πάνω από μια δεκαετία και διεξήχθη από τη Συν-επικεφαλής Συγγραφέα, Καθηγήτρια Olga G. Troyanskaya, και τους συναδέλφους της, αξιοποιώντας φαινοτυπικά δεδομένα περισσότερα των 5,000 παιδιών τα οποία συμμετείχαν στη μελέτη SPARK –μια μελέτη κοόρτης για τον αυτισμό –με σκοπό να διερευνηθεί το γονιδίωμα του αυτισμού.

Η ερευνητική ομάδα χρησιμοποίησε την υπολογιστική μοντελοποίηση για να αναλύσει τα δεδομένα της μελέτης SPARK, και τα δεδομένα της γενετικής, με σκοπό να εντοπίσει τους κλινικούς υποτύπους της ΔΑΦ, καθώς επίσης τα κύρια και συνοδά χαρακτηριστικά του κάθε υποτύπου.

Οι ερευνητές χαρακτήρισαν αυτή την προσέγγιση ως «προσωποκεντρική», καθώς έλαβε υπόψη πάνω από 230 χαρακτηριστικά σε κάθε άτομο, αντί να συνδέσει τις γενετικές συσχετίσεις με μεμονωμένα χαρακτηριστικά.

«Ενσωματώνοντας γενετικά και κλινικά δεδομένα σε μια κλίμακα, μπορούμε τώρα να αρχίσουμε να χαρτογραφούμε την πορεία του αυτισμού από τους βιολογικούς μηχανισμούς έως την κλινική εκδήλωση», δήλωσε η Δρ. Chandra Theesfeld, Ανώτερη Ακαδημαϊκή Διευθύντρια Έρευνας στο Ινστιτούτο Lewis-Sigler και στο Princeton Precision Health και Συν-συγγραφέας της μελέτης.

Έχουν εντοπιστεί τέσσερις υποτύποι αυτισμού. Οι τέσσερις υποτύποι οι οποίοι εντοπίστηκαν από τη μελέτη:

• Κοινωνικές και συμπεριφορικές προκλήσεις: Τα άτομα αυτού του υποτύπου παρουσιάζουν βασικές κοινωνικές προκλήσεις και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές –κύρια χαρακτηριστικά του αυτισμού– αλλά κατακτούν τα αναπτυξιακά ορόσημα με τον ίδιο ρυθμό με τα παιδιά χωρίς αυτισμό. Περίπου το 37% των συμμετεχόντων στη μελέτη ταξινομήθηκαν σε αυτόν τον υποτύπο.
• Μικτή ΔΑΦ με αναπτυξιακή καθυστέρηση: Τα άτομα σε αυτή την ομάδα συχνά κατακτούν τα αναπτυξιακά ορόσημα αργότερα από τα παιδιά χωρίς ΔΑΦ. Συνήθως δεν παρουσιάζουν συμπτώματα διαταραχών όπως το άγχος, η κατάθλιψη ή οι διασπαστικές συμπεριφορές. Περίπου το 19% των συμμετεχόντων στη μελέτη ταξινομήθηκαν σε αυτόν τον υποτύπο.
• Μέτριου βαθμού προκλήσεις: Τα άτομα μπορεί να εμφανίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά του αυτισμού, αλλά λιγότερο από τα άτομα στις άλλες ομάδες. Συνήθως κατακτούν τα αναπτυξιακά ορόσημα με παρόμοιο ρυθμό με τα άτομα χωρίς ΔΑΦ και δεν βιώνουν άλλες ψυχιατρικές διαταραχές. Περίπου το 34% των συμμετεχόντων στη μελέτη ταξινομήθηκαν σε αυτόν τον υποτύπο.
• Γενικευμένες προσκλήσεις: Τα άτομα σε αυτόν τον υποτύπο αντιμετωπίζουν μια ποικιλία προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών και επικοινωνιακών προβλημάτων, των αναπτυξιακών καθυστερήσεων, των επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών και των ψυχιατρικών διαταραχών. Περίπου το 10% των συμμετεχόντων στη μελέτη ταξινομήθηκαν σε αυτόν τον υποτύπο.

Τα δεδομένα υποδεικνύουν συγκεκριμένους μηχανισμούς οι οποίοι υποστηρίζουν παρόμοιες κλινικές εκδηλώσεις της ΔΑΦ. Για παράδειγμα, ο μεγαλύτερος αριθμός των de novo μεταλλάξεων εντοπίστηκε στην ομάδα των παιδιών με γενικευμένες προκλήσεις. Η ομάδα των παιδιών με μικτή ΔΑΦ με αναπτυξιακή καθυστέρηση ήταν πιο πιθανό να έχει κληρονομικές, γενετικές μεταλλάξεις. Τα παιδιά στον υποτύπο των κοινωνικών και συμπεριφορικών προκλήσεων, για τα οποία συχνά η διάγνωση της ΔΑΦ δίνεται αργότερα στη ζωή, είχαν μεταλλάξεις σε γονίδια τα οποία συχνά ενεργοποιούνται αργότερα στη ζωή, με αυτό το γεγονός πιθανώς να εξηγεί γιατί κάποια παιδιά εκδηλώνουν τα συμπτώματα της ΔΑΦ καθώς μεγαλώνουν.

Τί θα μπορούσαν να σημαίνουν αυτοί οι υποτύποι της ΔΑΦ για τις οικογένειες;

«Θα μπορούσε να πει στις οικογένειες, όταν τα παιδιά τους με αυτισμό είναι ακόμα μικρά, κάτι περισσότερο για το ποια συμπτώματα μπορεί να εμφανίσουν –ή να μην εμφανίσουν– τι να προσέξουν σε όλη τους τη ζωή, ποιες θεραπείες να ακολουθήσουν και πώς να σχεδιάσουν το μέλλον τους», κατέληξε η Συν-συγγραφέας της μελέτης Jennifer Foss-Feig, Κλινική Ψυχολόγος στο Κέντρο Έρευνας και Θεραπείας του Αυτισμού Seaver στην Ιατρική Σχολή του Icahn στο Όρος Σινάι και Αντιπρόεδρος και Ανώτερη Επιστημονικά Υπεύθυνη στην Πρωτοβουλία Έρευνας του Αυτισμού του Ιδρύματος Simons.

Βιβλιογραφία

Litman, A., Sauerwald, N., Green Snyder, L., Foss-Feig, J., Park, C. Y., Hao, Y., Dinstein, I., Theesfeld, C. L., & Troyanskaya, O. G. (2025). Decomposition of phenotypic heterogeneity in autism reveals underlying genetic programs. Nature genetics, 10.1038/s41588-025-02224-z. Advance online publication. https://doi.org/10.1038/s41588-025-02224-z