Smartphone: Η συσκευή που λύνει ή δένει τα χέρια του ανθρώπου.
Δεν υπάρχει μέρα που να μην ασχοληθούμε με το κινητό μας. Σχεδόν όλη η καθημερινότητα μας βρίσκεται μέσα στις εφαρμογές του τηλεφώνου μας. Από email μέχρι και τραπεζικούς λογαριασμούς, πλέον η πρόσβαση μας σε αυτά είναι στην κυριολεξία ένα κλικ μακριά μας. Όμως, όταν όλα φαίνονται τόσο εύκολα, μήπως θα πρέπει να προσέξουμε καλύτερα; Ακόμα και στα πιο αθώα πράγματα ελλοχεύουν κίνδυνοι. Σε αυτό το άρθρο θα αναλύσουμε ένα σχετικά νέο φαινόμενο το οποίο παρατηρείται και αναλύεται συνεχώς από την επιστημονική κοινότητα, τη νομοφοβία. Θα δούμε πώς η πολύωρη ενασχόληση με το κινητό, επηρεάζει τον άνθρωπο τόσο σε ψυχολογικό, όσο και σε σωματικό επίπεδο, σε βαθμό εξάρτησής του από αυτό.
Η νομοφοβία, είναι ακρώνυμο της αγγλικής λέξης Nomophobia: No Mobile Phone Phobia» η οποία αναφέρεται στην φοβία του ατόμου να μείνει χωρίς το κινητό του τηλέφωνο. Ο ορισμός αυτός επινοήθηκε για πρώτη φορά το 2008 από τα Ταχυδρομεία του Ηνωμένου Βασιλείου σε μία μελέτη που διεξήγαγαν. Τα ευρήματα της τότε έρευνας έδειξαν ότι το 53% του πληθυσμού, δηλαδή πάνω από το μισό του, είχε δηλώσει ότι δεν μπορούσε χωρίς το κινητό του. Εάν αναλογιστούμε τις ιδιότητες που έχουν τα κινητά σήμερα σε σχέση με το τότε, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι το ποσοστό αυτό είναι πολύ μεγαλύτερο στην εποχή μας.
Το ανησυχητικό είναι ότι πλέον οι ιδιοκτήτες των κινητών τηλεφώνων αφορούν όλο και νεότερες ηλικίες. Όπως ανέφεραν στην έρευνά τους ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Πορτογαλίας, η πλειοψηφία των Αμερικανών -ποσοστό που ανέρχεται στο 81% και το 96% στις ηλικίες 18-29 ετών- έχουν στη διάθεσή τους τουλάχιστον ένα smartphone. Αυτό που θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα είναι όχι το πόσες ώρες ασχολούμαστε με κινητό μας, αλλά, εφόσον η περίσταση το προστάζει, αν μπορούμε να κάνουμε χωρίς αυτό.
Ο νους κρατάει τα ηνία της εξάρτησης
Η ψυχολογία του ατόμου μπορεί να λειτουργήσει τόσο ως καταλύτης στην εξέλιξη της νομοφοβίας αλλά και ως αίτιο για την εμφάνισή της. Αυτό που έχει βρεθεί είναι ότι στην κλίμακα μέτρησης της νομοφοβίας, (NMP-Q), τα άτομα που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση -ένας ψυχολογικός παράγοντας με πλούσιο υπόβαθρο- είναι υψηλότερα τα ποσοστά τους στη κλίμακα αυτή. Επίσης, στην περίπτωση που η πρόσβαση στο κινητό δεν είναι εφικτή, το άτομο θα επιλέξει να μην παρευρεθεί στην εκάστοτε περίσταση. Η απομόνωση αυτή ελλοχεύει όμως άλλους κινδύνους μετέπειτα. Η ανάγκη του κάθε ανθρώπου να έχει στη διάθεσή του το κινητό τηλέφωνο είναι απολύτως κατανοητή. Όμως, όταν βιώνει στρες και άγχος στη σκέψη και μόνο ότι υπάρχει πιθανότητα να αποχωριστεί το τηλέφωνο, έστω και για λίγο, τότε διακρίνουμε κάτι πολύ παραπάνω από μία κατοχή μιας συσκευής.
Όταν το σώμα αποσυνδέεται
Προχωρώντας στο βιολογικό επίπεδο, παρατηρείται ότι η νομοφοβία διαταράσσει ακόμα και την ομαλή λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Ερευνητές βρήκαν ότι τα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν ένα εύρος αντιδράσεων. Ταχυκαρδία, δυσκολία στην αναπνοή, τρέμουλο, εφίδρωση (ειδικά στις παλάμες των χεριών), αποπροσανατολισμός και το αίσθημα της διέγερσης καθρεφτίζουν τις οργανικές αντιδράσεις των ατόμων. Αυτές γίνονται αισθητές όταν το άτομο αναγνωρίζει ότι το κινητό του δεν θα είναι πλέον διαθέσιμο είτε λόγω μπαταρίας είτε λόγω χαμηλού/ ανύπαρκτου σήματος. Αυτό που παρατηρούμε εδώ δεν είναι απλώς μία ανάγκη που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αλλά κάτι πολύ βαθύτερο. Ένα είδος σύνδεσης με μεγάλη δυσκολία αποχωρισμού.
Οι ρίζες και τα αίτια ποικίλουν, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Μολαταύτα, η πρόταση να κατηγοριοποιηθεί από τους ειδικούς στην κατηγορία των φοβιών στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών παραμένει, καθώς η συμπτωματολογία κάνει διαρκώς αισθητή την παρουσία της.
Συμπέρασμα: Αυτός που έχει το κινητό, αυτός ελέγχει τα πάντα
Συνοψίζοντας, η σχέση του ατόμου με το κινητό του τηλέφωνο τα τελευταία χρόνια ξεφεύγει από τα όρια της υγιούς σχέσης. Αναμφίβολα, το κινητό είναι ένα πολυεργαλείο που έχει συνεισφέρει απεριόριστη βοήθεια στην πολυάσχολη καθημερινότητα του ατόμου. Στη σήμερον ημέραν, όπου το χάος της αβεβαιότητας και οι διαταραγμένες σχέσεις των ανθρώπων μεγαλώνουν όλο και περισσότερο, το να έχεις έναν σταθερό σύμμαχο που είναι διαθέσιμος οποιαδήποτε στιγμή, είναι πολύ μεγάλο πλεονέκτημα. Αυτό όμως που διαφεύγει στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι το κινητό, όσα πλεονεκτήματα και να παρέχει, δεν παύει να είναι μια συσκευή.
Αν τα βάλουμε κάτω θα δούμε ότι από μικρές αλλαγές θα επέλθουν μεγαλύτερες. Το ότι το κινητό είναι σημαντικό βοήθημα στην καθημερινότητα του ατόμου, δεν αμφισβητείται. Μπορεί όμως να περιοριστεί η χρήση του μόνο για αυτά που είναι σχεδιασμένο να προσφέρει; Ναι. Ας πάρουμε παράδειγμα την επικοινωνία των ανθρώπων.
Με πόση ευκολία μιλάμε με γραπτά μηνύματα; Μιλάμε όμως κυριολεκτικά; Η πιο υγιής μορφή επικοινωνίας είναι η δια ζώσης. Αντί να “τσατάρουμε” ας μιλήσουμε. Αντί να μιλήσουμε από μακριά, εάν και εφόσον είναι εφικτό, ας βρεθούμε από κοντά. Ας μην διαλέγουμε το μέσον να μας κάνει τη δουλειά όταν ο άνθρωπος το κατάφερνε παλαιότερα με πολύ λιγότερα μέσα. Η συσκευή δεν είναι μέρος του ανθρώπου. Είναι μέρος της καθημερινότητάς του. Όσο νωρίτερα το αντιληφθούμε, τόσο νωρίτερα θα καταλάβουμε πως οι ώρες που δαπανάμε με αυτό δεν θα είναι ποτέ αρκετές. Με τους ανθρώπους γύρω μας όμως είναι, διότι η κάθε στιγμή είναι μοναδική.
Πηγές:
Bhattacharya S, Bashar MA, Srivastava A, Singh A. NOMOPHOBIA: NO MObile PHone PhoBIA. J Family Med Prim Care. 2019 Apr;8(4):1297-1300. doi:10.4103/jfmpc.jfmpc_71_19. PMID: 31143710; PMCID: PMC6510111. (τελευταία πρόσβαση 05/09/2025).
Bragazzi NL, Del Puente G. A proposal for including nomophobia in the new DSM-V. Psychol Res Behav Manag. 2014 May 16;7:155-60. doi: 10.2147/PRBM.S41386. PMID: 24876797; PMCID: PMC4036142. (τελευταία πρόσβαση 06/09/2025).
Gonçalves, S., Dias, P., & Correia, A. (2020). Nomophobia and lifestyle: Smartphone use and its relationship to psychopathologies. Computers in Human Behavior Reports, 2, 100025. https://doi.org/10.1016/j.chbr.2020.100025 (τελευταία πρόσβαση 06/09/2025).
Moreno-Guerrero, A., López-Belmonte, J., Romero-Rodríguez, J., & Rodríguez-García, A. (2020). Nomophobia: impact of cell phone use and time to rest among teacher students. Heliyon, 6(5), e04084. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2020.e04084. (τελευταία πρόσβαση 06/09/2025).
Yildirim, C., & Correia, A. (2015). Exploring the dimensions of nomophobia: Development and validation of a self-reported questionnaire. Computers in Human Behavior, 49, 130–137. https://doi.org/10.1016/j.chb.2015.02.059 (τελευταία πρόσβαση 06/09/2025).
