https://images.unsplash.com/photo-1628440501245-393606514a9e?q=80&w=2531&auto=format&fit=crop&ixlib=rb-4.1.0&ixid=M3wxMjA3fDB8MHxwaG90by1wYWdlfHx8fGVufDB8fHx8fA%3D%3
Κάθε πρωί, η Ελένη ανοίγει τα μάτια της με μια σκέψη που τρέχει πιο γρήγορα από τον νου της: «μην κάνεις λάθος σήμερα». Το κινητό της αναβοσβήνει με συνεχείς υπενθυμίσεις, e-mails, υποχρεώσεις, προθεσμίες και προσδοκίες. Η ημέρα της ξεκινάει ήδη με άγχος και τελειώνει με εξάντληση. Κι εκείνη, αντί να ανακουφίζεται, νιώθει έναν κόμπο στο στομάχι και μια φωνή να της ψιθυρίζει «πρέπει να προσπαθήσεις περισσότερο». Αυτό το καθημερινό σενάριο αντανακλά ένα βάρος που πολλοί δυσκολεύονται να παραδεχτούν: το βάρος της τελειότητας.
Όταν το «τέλειο» γίνεται κανόνας
Η τελειομανία δεν εμφανίζεται από τη μια μέρα στην άλλη. Αναπτύσσεται αργά, σαν ένα αόρατο νήμα που τυλίγεται γύρω από τον εσωτερικό μας κόσμο. Ο εαυτός αναζητά διαρκώς επιβεβαίωση, ενώ κάθε μικρή αποτυχία μετατρέπεται σε απειλή. Έτσι, πολλοί άνθρωποι συνδέουν την αξία τους με την απόδοση: «Αν δεν πετύχω, δεν αξίζω». Αυτή η σκέψη δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο. Όσο περισσότερο κυνηγούν το τέλειο, τόσο περισσότερο νιώθουν ότι δεν φτάνουν το στόχο τους.
Το άγχος γύρω από την τελειομανία
Η τελειομανία συνδέεται με υψηλά επίπεδα άγχους. Ο νους λειτουργεί σε διαρκή επαγρύπνηση, καθώς το άτομο αξιολογεί συνεχώς την απόδοση τους και προσπαθεί να προλάβει οποιοδήποτε πιθανό λάθος. Οι Flett και Hewitt (2002) υποστηρίζουν ότι τα τελειομανικά πρότυπα σχετίζονται με αυξημένη ψυχολογική πίεση και έντονη ανησυχία για την κριτική των άλλων.
Παράλληλα, ο Frost και οι συνεργάτες του (1990) επισημαίνουν ότι οι άνθρωποι με υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους αναπτύσσουν υπερ-ευαισθησία στα λάθη, γεγονός που ενισχύει την εσωτερική ένταση ακόμη και όταν πρόκειται για απλές δραστηριότητες ή απαιτήσεις. Επιπλέον, ο Stoeber (2010) προσθέτει ότι η τελειομανία κάνει το άτομο να σκέφτεται συχνά την πιθανότητα αποτυχίας και να αναλύει υπερβολικά κάθε λεπτομέρεια της προσπάθειας του.
Το νευρικό σύστημα υπό πολιορκία
Σε βιολογικό επίπεδο, το άγχος που συνοδεύει την τελειομανία ενεργοποιεί σταθερά στο συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Η καρδιακή λειτουργία αυξάνεται, η αναπνοή γίνεται πιο έντονη και οι μύες παραμένουν σε ένταση. Ο Sapolsky (2004) τονίζει ότι η παρατεταμένη ενεργοποίηση του στρες δυσκολεύει τη συγκέντρωση, μειώνει την αποτελεσματικότητα στη λήψη αποφάσεων και επηρεάζει αρνητικά τη διάθεση. Με αυτόν τον τρόπο, το άγχος και η τελειομανία ενισχύουν το ένα το άλλο και δημιουργούν ένα σταθερό μοτίβο εσωτερικής πίεσης.
Οι ρίζες του «τέλειου»
Πίσω από το βάρος της τελειότητας κρύβονται συχνά πρώιμες εμπειρίες. Ο άνθρωπος πολλές φορές μεγαλώνει ακούγοντας «να μην απογοητεύσεις κανέναν» και «να είσαι πάντα ο καλύτερος». Αυτές οι εντολές χαράζουν έναν εσωτερικό χάρτη που οδηγεί σε μια διαρκή υπερπροσπάθεια. Ταυτόχρονα, ο κοινωνικός περίγυρος ενισχύει αυτή τη νοοτροπία. Οι συγκρίσεις, τα social mediaκαι ο ανταγωνισμός δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι οι άλλοι ζουν με επιτυχία χωρίς λάθη.
Σύμφωνα με τη Θεραπεία των Σχημάτων (Young, 1990) η τελειομανία συνδέεται με το σχήμα Υψηλών Προτύπων και Ανελαστικότητας. Ουσιαστικά, το άτομο πιστεύει ότι πρέπει να ανταποκρίνεται σε υπερβολικά υψηλές απαιτήσεις για να νιώθει αποδεκτό. Αυτό το σχήμα οδηγεί σε υπερεργασία, αυξημένη ανησυχία και δυσκολία στην αναγνώριση του προσωπικού ορίου.
Μέσα από την ψυχοθεραπεία, το άτομο μπορεί να αναγνωρίσει αυτούς τους εσωτερικούς κανόνες και να αναπτύξει πιο ρεαλιστικές και ευέλικτες προσδοκίες για τον εαυτό του. Έτσι, μπορεί να διαφοροποιήσει την υγιή φιλοδοξία από την εξαντλητική τελειομανία.
Η μάσκα του «δυνατού» ανθρώπου
Συχνά, ο τελειομανής φαίνεται δυνατός, οργανωμένος και παραγωγικός. Όμως κάτω από αυτή τη μάσκα κρύβεται ο φόβος της αποτυχίας και μια μόνιμη αγωνία να μην εκτεθεί. Σύμφωνα με τη θεωρία του Self-Oriented Perfectionism (Hewitt & Flett, 1991) ο άνθρωπος εσωτερικεύει υπερβολικές απαιτήσεις και πιέζει τον εαυτό του σε εξαντλητικό βαθμό.
Η ατέλεια ως νέα προοπτική
Το βάρος της τελειότητας συχνά μας περιορίζει και μας εξαντλεί. Ίσως, όμως, το τέλειο να λειτουργεί περισσότερο ως μύθος παρά ως πραγματικός στόχος. Η ζωή μπορεί να αποκτήσει μια μεγαλύτερη σταθερότητα όταν το άτομο αναγνωρίσει ότι η αξία του δεν εξαρτάται από άψογες επιδόσεις αλλά από την ίδια την παρουσία του. Η ατέλεια δεν μειώνει την ποιότητα: την επιτρέπει. Και μέσα σε αυτήν την παραδοχή εμφανίζεται μια διαφορετική ισορροπία, εκείνη που δεν ζητά μια αδιάκοπη υπεροχή αλλά που δημιουργεί έναν χώρο για μια πιο αληθινή πορεία. Και, στο τέλος, ίσως ο άνθρωπος πλησιάζει την «τελειότητα του” μόνο όταν σταματά να τη διεκδικεί.
Πηγές
- Flett, G. L., & Hewitt, P. L. (2002). Perfectionism and psychological distress: A multidimensional analysis. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy.
- Frost, R. O., Marten, P., Lahart, C., & Rosenblate, R. (1990). The dimensions of perfectionism. Cognitive Therapy and Research, 14(5), 449–468.
- Stoeber, J. (2010). The psychology of perfectionism: Critical issues, open questions, and future directions. In Social and Personality Psychology Compass.
- Sapolsky, R. M. (2004). Why Zebras Don’t Get Ulcers. Henry Holt & Company.
- Young, J. E., Klosko, J., & Weishaar, M. (1990/2003). Schema Therapy: A Practitioner’s Guide. Guilford Press.
