Πολλές έρευνες και ευρήματα έχουν καταλήξει σε μια σχεδόν τελεσίδικη θεωρία για την επιλογή συντρόφου από τους ανθρώπους, ο οποίος περιλαμβάνει διαφορετικά κριτήρια σε άντρες και γυναίκες. Οι θεωρίες αυτές, οι οποίες στηρίζουν το συμπέρασμα τους κυρίως στην αναπτυξιακή ψυχολογία κινούνται στα πλαίσια της γνωστής γενίκευσης, ότι οι άνδρες διαλέγουν σύντροφο βάσει της φυσικής ελκυστικότητας (αναλογίες σώματος, χαρακτηριστικά) που συνεπάγεται γονιμότητα και ότι οι γυναίκες επιλέγουν με βάσει τους πόρους (επάγγελμα, οικονομική κατάσταση) του κάθε πιθανού συντρόφου, ώστε να διασφαλίσουν την επιβίωση αυτών και των απογόνων τους.
Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες προτού ορίσουν τα κριτήρια της επιλογής συντρόφου κάνουν έναν ουσιώδη διαχωρισμό: τι είδους σχέση επιδιώκουν να δημιουργήσουν, βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη. Φαίνεται ότι για μια βραχυπρόθεσμη σχέση χωρίς προοπτικές γυναίκες και άνδρες δίνουν την ίδια βαρύτητα στην εξωτερική εμφάνιση. Στην επιλογή συντρόφου με πιο μακροπρόθεσμο πλάνο οι γυναίκες φαίνεται να προτιμούν άνδρες περισσότερο φιλόδοξους (με επακόλουθη την επαγγελματική επιτυχία και άρα την εξασφάλιση πόρων) και ιδανικά έναν συνδυασμό ελκυστικότητας και φιλοδοξίας. Αξιοσημείωτο είναι ότι στην επιλογή μακροπρόθεσμου συντρόφου οι γυναίκες μπορεί να προτιμούν έναν ελκυστικό σύντροφο, αλλά όχι έναν πολύ ελκυστικό, ώστε να υπάρχουν μικρότερες πιθανότητες ανταγωνισμού. Οι άνδρες ως κριτήριο για σύντροφο στην μακροπρόθεσμη προοπτική θέτουν ψηλότερα από τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά και πάλι την εξωτερική εμφάνιση. Όσον αφορά χαρακτηριστικά προσωπικότητας τα πιο σημαντικά και για τα δύο φύλα φαίνεται ότι είναι η τρυφερότητα, οι επικοινωνιακές δεξιότητες, η αξιοπιστία, η αφοσίωση και η ειλικρίνεια.
Γιατί όμως αυτή η θεωρία τίθεται υπό αμφισβήτηση;
Οι λόγοι είναι δυο. Αρχικά, οι έρευνες που κατέληξαν σε αυτό το συμπέρασμα χρησιμοποίησαν ως συμμετέχοντες φοιτητές κυρίως από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη και βασίστηκαν πάνω σε απαντήσεις ερωτηματολογίων. Με ένα τόσο συγκεκριμένο δείγμα είναι προφανώς λάθος να γενικευθεί μια θεωρία. Μάλιστα, σε αρκετά μέρη του κόσμου, όπως στη Λατινική Αμερική και την Αφρική δεν έχει βρεθεί διαφορά στον βαθμό που οι άνδρες και οι γυναίκες αξιολογούν την ομορφιά ως σημαντικό κριτήριο για την επιλογή συντρόφου σε καμία περίπτωση και ακόμα πιο πρόσφατες μελέτες τόσο σε βιομηχανοποιημένες και μη κοινωνίες επίσης δεν έδειξαν διαφορές στα κριτήρια ανδρών και γυναικών πάνω στο θέμα αυτό. Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο δεν ισχύει η απλοϊκή θεωρία ότι οι άνδρες διαλέγουν με βάση την εμφάνιση και οι γυναίκες τους πόρους είναι ή εξίσου απλοϊκή ταύτιση των αναπαραγωγικών ρόλων με την γονεϊκή επένδυση. Με άλλα λόγια, μπορεί σε βιολογικό επίπεδο οι ρόλοι του άντρα και της γυναίκας στην αναπαραγωγική διαδικασία να είναι αυστηρά καθορισμένοι, ωστόσο είναι λανθασμένη η εντύπωση ότι οι γυναίκες επενδύουν ή έχουν την προδιάθεση να επενδύουν περισσότερο στην φροντίδα των παιδιών περισσότερο από ότι οι άνδρες. Η φύση θέτει τους κανόνες της και έχει μεριμνήσει το κάθε φύλο να εκπληρώνει το κομμάτι που του αναλογεί ενστικτωδώς, από εκεί και πέρα όμως το κατά πόσο οι άνδρες και οι γυναίκες επενδύουν στην φροντίδα της οικογένειας ή στη δημιουργία της βρίσκεται σε συνάρτηση με προσωπικούς, κοινωνικούς και οικολογικούς παράγοντες.
Φυσικά, πάντα χρειάζεται προσοχή στην υποστήριξη της οποιασδήποτε θεωρίας. Στην διερεύνηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς πάντα υπάρχουν αστάθμιστοι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν τους ερευνητές ακόμα και σε αντικρουόμενα αποτελέσματα. Ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και για αυτό ποτέ καμιά έρευνα δεν θα μπορέσει να προσφέρει κάποια αξιόπιστη γενίκευση που να μπορεί να ισχύει καθολικά.
