Αυτοκαταστροφικό δεν είναι μόνο το άτομο που αυτοκτονεί ή αποπειράται να αυτοκτονήσει. Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά μπορεί να εκδηλωθεί με ένα ευρύ φάσμα σκέψεων, πράξεων και συμπεριφορών που στρέφονται κατά της σωματικής ακεραιότητας του ατόμου.
Ο πιο συνηθισμένος τρόπος αυτοτραυματισμού είναι το κόψιμο του δέρματος με μαχαίρι ή ξυράφι. Ωστόσο, ο αυτοτραυματισμός μπορεί να περιλαμβάνει και άλλες εκδηλώσεις όπως το έντονο ξύσιμο του δέρματος, το τράβηγμα των μαλλιών, το σπάσιμο των κοκάλων και την κατάποση ουσιών ή αντικειμένων.
“Η Μαρίνα φορούσε πάντοτε ρούχα με μακριά μανίκια. Ακόμα και το καλοκαίρι. Τα παιδιά στο σχολείο το είχαν προσέξει και δε δίσταζαν να την πειράζουν καθημερινά για αυτό. Η Μαρίνα είχε αλλάξει τελευταία και δεν είχε πολλούς φίλους. Ήταν απόμακρη και δε μιλούσε πολύ. Φαινόταν πως κάτι την απασχολεί, αλλά δε μιλούσε ποτέ για αυτό.
Μια μέρα, η μητέρα της πρόσεξε τα σημάδια στο χέρι της. Υπήρχαν σημάδια σαν χαρακιές. Βιάστηκε να δώσει απαντήσεις για δήθεν ατυχήματα και ύστερα κλείστηκε στο δωμάτιό της για ώρες. Δεν ήξερε τι της συμβαίνει, οπότε πώς να μπορέσει να το εξηγήσει σε άλλους; Πώς να μπορέσει να δικαιολογήσει πως αυτά τα σημάδια τα είχε προκαλέσει η ίδια στον εαυτό της με ξυράφι; Και όχι μόνο μία φορά. Ένιωθε ενοχές και ντρεπόταν. Υποσχόταν στον εαυτό της πως κάθε φορά θα είναι η τελευταία. Αλλά υπήρχαν πολλές τελευταίες φορές.”
Για ποιον λόγο, όμως, μπορεί να ξεκινήσουν τέτοιες συμπεριφορές;
Συνήθως, μια αυτοκαταστροφική συμπεριφορά εμφανίζεται στο άτομο σε μια έντονη στιγμή της ζωής του που βιώνει αρνητικά και πολύ έντονα συναισθήματα, τα οποία δεν έχει μάθει να διαχειρίζεται. Στην προσπάθειά του, λοιπόν, να διαχειριστεί μια τέτοια συνθήκη καταφεύγει σε μια αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, η οποία αποτελεί λύτρωση για εκείνον. Το άτομο αποστασιοποιείται από το συναίσθημα και εστιάζει στον σωματικό πόνο. Έτσι δημιουργείται και μια σχέση εξάρτησης μεταξύ του ατόμου και της συμπεριφοράς, αφού έτσι μπορεί πλέον να διαχειριστεί μια δύσκολη στιγμή του.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει και η άποψη πως ο αυτοτραυματισμός μπορεί να αποτελεί έναν τρόπο με τον οποίο το άτομο δύναται να νιώσει κάτι, ακόμα και αν αυτό είναι επώδυνο. Τα άτομα αυτά συνήθως αναφέρουν πως νιώθουν ένα “κενό” μέσα τους και ψάχνουν κάτι το οποίο θα τους κάνει να “ζωντανέψουν” για λίγο. Ο σωματικός πόνος τούς προσφέρει αυτό το συναίσθημα και έτσι το άτομο νιώθει ξανά αληθινό.
Τέλος, σημαντικός παράγοντας στην πράξη του αυτοτραυματισμού αποτελεί η ανάγκη του ατόμου για έκκληση βοήθειας. Το άτομο επιδιώκει με αυτόν τον τρόπο να τραβήξει την προσοχή των κοντινών του προσώπων προκειμένου να νιώσει αγάπη, ασφάλεια και φροντίδα.
Κατά κύριο λόγο, οι αυτοκατασροφικές συμπεριφορές εμφανίζονται στην εφηβική ηλικία.
Πρόσφατη έρευνα στη Βρετανία σε 6000 μαθητές (15-16 ετών) επισημαίνει ότι περισσότεροι από 1 στους 10 εφήβους παρουσιάζουν συμπεριφορές αυτοτραυματισμού με πρόθεση. 10.3% των εφήβων έχουν επιχειρήσει να αυτοτραυματιστούν και στους εφήβους αυτούς το «cutting» (κόψιμο είτε με ξυράφι είτε με μαχαίρι) υπερισχύει σε ποσοστό 64%. Τα κορίτσια φαίνεται στις έρευνες ότι έχουν 4 φορές περισσότερες πιθανότητες για «cutting» σε σύγκριση με τα αγόρια.
Αναπτυξιακά ο έφηβος είναι προσκολλημένος στον παρόντα χρόνο και δεν έχει ακόμη κατακτήσει την υποθετική – αφηρημένη σκέψη. Σαν αποτέλεσμα, οι έφηβοι δεν αντιλαμβάνονται εύκολα τις συνέπειες των πράξεών τους στο μέλλον. Η εφηβεία χαρακτηρίζεται ως την πιο σημαντική περίοδο του ατόμου. Το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με νέες εμπειρίες, όπως νέες διαπροσωπικές σχέσεις, μελλοντικές αποφάσεις, βιολογικές αλλαγές που δέχεται στο σώμα του. Το έφηβο άτομο έρχεται αντιμέτωπο με έντονα συναισθήματα, όπως αυτά του θυμού και του άγχους.
Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την περίοδο του ατόμου διαδραματίζει το οικογενειακό περιβάλλον. Έρευνες δείχνουν πως παιδιά με αυτοκαταστροφικές τάσεις προέρχονται από ένα μη υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον που δυσκολεύεται να εκφράσει συναισθήματα αγάπης, ασφάλειας και κατανόησης. Έτσι, ένα έφηβο άτομο δεν μπορεί να κατανοήσει τι νιώθει, δεν μπορεί να το επικοινωνήσει και καταφεύγει σε αυτές τις συμπεριφορές στην προσπάθειά του να νιώσει “καλά”.
“Έτσι δείχνω τον πόνο της ψυχής μου. Τον κάνω ορατό και χειροπιαστό για να μπορέσω να τον αντιμετωπίσω. Να του πω επιτέλους να φύγει.”
Κλείνοντας, είναι σημαντικό να τονίσουμε πως με την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη το άτομο μπορεί να ανακαλύψει για ποιον λόγο ξεσπά με αυτόν τον τρόπο στο σώμα του. Μαθαίνει πως μπορεί να διαχειρίζεται τις δύσκολες καταστάσεις χωρίς να προκαλεί περισσότερο πόνο στον εαυτό του.
