Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής ή/και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) αναφέρεται σε παιδιά και άτομα νεαρής ηλικίας, τα οποία χαρακτηρίζονται ως παρορμητικά, υπερκινητικά, απρόσεκτα. Ωστόσο, το χαρακτηριστικό τους αυτό επηρεάζει την κοινωνική και εκπαιδευτική τους εξέλιξη και επιτυχία. Για αυτόν ακριβώς το λόγο, πρέπει να αναγνωρίζεται και να αντιμετωπίζεται έγκυρα και αποτελεσματικά. Η ΔΕΠ-Υ μπορεί να εκδηλωθεί με απροσεξία, παρορμητικότητα, υπερκινητικότητα ή συνδυασμό όλων των παραπάνω. Όσο το παιδί μεγαλώνει, κάποια συμπτώματα μπορεί να υποχωρούν ή να αλλάζουν μορφή. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει πως απαλλάσσεται εντελώς από αυτά.
Ενδείξεις για ύπαρξη ΔΕΠ-Υ
- Προβλήματα συμπεριφοράς: διάσπαση προσοχής, καταστροφικότητα, αδιακρισία, ανησυχία
- Κοινωνικά προβλήματα: περιορισμένες σχέσεις με συμμαθητές, αδυναμία υπακοής σε εντολές, αναίδεια, περιορισμένος αυτοέλεγχος
- Γνωστικά προβλήματα: ανωριμότητα λόγου, μικρή διάρκεια προσοχής, χαμηλή νοητική ικανότητα
- Σχολικά προβλήματα: χαμηλές επιδόσεις, γενικευμένες ή ειδικές μαθησιακές δυσκολίες
- Συναισθηματικά προβλήματα: κατάθλιψη, απρόβλεπτη διάθεση, ανωριμότητα συναισθηματικού ελέγχου
- Σωματικά προβλήματα: καθυστερημένη σωματική διάπλαση, φτωχός κινητικός συντονισμός, ανοχή στον πόνο, υπολειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος
Διαχείριση της ΔΕΠ-Υ μέσα στη σχολική τάξη
Ο εκπαιδευτικός, προκειμένου να είναι αποτελεσματικός στη διδασκαλία του και να συμπεριλάβει μαθητές με ΔΕΠ-Υ στη μαθησιακή διαδικασία, οφείλει να ακολουθήσει τα τρία βήματα που ακολουθούν:
- Αξιολόγηση των αναγκών και των ικανοτήτων του μαθητή: Ο προσδιορισμός του στιλ μάθησης, του ρυθμού αφομοίωσης και της ικανότητας απομνημόνευσης του μαθητή θα βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να δομήσει τις κατάλληλες διδακτικές παρεμβάσεις. Η διαδικασία αυτή χρειάζεται τη συνεργασία των γονιών και του σχολικού ψυχολόγου, αλλά και πληροφορίες από επίσημες διαγνωστικές αξιολογήσεις και ανεπίσημες προσωπικές αξιολογήσεις.
- Επιλογή των κατάλληλων διδακτικών προσεγγίσεων: Οι διδακτικές μέθοδοι και οι δραστηριότητες οφείλουν να είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες του μαθητή, να εξασφαλίζουν τη συμμετοχή του στην τάξη, να εναρμονίζονται με το αναλυτικό πρόβλημα και να εγείρουν το ενδιαφέρον του μαθητή, προκειμένου να κρατήσει την προσοχή του σε αυτές για όσο το δυνατόν περισσότερο διάστημα.
- Ενσωμάτωση των κατάλληλων διδακτικών μεθόδων- πρακτικών σε ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα: Η ύπαρξη εξατομικευμένου προγράμματος κρίνεται ουσιαστική, καθώς κανένας μαθητής με ΔΕΠ-Υ δεν είναι ίδιος και δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο. Επομένως, δεν υπάρχει μία διδακτική πρακτική, ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα μπορούσε να έχει επιτυχία σε όλες τις περιπτώσεις.
Βασικά πεδία διαφοροποίησης και στρατηγικές διδασκαλίας
Οι τεχνικές και οι ρυθμίσεις που μπορεί να ακολουθήσει ο εκπαιδευτικός, προκειμένου να συμπεριλάβει στη διδασκαλία του τους μαθητές με ΔΕΠ-Υ ωφελούν όλους τους μαθητές της τάξης, καθώς στηρίζονται στην καινοτομία, την επανάληψη και την παροχή διαφόρων ερεθισμάτων. Κατά την προετοιμασία του μαθήματος, ο εκπαιδευτικός οφείλει να εστιάσει σε τρεις συνιστώσες, στη διεξαγωγή της διδασκαλίας, στις συμπεριφορικές παρεμβάσεις και στις προσαρμογές της σχολικής τάξης.
Διεξαγωγή της διδασκαλίας
Κατά την εισαγωγή στο μάθημα, ο εκπαιδευτικός οφείλει να προετοιμάζει τους μαθητές, να κάνει ανασκόπηση του προηγούμενου μαθήματος, να ανακοινώνει τους κανόνες και τις προσδοκίες συμπεριφοράς, να απλοποιεί τις οδηγίες όποτε χρειάζεται και να ορίζει σαφές χρονοδιάγραμμα των εργασιών. Κατά την πορεία του μαθήματος, θα πρέπει να ελέγχει ανά τακτά χρονικά διαστήματα τι έχουν κατανοήσει οι μαθητές, να στηρίζει την ενεργό συμμετοχή, να χρησιμοποιεί οπτικοακουστικό υλικό και να κάνει διερευνητικές ερωτήσεις, προκειμένου να αξιολογήσει την ανταπόκριση των μαθητών. Ακόμη, μπορεί να παρέχει βοήθεια για αυτοσυγκέντρωση και αυτοέλεγχο, να αξιοποιεί συνεργατικές στρατηγικές μάθησης, αλλά και τεχνολογικά μέσα. Τέλος, κατά την ολοκλήρωση του μαθήματος ελέγχει και αξιολογεί τις εργασίες και προετοιμάζει τους μαθητές για το επόμενο μάθημα.
Συμπεριφορικές παρεμβάσεις
Σκοπός των συμπεριφορικών παρεμβάσεων είναι να μπορέσει το παιδί να ελέγξει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά του και να πειθαρχήσει στους κανόνες της τάξης. Για το σκοπό αυτό, ο εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει τη θετική λεκτική ενίσχυση, η οποία πρέπει να είναι άμεση προς τη θετική συμπεριφορά του παιδιού, να παρουσιάζεται με σταθερότητα, συνέπεια και ειλικρίνεια, αλλά να έχει και ποικιλία. Ακόμη, ο εκπαιδευτικός μπορεί να αγνοεί επιλεκτικά την ανεπιθύμητη συμπεριφορά, όταν κρίνει ότι δεν είναι σκόπιμη και έχει μικρές πιθανότητες να επαναληφθεί. Σημαντικό είναι ακόμη να παρέχει στους μαθητές την ευκαιρία για εκτόνωση, ώστε να ηρεμούν και να επιστρέφουν έτοιμοι στην τάξη. Τέλος, μπορεί να απομακρύνει από κοντά τους αντικείμενα που ενδέχεται να τους αποσπούν την προσοχή.
Προσαρμογές στην τάξη
Η δόμηση της σχολικής τάξης, αλλά και η θέση του μαθητή με ΔΕΠ-Υ μέσα σε αυτή πρέπει να είναι προσεκτικά μελετημένες, ώστε να μην αποσπάται η προσοχή του και να μπορεί να συγκεντρωθεί σε αυτό που θέλει ο εκπαιδευτικός να διδάξει κάθε φορά. Ο μαθητής είναι ωφέλιμο να κάθεται, είτε κοντά στον εκπαιδευτικό, είτε κοντά σε ένα μαθητή πρότυπο, είτε σε ένα μέρος, στο οποίο εξασφαλίζεται χαμηλός βαθμός διάσπασης προσοχής. Με άλλα λόγια, ο μαθητής θα πρέπει να κάθεται μακριά από το παράθυρο, από το καλοριφέρ, από κατασκευές ή ζωγραφιές στους τοίχους ή από μαθητές που θα τον αποσπάσουν.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Κουμπιάς, Ε. (2010). Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ): Στρατηγικές αντιμετώπισης στη σχολική τάξη. Στο: Ε. Α. Κολιάδης (Επιμ.). Συμπεριφορά στο σχολείο. Αξιοποιούμε δυνατότητες. Αντιμετωπίζουμε προβλήματα. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
