Αγαπημένο θέμα για συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα είτε σε ένα φιλοσοφικό πλαίσιο ή με αφορμή υπαρξιακές αναζητήσεις των ανθρώπων. Η ευτυχία, απτή ή άυλη, μας απασχολεί με κάθε τρόπο. Είτε γιατί προσπαθούμε να την ορίσουμε, είτε γιατί προσπαθούμε να τη βρούμε. Κάθε διαδρομή καταλήγει σε τέλμα. Με ομοφωνία διατεινόμαστε πως είναι δύσκολο να μπει σε ένα λεκτικό πλαίσιο. Πόσο μάλλον να βρεθεί.
Υπάρχει κάποιο κλειδί που να ανοίγει την πόρτα της ευτυχίας;
Πρόσφατα, ένας ηλικιωμένος κύριος μου είπε το εξής: «τα παιδικά μου χρόνια ήταν πολύ φτωχικά, αλλά ήμασταν ευτυχισμένοι. Ξέρεις γιατί; Γιατί είχαμε κάτι να περιμένουμε. Τώρα οι άνθρωποι τα έχουν όλα έτοιμα, δεν προσδοκούν κάτι». Σε αυτή τη φράση, που πυροδότησε έναν χείμαρρο σκέψεων, περιλαμβάνεται μία οπτική του τι είναι η ευτυχία. Η αλήθεια είναι πως για να αναλυθεί ενδελεχώς η έννοια αυτή, χρειάζεται να εξετάσουμε πολλές πτυχές. Η αναμονή κι η προσδοκία είναι μια από αυτές. Η συζήτηση για την ευτυχία προϋποθέτει αναγκαστικά εμφανώς μεγαλόστομες εκφράσεις, υπερβολικά ρομαντικές και γεμάτες κοινοτοπίες.
Η ευτυχία ως στάση ζωής
Ο άνθρωπος, από όταν απέκτησε την αυτονομία της αυτοσυντήρησης, ανέλαβε ο ίδιος την πορεία της ζωής του. Από ένα σημείο και μετά παύουμε να εξαρτόμαστε από την γονεϊκή φωλιά. Ανοίγουμε τα δικά μας φτερά. Τότε έχουμε τον έλεγχο και την ευθύνη της ζωής μας. Αυτό σημαίνει πως όλα τα πράγματα εξαρτώνται από εμάς τους ίδιους. Το ίδιο και η ευτυχία. Το αν θα είμαστε ευτυχισμένοι, εξαρτάται μόνο από εμάς κι όχι από εξωτερικά γεγονότα. Γι’ αυτόν τον λόγο η ευτυχία είναι μια στάση ζωής. Άλλωστε όπως δηλώνει κι η ίδια η ετυμολογία της λέξης, «ευ-ποιώ το τυχαίο». Ακόμα και η τύχη έχει τον χαρακτήρα του πράττειν με δική μας βούληση.
Υποκειμενικός Ορισμός
«Τι σημαίνει ευτυχία για μένα;» Η λέξη κλειδί στην ερώτηση είναι το ‘’για μένα’’. Μικρή σημασία έχει να αναζητήσουμε έναν καθολικό ορισμό. Αυτό θα παρέπεμπε σε μία συνταγή που όλοι θα ακολουθούσαν πιστά, χωρίς να αντιλαμβάνονται το νόημα. Και κυρίως χωρίς να εντοπίζουν τον εαυτό τους μέσα στην ευτυχία. Συνεπώς αξίζει να αποδεσμευτούμε από την γενικότητα της έννοιας και να βρούμε τον δικό μας δρόμο προς την ευτυχία.
Ευτυχία: Μια μόνιμη κατάσταση
Στην απόπειρα να οριστεί η ευτυχία θα ανακαλύψουμε πως πολλοί άνθρωποι την τοποθετούν σε καταστάσεις περιστασιακές. Για παράδειγμα «ευτυχία είναι πολλές χαρούμενες στιγμές». Αυτό υπονοεί πως όταν κάποιος δεν είναι χαρούμενος, δεν μπορεί να είναι και ευτυχισμένος. Ωστόσο, αυτή η συνεπαγωγή δεν υφίσταται. Αν μη τι άλλο αναιρεί το γεγονός ότι η ευτυχία πρόκειται για στάση ζωής. Μπορώ να είμαι ευτυχισμένος ακόμα και τις στιγμές που είμαι λυπημένος. Ή αλλιώς, όπως το συνοψίζουν πολλά κλισέ ‘’ευτυχία είναι να θες αυτό που έχεις’’. Πράγματι, ο ευτυχισμένος άνθρωπος δεν έχει ανάγκη από δόσεις ευτυχίας. Μπορεί να βρει την ευτυχία ακόμα και στο γεγονός ότι υπάρχει!
Ψευδαισθήσεις ευτυχίας
Σίγουρα και αδιαμφισβήτητα, την πρωτιά της ψευδαίσθηση στην ιεραρχία κερδίζει πανηγυρικά το χρήμα. Ενδεχομένως να μην υπάρχει μεγαλύτερη απάτη από το ότι τα χρήματα εξασφαλίζουν την ευτυχία. Σίγουρα εξασφαλίζουν την ευμάρεια, την άνεση και πολλά άλλα που περιορίζονται στον υλικό κόσμο. Όχι όμως την ευτυχία.
Αναμονή
Θα επανέλθω στα λόγια του ηλικιωμένου κυρίου που ανέφερα στην αρχή. Αν και σε συνθήκες ένδειας, η ευτυχία ήταν παρούσα. Καμιά φορά το ακούμε αυτό, και φαντάζει τόσο ουτοπικό. Ωστόσο, ας σκεφτούμε το εξής. Ο άνθρωπος από τη μέρα που γεννιέται ζει μέσα στην αναμονή και την προσδοκία. Μεγαλώνοντας περιμένουμε να πάμε στο σχολείο, να αλλάξουμε βαθμίδα εκπαίδευσης, να εισαχθούμε στο πανεπιστήμιο. Ύστερα περιμένουμε να βρούμε μια δουλειά, να πάρουμε προαγωγή, να πάρουμε μεγαλύτερο μισθό. Έπειτα, αναζητούμε έναν σύντροφο, αναμένουμε να παντρευτούμε και να κάνουμε παιδιά. Αυτές είναι μόνο λίγες από τις περιπτώσεις αναμονής του ανθρώπου. Ίσως τα καίρια μεταιχμιακά σημεία.
Ευτυχία και χρήμα
Έχοντας πληθώρα οικονομικού φορτίου, επέρχεται ο κορεσμός. Σε μία κοινωνία που η ευτυχία είναι σχεδόν ταυτόσημη με το χρήμα, όλα κινούνται γύρω από αυτό. Οποιαδήποτε δραστηριότητα αποσκοπεί σε οικονομικές απολαβές. Συνεπώς, χάνουμε το υπόλοιπο νόημα που συνοδεύει τα πράγματα. Από το να σπουδάσουμε μέχρι να απολαύσουμε μια έξοδο με φίλους. Άραγε, αν το κίνητρο είναι μόνο τα χρήματα, πόσα θα έπρεπε να έχει κάποιος για να είναι ευτυχισμένος; Και μετά τι; Φαίνεται να οδηγούμαστε πάλι σε αδιέξοδο και η αποτελμάτωση να είναι η επερχόμενη κατάσταση.
Ευτυχία και επιτυχία
Παρεμφερής με το χρήμα είναι η επιτυχία. Ένας επιτυχημένος άνθρωπος δεν είναι απαραίτητα ευτυχισμένος. Η επιτυχία σημαίνει ότι προσπαθώ για κάτι για να φτάσω κάπου. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που μας ικανοποιεί συνήθως κι όχι η ίδια η διαδρομή. Στην ευτυχία συμβαίνει το αντίθετο. Απολαμβάνω τη διαδρομή, κι όχι το τέρμα. Φυσικά αυτό δεν αναιρεί το να είναι κανείς φιλόδοξος. Απεναντίας, η φιλοδοξία είναι θεμιτή αρκεί να μην υπονομεύεται από την ανάγκη επιτυχίας αυτή καθαυτή.
Αναζητώντας τον σκοπό
Ας φανταστούμε ότι η ευτυχία είναι ένας χάρτης. Οι διαδρομές πολλές και μπερδεμένες. Προορισμός δεν υπάρχει. Ο καθένας καλείται να φτιάξει τον δικό του δρόμο προς την ευτυχία και να ανακαλύψει τον προορισμό του. Ή αλλιώς τον σκοπό του. «Προς τι ζεις;» Η απόδοση νοήματος και σκοπού στη ζωή, είναι εφικτό να μας αποκαλύψουν την ευτυχία. Καλούμαστε να ανεβαίνουμε συνεχώς, χωρίς το ύψος να μας κάνεις να χάσουμε αυτό που είναι σημαντικό, δηλαδή τη ζωή. Προσοχή, να μην καταλήξουμε σαν το αγόρι στην αλληγορία του αλχημιστή. Στην διαδρομή του μέσα στο κάστρο, προσπαθώντας να μην του πέσουν οι σταγόνες λαδιού που είχε στο κουτάλι, έχασε την ομορφιά του κάστρου!
Τελικά
Θα κλείσω με μια κουβέντα ενός καθηγητή, που δίδασκε φιλοσοφία. «Ο πραγματικά ευτυχισμένος άνθρωπος, είναι αυτός που και 52 ώρες να είχε η μέρα δεν θα του έφταναν». Εννοώντας, πως ο άνθρωπος που γεμίζει τον χρόνο του και απολαμβάνει να καταπιάνεται με μικρά ή όχι πράγματα βρίσκει σε αυτά μια κατάσταση ευτυχίας που τον ακολουθεί δια παντός!
