Ψυχηλασία του Αντώνη Ευθυμίου, ανοίγοντας τα μύχια της ψυχής

Η Ψυχηλασία, το πρώτο βιβλίο διηγημάτων του Αντώνη Ευθυμίου έρχεται σε έναν κόσμο όπου η έλλειψη ανθρωπιάς και ταλέντου είναι συνυφασμένες. Εκεί λοιπόν, στη βαθιά δυσφορία μας, έρχεται να μας πείσει για το αντίθετο. Ναι, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι ταλαντούχοι, που μιλούν απευθείας στην καρδιά μας. Το κίνητρο για τη μελέτη των διηγημάτων του Αντώνη Ευθυμίου είναι βιογραφικό και ψυχολογικό. Ο τίτλος του βιβλίου το υπογραμμίζει. Από τα 39 διηγήματα θα επιχειρήσω μία ανθολόγηση ή μάλλον καλύτερα σταχυολόγηση αποσπασμάτων που μου είλκυσαν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον. Τόσο ως προσωπικοί στοχασμοί και μύχια συναισθήματα όσο και ως μέσο έκφρασης του δημιουργού τους.

Getabako

Getabako σημαίνει το κουτί των παπουτσιών στα ιαπωνικά. Εκεί, οι Ιάπωνες teenagers έκρυβαν τα πρώτα τους ερωτικά γράμματα. Έτσι ακριβώς αισθάνθηκα ανοίγοντας το βιβλίο του Αντώνη Ευθυμίου Ψυχηλασία, από τις ξεχωριστές εκδόσεις Βεργίνα. Σαν να ανοίγω την πόρτα της ψυχής του. Και τι ευωδία ήταν αυτή; Μυστήρια και αιθέρια, μιας αλλοτινής εποχής. Το βιβλίο σφύζει από το πάθος για τη ζωή τον έρωτα και τη δικαιοσύνη.  Και μετά μία νότα θανάτου για ότι μας πονά και μία γλυκιά ευωδιά γιασεμιού για ότι μας ανασταίνει!Ο Αντώνης Ευθυμίου δέκα φορές χρησιμοποιεί στην Ψυχηλασία φανερά τη λέξη Ελπίδα. Και το κάνει τελείως συνειδητά, γιατί ξέρει πως αυτή είναι το δώρο των θεών στο κουτί της Πανδώρας. Κρεμάει την Ελπίδα σα Φλάμπουρο σε μία προεξοχή της ζωής. Κρατά μία δάδα στο χέρι και την φωτίζει με αυτή την Ελπίδα , καλώντας όλους εμάς να ανιχνεύσουμε το φως της ψυχής του . Ο Αντώνης Ευθυμίου λάτρης της ιαπωνικής κουλτούρας ξέρει καλά τη ρήση του Κομφούκιου πως «αυτός που θέλει να είναι σταθερά ευτυχισμένος πρέπει να αλλάζει συχνά.»

Ένας καινούργιος εαυτός

Ο Αντώνης με μία σύγχρονη, μεστότερη, γλωσσική αίσθηση αναζητά ν΄ ανιχνεύσει ψυχολογικές καταστάσεις συνθετότερες, να αντιμετωπίσει προβλήματα κοινωνικά και ανθρώπινα. Το αποδεικνύει το διήγημα του “Λευκή Αυτοχειρία”, όπου εκεί βλέπουμε ξεκάθαρα το ηθογραφικό αλλά και το νατουραλιστικό στοιχείο που αναδύεται κλείνοντας μέσα του τα σύγχρονα προβλήματα. Γράφει «Αυτή είναι επομένως η λύση. Ένας καινούργιος εαυτός. Ίσως να μη χρειαστεί ούτε όνομα ν’ αλλάξω γιατί οι ταμπέλες δεν έχουν σημασία. Λευκή αυτοχειρία λοιπόν.» Και πιο κάτω γράφει «Άρα εάν θέλω να πεθάνει ο παλιός μου εαυτός, πρέπει ν΄ αλλάξω άρδην τον τρόπο που σκέφτομαι, που συμπεριφέρομαι κι εν γένει τον χαρακτήρα μου.»

Advertisements

Στον «Ίμερο» ο πρωταγωνιστής εξημερώνει τον άγριο πόθο του που έσβησε αυτός ο ίμερος, και ήρεμος πια, μήτε νικητής μήτε τροπαιοφόρος, γαληνεύει. Πρωταγωνιστές σε αυτό το υπέροχο διήγημα είναι ο πόθος και ο θάνατος, εξάλλου το ένα λυτρώνει το άλλο. Ο συγγραφέας στη “Χαμένη Κόρη” αλληγορικός, χωρίς διδακτισμό (υπαινικτικά) κατευθύνει σαν άλλος Ηνίοχος το αναγνωστικό του κοινό στο φως της γνώσεως. Αυτής που σφυρηλατείται στα αμόνια της ζωής και της Σοφίας, «ώστε οι μνήμες να μη μείνουν στα μνημεία».

O κύκλος της αγάπης

Στα “Είκοσι Γρόσια Αγάπης” εντοπίζουμε την πίστη του συγγραφέα μας για τον κύκλο της αγάπης, τον κύκλο του καλού και του κακού. Όπως έλεγε και ο αγαπημένος Κωστής Παλαμάς «και αν πλήθος τα άσχημα, και αν είναι τα άδεια αφέντες, φτάνει μία σκέψη, μία ψυχή, φτάνεις εσύ, εγώ φτάνω, να δώσουμε νόημα στον πολλών την ύπαρξη ένας φτάνει.» Βαθιά πεποίθηση του συγγραφέα είναι ότι από μέσα μας ξεκινά η ανάσταση, η ανασύσταση δηλαδή ολόκληρου του κόσμου. Αρκεί ένας για να σπείρει την αγάπη, να κάνει την αρχή για όλους. Στο “Γέρο του Βοριά” ο συγγραφέας γίνεται επαναστατικός, αμφισβητίας της κοσμοθεωρίας του ελεύθερου δήθεν ανθρώπου . Αποστρέφεται την εγωιστική στάση ,την ατομικιστική δράση, και μας προκαλεί έντονα ερεθίσματα ώστε να αγγίξουμε τις ατέλειες μας και «να  πλησιάσουμε τον ανοίκειο εαυτό μας».

Τα πλαίσια της αφήγησης

Θυμοσοφικό και πανανθρώπινο το βιβλίο του Αντώνη Ευθυμίου ανιχνεύει μέσα στις δύσκολες συγκυρίες την αιχμάλωτη ανθρώπινη φωνή. Οπλίζεται με το μπαρούτι του δυναμισμού της και την τελευταία στιγμή μας δίνει μάθημα ζωής, ανθρωπιάς, ψυχικής Αναστάσεως, αλλαγής ζωής. Εξάλλου οι συνθήκες και οι περιστάσεις μπορούν να χαλυβδώσουν και τον πιο αδύναμο άνθρωπο. Τα ονόματα, τα τοπωνύμια, οι οδοί, όλα μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στο βιβλίο, γιατί ο συγγραφέας πολύ επισταμένα τοποθετεί τις λέξεις με τέτοια σειρά, που νομίζει κανείς ότι βυθίζεται σε μία όπερα, μία θεατρική παράσταση ή πρωταγωνιστεί σε μία κινηματογραφική ταινία όπως βλέπουμε «Στους
παραθεριστές του ονείρου» και στην «Οδό Νόστου 40». Ένα πεζουλάκι, ένα χωράφι με ηλιοτρόπια, ένας θάλαμος νοσοκομείου, το κανάλι του έρωτα, το παλιό πατρικό, όλοι αυτοί οι χώροι σηματοδοτούν τα πλαίσια του αφηγηματικού του παραδείσου.

Στην “Αγκούσα” ο συγγραφέας ολοκληρώνει τους “Παραθεριστές του Ονείρου”, γεφυρώνει το ανεκπλήρωτο. Εκεί, δίνει φτερά στο όνειρο και ο Ίκαρος αντί να βυθιστεί, τρυπώνει στο πατρικό σπίτι του ήρωα μας. Ο Οδυσσέας ξαναβρίσκει την Ιθάκη, την Πηνελόπη του, την καρδιά του, γιατί «εκεί που πραγματικά αγαπάμε»… υπογραμμίζει ο συγγραφέας «είναι το σπιτικό μας» . Στη “Μοναξιά της Τρέλας”, ο τρελός Λαέρτης μας δίνει μαθήματα λογικής, αφού μέσω αυτού συνειδητοποιούμε την ανατροπή, τη λεπτή γραμμή που διαχωρίζει τη λογική από το παράλογο (γράφει: η τρέλα είναι η λογική των ολίγων και λογική η τρέλα των πολλών.) Στη “Σχεδία Ψυχών” η Πηνελόπη, μάνα, αδερφή, κόρη, σύζυγος της αιώνιας Ελπίδας, υφαίνει πανί για όλες τις ναυαγισμένες ψυχές.

“Ερωταγάπη”

Τα παιχνίδια του μυαλού, (η άρνηση της γείωσης), η ανάγκη για ερωταγάπη, όπως λέει και ο αείμνηστος Κωστής Παλαμάς, οδηγεί να κατανοήσουμε γιατί μία Κατερίνα μετουσιώνεται σε μία καρδερίνα. Αυτό είναι το ταλέντο του ποιητή η αχαλίνωτη φαντασία του και η μαγεία στην ύφανση του χωροχρονικού/λεκτικού του πλαισίου. Στο διήγημα του “Ο έρωτας φορούσε μακιγιάζ” ο συγγραφέας μας πείθει ότι μασκαρεμένος ή όχι, ο έρωτας κρύβεται κάτω από τους μεγαλύτερους φόβους μας. Και το μόνο που μένει είναι να τους αντιμετωπίσουμε ώστε να απομυθοποιήσουμε τον ίδιο το φόβο και να ανακαλύψουμε το πρόσωπο, (κάτω από το προσωπείο του φόβου).

Αγκαλιά στη διαφορετικότητα

Ο Συγγραφέας Αντώνης Ευθυμίου αγκαλιάζει τη διαφορετικότητα. Δεν υπάρχει όριο στην ευαισθητοποίηση του για το διαφορετικό, κάτι το οποίο συνειδητοποιούμε στο διήγημα του: Στήβεν Χόκινγκ. Γιατί όπως γράφει :«όσο κι αν το σώμα αδυνατεί να ακολουθήσει, η ψυχή δεν γνωρίζει περιορισμούς, όλα τα νικά». Όπως και η αναπηρία του Ορφέα και της Eυρυδίκης υπερβαίνει όλα τα εμπόδια καθώς εκείνοι καταφέρνουν να ανέβουν τις ράμπες της κακοτράχαλης ζωής. Ο Ευθυμίου ξέρει ότι η αναμονή της ευτυχίας δεν εξαγοράζεται από χρήματα καθώς είναι συνώνυμη της ελευθερίας. Η ζωή προσωποποιείται, και προσφέρει «την ατσάλινη πυξίδα, τη θέλησή της που οδηγεί στο μονοπάτι της ευτυχίας.» Βλέπουμε λοιπόν ότι ο συγγραφέας εγκιβωτίζει λέξεις , σύμβολα, μέσα στα διηγήματα του και περιμένει από εμάς να τα ξεκλειδώσουμε. Nα τα από-συμβολίσουμε, να βρούμε σαν μικρά παιδιά τον κρυμμένο θησαυρό που κρύβει έντεχνα πίσω από τις λέξεις. (Όπως ο μύτιλος ανοίγει το όστρακο του).

Πάθη και Επιθυμίες

Πάθη και επιθυμίες βρίσκονται στο βάθρο της ακόρεστης παθογένειας, τα εντοπίζουμε στα 5 θανάσιμα αμαρτήματα που ακολουθούν. Αλαζονεία, βουλιμία, ναρκισσισμός, νωθρότητα, ασυδοσία είναι τα πέντε θανάσιμα αμαρτήματα (παραπέμποντας μας στα λεγόμενα του υπέροχου Θωμά του Ακινάτη). Τα πάθη αυτά  καταστρατηγούν την ύπαρξη και αλλοιώνουν το πρόσωπο. Διαβρώνουν την ψυχή. Τα ανιχνεύει εύστοχα ο συγγραφέας μας και μας τα υπογραμμίζει προς το τέλος του βιβλίου. Σα μικρό νουάρ, ανατρεπτικό και καταιγιστικό, με στοιχεία ποιητικής εμβάθυνσης και αλληγορίες, “ο τελευταίος ρόλος” (με ηρωίδα την Βιργινία Ουράνη) υποδεικνύει την μαεστρία του συγγραφέα να ισορροπεί μέσα από την ανατροπή. Η δραματικότητα του έργου δεν είναι στατική ενώ η αγωνία των προσώπων δεν μένει μόνο στη λογική. Ο φόνος στηρίζεται στις λαμπρές δραματικές στιγμές, στο θεατρικό υπόβαθρο αλλά κυρίως στη φιλοσοφία του συγγραφέα. Γι’ αυτό και η αξία του διηγήματος είναι τόσο ποιητική όσο και δραματική. Ο συγγραφέας βγάζει την ηρωίδα του απ’ το παλκοσένικο του θεάτρου στο πάλκο της ζωής.

Χωρίς Προσωπείο

Ο Αντώνης Ευθυμίου στην «Επανάσταση των Αγαλμάτων» βλέπει τον άνθρωπο που μένει ο ίδιος σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη, λύνει καταστάσεις που μένουν δυσεπίλυτες, φωτίζει σκοτεινά αινίγματα (όπως κάνει στο Μαρς Ποέτικα, το μικρότερο διήγημα της συλλογής που αφιερώνει στον Έντγκαρ Άλαν Πόε. ) Σπάει τις αλυσίδες της συνήθειας, απεκδύεται το προσωπείο της υποκρισίας και τροχίζει με τους λυγμούς τη σπίθα της Ελπίδας (ακριβώς όπως κάνει η Μυρσίνη στην επανάσταση των αγαλμάτων).

Πολεμιστής του φωτός

Ο Αντώνης Ευθυμίου τολμά να αγγίξει το παρεξηγημένο είδος επιστημονικής φαντασίας στην Ελλάδα μέσα από το διήγημα του Ανάστροφος Κόσμος. Στον «Ανάστροφο κόσμο» ο συγγραφέας (Αντώνης Ευθυμίου) μας μυεί στον κόσμο των speculum, ενός κόσμου επιστημονικής φαντασίας. Βλέπουμε 12 μαυροφορεμένους άντρες αντί των 12 Αποστόλων, το τηλεχειριστήριο αντί του Σταυρού , και το πάρκο των παραισθήσεων στη θέση του δάσους των Ελαιών. Παρόμοιο διήγημα συναντήσαμε και στο «Χρησμοί και Μύθοι»,όπως και στο «Νοέμβριος του 3019». Εδώ ο συγγραφέας ψάχνει την αλήθεια πίσω και πέρα από την ιστορία το μύθο και το χρόνο. Η κοσμοθεώρηση και η στάση ζωής παρατηρούνται μέσα από τα δίοπτρα του έξωκοσμου μυστηρίου. Χωρίς όμως ο συγγραφέας να χάνει στιγμή την αληθινή αγάπη του πολεμιστή του φωτός.

Ο συγγραφέας εδώ προ παρασκευάζει την ιστορία του Χριστού ανεστραμμένη. Ο Susej, δηλαδή ο Jesus (Iησούς) ανάστροφα οράτε μέσα από τον άξονα της επιστημονικής φαντασίας , ώστε να προβληματιστούμε εκείνη τη νέα στάση
βλέψεως (ανάστροφη) απέναντι στα πράγματα του κόσμου και στην ίδια μας την ύπαρξη. Και όλα αυτά μέσα σε μία ασύλληπτη πορεία γεμάτη τεχνάσματα και κινδύνους, οράματα και μαθήματα. Παρά την εσωτερικότητα της δράσης τα διηγήματά του Αντώνη Ευθυμίου βρίθουν εικονικής ενάργειας. Όλα τα υλικά που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να χτίσει (-ως πολιτικός μηχανικός που είναι-) το οικοδόμημα του, δομούνται με το χρυσό νήμα του χρόνου.

Λογοτεχνικό Οικοδόμημα

Εικόνες, σκηνές ,διάλογοι ,περιστατικά ,συνδέονται μεταξύ τους με το υφάδι του παρελθόντος, του παρόντος, και του απώτερου μέλλοντος. Μυστήριο, γλώσσα εποχής, πρόζα, είναι τα ανόθευτα συστατικά που χτίζουν το λογοτεχνικό του οικοδόμημα. Τους αρμούς τους γεμίζει  με το συναίσθημα. Ένα συναίσθημα που αποφεύγει τους περιττούς σπαραγμούς αλλά κορυφώνεται στην τελείωση  του έργου. Εκεί, στην κορυφή της λογοτεχνικής του πυραμίδας, ο Αντώνης Ευθυμίου δημιουργεί την κατάλληλη μελαγχολική ατμόσφαιρα που οδηγεί την περιγραφική του δεινότητα να ακουμπήσει το ουράνιο. Εκείνο το φεγγάρι που ποτέ δεν τον πρόδωσε όπως γράφει στη “Λευκή Αυτοχειρία”.

Το τελευταίο διήγημα του Αντώνη Ευθυμίου «Αδέσποτος Άγγελος» είναι πραγματικά μία ωδή στον άνθρωπο και τη σχέση του με τα έμβια όντα. Ο άνθρωπος παρατηρείται ως ιερέας της φύσεώς , υπεύθυνος της κοσμικής τάξης . Το αδέσποτο σκυλί είναι πάνω και από το ανθρώπινο, γίνεται ισ-άγγελος αφού κατορθώνει να σώσει έναν τυφλό άνθρωπο. Ο Αντώνης Ευθυμίου μας πτερώνει καθώς μέσα μας σπέρνει το φως.

Η φλόγα της ελπίδας

Τα διηγήματα του συγγραφέα αποδεικνύουν μια ζυγισμένη και δραστήρια εξυπνάδα, ψύχραιμη,  μέσα στη δραματικότητα που τα περιβάλλουν. Τον Αντώνη δεν τον ενδιαφέρει πλέον ο χρησμός, αλλά η γνώση και η αλήθεια. Κρατάει ζωντανή μέσα του την φλόγα της ελπίδας και με αυτήν πορεύεται. Όμως και στα πιο μεταφυσικά του συγγράμματα, αυτή η φλόγα μεταμορφώνεται, γίνεται αθανασία, αιώνια ζωή.  Ο Αντώνης Ευθυμίου αφουγκράζεται το θρόισμα των ονείρων, τρέχει προς τον ήλιο, ακόμα κι αν τον τυφλώνει το φως του. Αγκαλιάζει το παρόν με πάθος και αφήνει το μέλλον να ωριμάσει. Αυτή την γινωμένη, ώριμη γραφή του ανιχνεύουμε εμείς στο πρώτο του κιόλας βιβλίο διηγημάτων Ψυχηλασία.

Ο συγγραφέας πιστεύει στον άνθρωπο, στο αστείρευτο φως της ψυχής του και σκιαγραφεί τη δική του Ψυχηλασία μέσα από τα διηγήματά του ανιχνεύοντας την εσωτερική του δύναμη και πραγματικά μας καταπλήσσει! Όπως γράφει και ο ίδιος στο διήγημα του «ο πρώτος πειρασμός», εμπνευσμένο από τον αγαπημένο του Νίκο Καζαντζάκη,  η αληθινή δύναμη βρίσκεται εντός μας. Για αυτή την πρόγευση  της δύναμης μιλώ, αυτής της δύναμης που ανάγλυφα βλέπουμε σε όλο το βιβλίο. Δύναμη και πίστη στον συνάνθρωπο, πίστη στην Ελευθερία, στα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά και στα δικαιώματά του κόσμου όλου, της φύσεως, των έμβιων όντων. Ο Αντώνης Ευθυμίου είναι οικουμενικός, δεν αγαπά μόνο τον άνθρωπο, γίνεται υπέρ ανθρώπινος και υπερεθνικός, συμπαντικός.

Ο πολιτισμός είναι μνήμη

Ο συγγραφέας με σαφήνεια ορίζει την ουσιαστική απομόνωση σε όσα αφήνει ανείπωτα, γιατί ξέρει ότι η απομόνωση είναι η προϋπόθεση της ελευθερίας. Όσον αφορά την ιστορία τη σέβεται την αγκαλιάζει, και την αγαπά αλλά ξέρει βαθιά του πως αυτό που ορίζει το νέο άνθρωπο είναι ο πολιτισμός. Γιατί για τον Αντώνη Ευθυμίου ο πολιτισμός είναι μνήμη. Οι μνήμες να μη μείνουν στα μνημεία, όπως θαυμαστά  γράφει στη  “Χαμένη Κόρη”. Συμπερασματικά, η βάση της αρμονίας της ψυχής είναι η αγάπη. Η Ψυχηλασία αναγνωρίζει νηφάλια την ευθραυστότητα καθώς και την προσωρινότητα του κοσμικού γίγνεσθαι. Ο κόσμος της μυθιστορίας είναι μακρινός, ο έρωτας και η νιότη είναι φευγαλέο στόμωμα των αισθήσεων. Η ψυχή είναι αιώνιος αναζητητής της αλήθειας. Ο ποιητής Αντώνης Ευθυμίου με εκείνη την διόπτρα κάτω από τα μάτια, εκεί στο κουρνιαχτό της καρδιάς του ,βλέπει το παρελθόν και το μέλλον. Αυτήν την αχτίδα την ονομάζει Ελπίδα. Είναι το φως που ανιχνεύουμε σε όλα τα διηγήματά ακόμα και στα πιο ερεβώδη. Και είναι τόσο όμορφο αυτό το φως που αντικρίζουμε στα γραφόμενα του, που κάθε ηλιαχτίδα του, διαπερνά την τυφλότητα μας. Ο Αντώνης Ευθυμίου μας αφυπνίζει!